زبانهای فینو-اوگری: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
Mitra.sh1368 (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''زبانهای فینواوگری'''{{نشان|1}} نام زیرگروهی از [[زبانهای اورالی]] است. بسیاری از زبانشناسان زبانهایی چون [[زبان مجاری|مجاری]]، [[زبان فنلاندی|فنلاندی]]، [[زبان استونیایی|استونیایی]] و شماری دیگر را در این دسته جایمیدهند. برخلاف بیشتر زبانهایی که در [[اروپا]] گویشورانی دارد، این زبانها پیوندی با [[زبانهای هند و اروپایی]] ندارند. [[زبانهای سمویدی]] هم زیرگروهی از زبانهای اورالیاست. پارهای از زبانشناسان اورالی و فین واوگری را برابر هم میدانند. دسته کوچکی از زبانهای فینواوگری با خطر نابودی رودررویند. |
'''زبانهای فینواوگری'''{{نشان|1}} نام زیرگروهی از [[زبانهای اورالی]] است. بسیاری از زبانشناسان زبانهایی چون [[زبان مجاری|مجاری]]، [[زبان فنلاندی|فنلاندی]]، [[زبان استونیایی|استونیایی]] و شماری دیگر را در این دسته جایمیدهند. برخلاف بیشتر زبانهایی که در [[اروپا]] گویشورانی دارد، این زبانها پیوندی با [[زبانهای هند و اروپایی]] ندارند. [[زبانهای سمویدی]] هم زیرگروهی از زبانهای اورالیاست. پارهای از زبانشناسان اورالی و فین واوگری را برابر هم میدانند. دسته کوچکی از زبانهای فینواوگری با خطر نابودی رودررویند. |
||
[[فینواوگریها]] به مردمانی گفته میشود که به یکی از زبانهای این خانواده سخن بگویند. |
[[مردمان فینواوگری|فینواوگریها]] به مردمانی گفته میشود که به یکی از زبانهای این خانواده سخن بگویند. |
||
== خاستگاه == |
== خاستگاه == |
||
زادگاه زبانهای فینواوگری به درستی آشکار نیست. بیشتر، مرکز و شمال [[روسیه]] و باختر [[کوههای اورال]] را در زمان [[هزاره سوم (پیش از میلاد)|هزاره سوم پیش از میلاد]] |
زادگاه زبانهای فینواوگری به درستی آشکار نیست. بیشتر، مرکز و شمال [[روسیه]] و باختر [[کوههای اورال]] را در زمان [[هزاره سوم (پیش از میلاد)|هزاره سوم پیش از میلاد]]، خاستگاه این زبانها میانگارند. این نگره از اینجا برخاسته است که سه زبان اورالی از سه شاخه گوناگون-[[زبان موردوین|موردوین]]، [[زبان ماری|ماری]] و [[زبان پرمیک|پِرمیک]]-در کناره میانههای رود [[ولگا]] جایگرفتهاند. از دیگرسو نام برخی گیاهان و جانوران در این زبانها (نامهایی مانند [[صنوبر]]، [[کاج سیبری]]، [[صنوبر سیبری]]، [[نارون سرخ]] و...) با این جایانگاری همخوانی دارند. دربازسازی زبان نیافینواوگری [[وامواژه|وامواژههای]] بسیاری از [[زبانهای هند و ایرانی]] به چشم میخورد. پیشینه درونشد این واژگان شاید به زمان زیست قومهای ایرانی [[سکاها]] و [[سرمتیها]] در استپهای [[اوراسیا]] بازگردد. |
||
از گواهیها |
از گواهیها برمیآید که [[اسلاو]]ها پس از کوچشان به سرزمینهای [[روسیه]]، فینواوگریزبانان را از منطقه میان [[کوههای اورال]] تا [[دریای بالتیک]] که زیستگاهشان بودهاست، تاراندهاند. این را از پخش [[فرهنگ سفالابزاری]] وابسته به دوره [[پارینهسنگی]] برداشت کردهاند. این فرهنگ را که به [[۴۲۰۰ (پیش از میلاد)|۴۲۰۰]] تا [[۲۰۰۰ (پیش از میلاد)]] بازمیگردد را از آن تودههای فینواوگریزبان میانگارند. |
||
با اینکه کوشش شدهاست تا این خانواده زبانی را پیوسته به [[زبانهای هند و اروپایی]] بشناسانند، ولی اختلاف دستوری عمومی این زبانها با زبانهای هندواروپایی این کوشش را نافرجام گذاردهاست. |
با اینکه کوشش شدهاست تا این خانواده زبانی را پیوسته به [[زبانهای هند و اروپایی]] بشناسانند، ولی اختلاف دستوری عمومی این زبانها با زبانهای هندواروپایی این کوشش را نافرجام گذاردهاست. |
نسخهٔ ۱۶ مارس ۲۰۱۸، ساعت ۱۵:۰۶
زبانهای فینواوگری∗ نام زیرگروهی از زبانهای اورالی است. بسیاری از زبانشناسان زبانهایی چون مجاری، فنلاندی، استونیایی و شماری دیگر را در این دسته جایمیدهند. برخلاف بیشتر زبانهایی که در اروپا گویشورانی دارد، این زبانها پیوندی با زبانهای هند و اروپایی ندارند. زبانهای سمویدی هم زیرگروهی از زبانهای اورالیاست. پارهای از زبانشناسان اورالی و فین واوگری را برابر هم میدانند. دسته کوچکی از زبانهای فینواوگری با خطر نابودی رودررویند.
فینواوگریها به مردمانی گفته میشود که به یکی از زبانهای این خانواده سخن بگویند.
خاستگاه
زادگاه زبانهای فینواوگری به درستی آشکار نیست. بیشتر، مرکز و شمال روسیه و باختر کوههای اورال را در زمان هزاره سوم پیش از میلاد، خاستگاه این زبانها میانگارند. این نگره از اینجا برخاسته است که سه زبان اورالی از سه شاخه گوناگون-موردوین، ماری و پِرمیک-در کناره میانههای رود ولگا جایگرفتهاند. از دیگرسو نام برخی گیاهان و جانوران در این زبانها (نامهایی مانند صنوبر، کاج سیبری، صنوبر سیبری، نارون سرخ و...) با این جایانگاری همخوانی دارند. دربازسازی زبان نیافینواوگری وامواژههای بسیاری از زبانهای هند و ایرانی به چشم میخورد. پیشینه درونشد این واژگان شاید به زمان زیست قومهای ایرانی سکاها و سرمتیها در استپهای اوراسیا بازگردد.
از گواهیها برمیآید که اسلاوها پس از کوچشان به سرزمینهای روسیه، فینواوگریزبانان را از منطقه میان کوههای اورال تا دریای بالتیک که زیستگاهشان بودهاست، تاراندهاند. این را از پخش فرهنگ سفالابزاری وابسته به دوره پارینهسنگی برداشت کردهاند. این فرهنگ را که به ۴۲۰۰ تا ۲۰۰۰ (پیش از میلاد) بازمیگردد را از آن تودههای فینواوگریزبان میانگارند.
با اینکه کوشش شدهاست تا این خانواده زبانی را پیوسته به زبانهای هند و اروپایی بشناسانند، ولی اختلاف دستوری عمومی این زبانها با زبانهای هندواروپایی این کوشش را نافرجام گذاردهاست.
دسته بندی
فینواوگری زیرشاخهای از خانواده بزرگ زبانهای اورالی است. خانواده فینواوگری خود چنین دستهبندی میشود:
- پرمیک
- فین و وُلگایی
- ماری
- موردوینی
- زبانهای فینوولگایی مرده با جایگاه ناآشکار
- فین و سامیک
- سامیک
- سامیک باختری
- سامی جنوبی
- اومه سامی (نزدیک به نابودی)
- لوله سامی
- پیتهآ سامی (نزدیک به نابودی)
- سامی شمالی
- سامیک خاوری
- کمی سامی (مرده)
- ایناری سامی
- آککالا سامی (مرده)
- کیلدین سامی
- اسکولت سامی
- تر سامی (نزدیک به نابودی)
- سامیک باختری
- بالتیک-فینی
- استونیایی
- فنلاندی
- اینگریایی (نزدیک به نابودی)
- کارلیایی
- کارلیایی سره
- لودی
- اولونتس کارلیایی
- استونیایی جنوبی
- لیوونیایی (نزدیک به نابودی)
- وپس
- ووتیک
- سامیک
سنجش واژگان
فارسی | فنلاندی | استونیایی | سامی شمالی | ایناری سامی | ماری | کومی | خانتی | مجاری | بازسازی فینواوگری |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
دل | sydän, sydäm- | süda, südam- | - | - | šüm | śələm | səm | szív | *śiδä(-mɜ) / *śüδä(-mɜ) |
دامنِ پوشاک | syli | süli | salla, sala | solla | šəl | syl | jöl | öl | *süle / *sile |
سیاهرگ | suoni | soon | suotna, suona | suona | šön | sən | jan | ér | *sōne / *se̮ne |
رفتن | mennä, men- | minna, min- | mannat | moonnađ | mije- | mun- | mən- | menni, megy | *mene- |
ماهی | kala | kala | guolli, guoli | kyeli | kol | - | kul | hal | *kala |
دست | käsi, käte- gen. käden, part. kättä |
käsi, kät- gen. käe, part. kätt |
giehta, gieđa | kieta | kit | ki | köt | kéz | *käte |
چشم | silmä | silm | čalbmi, čalmmi | čalme | šinča | śin | sem | szem | *śilmä |
یک | yksi, yhte- gen. yhden, part. yhtä |
üks, üht- gen. ühe, part. üht(e) |
okta, ovtta | ohta | ikte | ət'ik | ĭt | egy | *ykte |
دو | kaksi, kahte- gen. kahden, part. kahta |
kaks, kaht- gen. kahe, part. kaht(e) |
guokte | kyeh´ti | kokət | kyk | kät | kettő/két | *kakta / *käktä |
سه | kolme | kolm | golbma | kulma | kumət | kujim | koləm | három | *kolme / *kulme |
یخ | jää | jää | jiekŋa, jieŋa | jiena | ij | ji | jöŋk | jég | *jäŋe |
شپش | täi | täi | dihkki | tikke | tij | toj | tögtəm | tetű | *täje |
شمارگان
شماره | فنلاندی | استونیایی | وورو | سامی شمالی | ایناری سامی | ارزیا | ماری چمنزاری | مانسی | مجاری | نیافینواوگری |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
۱ | yksi | üks | ütś | okta | ohta | vejke | ikte | akva | egy | *ykte |
۲ | kaksi | kaks | katś | guokte | kyeh´ti | kavto | kokət | kityg | kettő | *kakte |
۳ | kolme | kolm | kolm | golbma | kulma | kolmo | kumət | hurum | három | *kolm- |
۴ | neljä | neli | nelli | njeallje | nelji | ńiľe | nələt | nila | négy | *neljä- |
۵ | viisi | viis | viiś | vihtta | vitta | veƭe | wizət | at | öt | *vit(t)e |
۶ | kuusi | kuus | kuuś | guhtta | kutta | koto | kuδət | hot | hat | *kut(t)e |
۷ | seitsemän | seitse | säidse | čieža | čiččam | śiśem | šəmət | sat | hét | N/A |
۸ | kahdeksan | kaheksa | katõsa | gávcci | käävci | kavkso | kandaš(e) | ńololov | nyolc | N/A |
۹ | yhdeksän | üheksa | ütesä | ovcci | oovce | vejkse | indeš(e) | ontolov | kilenc | N/A |
۱۰ | kymmenen | kümme | kümme | logi | love | kemeń | lu | lov | tíz | N/A |
پانویس
^ (به انگلیسی: Finno-Ugric languages)،(به فرانسوی: Langues finno-ougriennes)،(به آلمانی: Finno-ugrische Sprachen)
منابع
- نویسندگان ویکیپدیای انگلیسی،Finno-Ugric languages.(۱۷ آوریل ۲۰۰۷)