دالان زنگزور: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
جز ۱ ویرایش از Smkkkkk (بحث) به آخرین نسخه توسط Sicaspi برگردانی شد (توینکل)
برچسب: خنثی‌سازی
جز حذف مطالب منبع دار - بازگردانی خرابکاری کاربر Parsa 2au-
برچسب: خنثی‌سازی
خط ۱: خط ۱:
{{منبع نامعتبر}}
{{منبع نامعتبر}}
[[پرونده:2020_Nagorno-Karabakh_ceasefire_map.svg|بندانگشتی| آذربایجان و ترکیه از پایان [[جنگ ناگورنو قره‌باغ (۲۰۲۰)|جنگ قره باغ کوهستانی در سال ۲۰۲۰]]، مفهوم "دالان زنگزور" را ترویج می‌کنند که در صورت اجرا، آذربایجان را از طریق [[استان سیونیک]] [[ارمنستان]] به [[جمهوری خودمختار نخجوان|نخجوان]] و ترکیه را به بقیه جهان ترکی متصل می‌کند.]]
[[پرونده:2020_Nagorno-Karabakh_ceasefire_map.svg|بندانگشتی| آذربایجان و ترکیه از پایان [[جنگ ناگورنو قره‌باغ (۲۰۲۰)|جنگ قره باغ کوهستانی در سال ۲۰۲۰]]، مفهوم "دالان زنگزور" را ترویج می‌کنند که در صورت اجرا، آذربایجان را از طریق [[استان سیونیک]] [[ارمنستان]] به [[جمهوری خودمختار نخجوان|نخجوان]] و ترکیه را به بقیه جهان ترکی متصل می‌کند.]]
" '''دالان زنگزور''' " مفهومی در توصیف یک [[دالان ترابری|دالان حمل و نقل]]<ref>{{Cite web|url=https://jamestown.org/program/azerbaijan-embarks-on-construction-of-nakhchivan-railway-part-two/|title=Azerbaijan Embarks on Construction of Nakhchivan Railway (Part Two)|website=Jamestown}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://emerging-europe.com/voices/the-zangezur-corridor-is-a-geo-economic-revolution/|title=The 'Zangezur Corridor' is a geo-economic revolution|date=17 May 2021|website=Emerging Europe}}</ref> است که در صورت اجرا به آذربایجان دسترسی بلامانع به [[جمهوری خودمختار نخجوان]] از طریق [[استان سیونیک|استان سیونیک ارمنستان]]<ref>{{Cite news|title=Южные ворота Карабаха. Что происходит в Гадруте после войны|url=https://ria.ru/20210523/gadrut-1732593434.html|accessdate=24 May 2021|agency=РИА Новости|date=23 May 2021}}</ref> بدون پست‌های [[کنترل مرزی|بازرسی]] ارمنستان<ref name=":3">{{Cite web|title=Fikir ayrılığı: 'Dəhliz' ilə 'nəqliyyat əlaqəsi'nin fərqi|url=https://www.azadliq.org/a/dehliz-neqliyyat-elaqe/31568197.html|accessdate=2021-11-19|website=Azadlıq Radiosu|language=az}}</ref><ref name="Waal">{{Cite web|last=Waal|first=Thomas de|title=In the South Caucasus, Can New Trade Routes Help Overcome a History of Conflict?|url=https://carnegieeurope.eu/2021/11/08/in-south-caucasus-can-new-trade-routes-help-overcome-history-of-conflict-pub-85729|accessdate=2021-12-30|website=Carnegie Europe|language=en}}</ref>می‌دهد. این کار باعث قطع دائم مرزهای ایران و ارمنستان می‌شود. به معنای وسیع، دالانی ژئوپلیتیکی<ref>{{Cite web|url=https://www.evnreport.com/politics/the-meghri-corridor-a-viable-transport-link-or-geopolitical-noose|title=The Meghri Corridor: A Viable Transport Link or Geopolitical Noose?}}</ref> است که آذربایجان شرقی را از مسیر ترانزیت ترکیه به باکو حذف می‌کند. این مفهوم از زمان پایان [[جنگ ناگورنو قره‌باغ (۲۰۲۰)|جنگ قره باغ کوهستانی در سال ۲۰۲۰]] به‌طور فزاینده ای توسط آذربایجان<ref name="AzAnnounces">{{Cite news|url=https://news.am/eng/news/657195.html|title=Azerbaijan announces construction of second road of "Zangezur corridor" in occupied Shushi|work=[[News.am]]|date=August 6, 2021|accessdate=October 16, 2021}}</ref> و ترکیه<ref name="auto4">{{Cite news|url=https://eurasianet.org/in-karabakh-turkish-and-azerbaijani-leaders-cement-alliance|title=In Karabakh, Turkish and Azerbaijani leaders cement alliance|agency=Eurasianet|date=16 Jun 2021}}</ref> ترویج شده‌است، در حالی که ارمنستان پیوسته با آن مخالفت کرده و اظهار می‌دارد که «منطق کریدور» از [[توافقنامه آتش‌بس ناگورنو قره‌باغ|بیانیه آتش‌بس که به صورت سه جانبه در پایان آن جنگ امضا]] شد، منحرف است و این که نوعی پروپاگاندا است.<ref>{{Cite news|url=https://caucasuswatch.de/news/3769.html|title=Armenian-Azerbaijani border crisis: latest developments|work=Caucasus Watch|date=2021-05-17|accessdate=2021-10-16}}</ref>
'''دالان زَنگَزور''' یا دهلیز [[زنگزور]] {{به انگلیسی|Zangezur corridor}} به [[دالان ترابری|دالان حمل و نقل]]<ref>{{Cite web|url=https://jamestown.org/program/azerbaijan-embarks-on-construction-of-nakhchivan-railway-part-two/|title=Azerbaijan Embarks on Construction of Nakhchivan Railway (Part Two)|website=Jamestown}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://emerging-europe.com/voices/the-zangezur-corridor-is-a-geo-economic-revolution/|title=The 'Zangezur Corridor' is a geo-economic revolution|date=17 May 2021|website=Emerging Europe}}</ref> اطلاق میشود که یکی از مهمترین مسیرهای حمل و نقل زمینی است که جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را از طریق ارمنستان به روسیه و ترکیه متصل و زمینه را برای ارتباط آسیا، اروپا و خاورمیانه با یکدیگر فراهم می‌سازد.<ref name=":1">{{یادکرد وب|عنوان=دالان زنگزور: مسیر تازه حمل و نقل زمینی بین آسیا و اروپا|نشانی=http://irdiplomacy.ir/fa/news/2013865/%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%B2%D9%86%DA%AF%D8%B2%D9%88%D8%B1-%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B2%D9%87-%D8%AD%D9%85%D9%84-%D9%88-%D9%86%D9%82%D9%84-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7|وبگاه=دیپلماسی ایرانی|بازبینی=2023-06-06|کد زبان=fa}}</ref><ref name=":4">{{یادکرد وب|عنوان=Zangezur corridor: New transport route to connect Europe and Asia {{!}} Opinion|نشانی=https://www.dailysabah.com/opinion/op-ed/zangezur-corridor-new-transport-route-to-connect-europe-and-asia|وبگاه=Daily Sabah|تاریخ=2022-08-09|بازبینی=2023-06-06|کد زبان=en-US|نام=Anastasia|نام خانوادگی=Lavrina}}</ref> برخی مدعی هستند که در صورت اجرا باعث قطع دائم مرزهای ایران و ارمنستان می‌‌شود{{مدرک|date=ژوئن ۲۰۲۳}} و به باکو دسترسی بلامانع به [[جمهوری خودمختار نخجوان]] از طریق [[استان سیونیک|استان سیونیک ارمنستان]]<ref>{{Cite news|title=Южные ворота Карабаха. Что происходит в Гадруте после войны|url=https://ria.ru/20210523/gadrut-1732593434.html|accessdate=24 May 2021|agency=РИА Новости|date=23 May 2021}}</ref> بدون پست‌های [[کنترل مرزی|بازرسی]] ارمنستان<ref name=":3">{{Cite web|title=Fikir ayrılığı: 'Dəhliz' ilə 'nəqliyyat əlaqəsi'nin fərqi|url=https://www.azadliq.org/a/dehliz-neqliyyat-elaqe/31568197.html|accessdate=2021-11-19|website=Azadlıq Radiosu|language=az}}</ref><ref name="Waal">{{Cite web|last=Waal|first=Thomas de|title=In the South Caucasus, Can New Trade Routes Help Overcome a History of Conflict?|url=https://carnegieeurope.eu/2021/11/08/in-south-caucasus-can-new-trade-routes-help-overcome-history-of-conflict-pub-85729|accessdate=2021-12-30|website=Carnegie Europe|language=en}}</ref>می دهد. به معنای وسیع، دالانی ژئوپلیتیکی<ref>{{Cite web|url=https://www.evnreport.com/politics/the-meghri-corridor-a-viable-transport-link-or-geopolitical-noose|title=The Meghri Corridor: A Viable Transport Link or Geopolitical Noose?}}</ref> است که آذربایجان شرقی را از مسیر ترانزیت ترکیه به باکو حذف میکند.{{مدرک|date=ژوئن ۲۰۲۳}} این مفهوم از زمان پایان [[جنگ ناگورنو قره‌باغ (۲۰۲۰)|جنگ قره باغ کوهستانی در سال ۲۰۲۰]] به‌طور فزاینده ای توسط آذربایجان<ref name="AzAnnounces">{{Cite news|url=https://news.am/eng/news/657195.html|title=Azerbaijan announces construction of second road of "Zangezur corridor" in occupied Shushi|work=[[News.am]]|date=August 6, 2021|accessdate=October 16, 2021}}</ref> و ترکیه<ref name="auto4">{{Cite news|url=https://eurasianet.org/in-karabakh-turkish-and-azerbaijani-leaders-cement-alliance|title=In Karabakh, Turkish and Azerbaijani leaders cement alliance|agency=Eurasianet|date=16 Jun 2021}}</ref> ترویج شده‌است، در حالی که ارمنستان پیوسته با آن مخالفت کرده و اظهار می‌دارد که «منطق کریدور» از [[توافقنامه آتش‌بس ناگورنو قره‌باغ|بیانیه آتش‌بس که به صورت سه جانبه در پایان آن جنگ امضا]] شد، منحرف است و این که نوعی پروپاگاندا است.<ref>{{Cite news|url=https://caucasuswatch.de/news/3769.html|title=Armenian-Azerbaijani border crisis: latest developments|work=Caucasus Watch|date=2021-05-17|accessdate=2021-10-16}}</ref>

تا کنون دولت ارمنستان به بهانه‌های مختلف از بازگشایی دالان زنگزور خودداری کرده اما با حمایت قدرتهای بزرگ بین‌المللی از گشایش این دالان که برای سه دهه در واقع مسدود بوده است، انتظار می‌رود در آینده نزدیگ گامهای مهمی در جهت بازگشایی و توسعه این مسیر راهبردی حمل و نقل جاده ای در منطقه برداشته شود.<ref name=":4" /><ref name=":1" />


اصطلاحات، مسیرهای بالقوه و شیوه‌های ارتباط حمل‌ونقلی از آن زمان به بعد بین آذربایجان و ارمنستان که همچنان [[محاصره]] متقابلی را علیه یکدیگر حفظ می‌کنند محل مناقشه بوده‌اند. آذربایجان پروژه‌های ساختمانی را در قلمروی خود آغاز کرده و آنها را به عنوان بخشی از اجرای به اصطلاح "دالان زنگزور {{Efn|With the exception of Armenia conceding to Azerbaijani flights over its territory.<ref>{{cite web |url=https://eurasianet.org/azerbaijan-starts-using-armenian-airspace |title=Azerbaijan starts using Armenian airspace |date=October 6, 2021|work=[[Eurasianet]]}}</ref>}} " معرفی کرده و تهدید کرده‌است که اگر ارمنستان آن را نخواهد، آذربایجان "به زور در مورد آن تصمیم می‌گیرد".<ref>{{Cite web|url=https://jam-news.net/what-will-become-of-the-zangezur-corridor-comments-from-azerbaijan-and-armenia/|title=What will become of the Zangezur corridor? Comments from Azerbaijan and Armenia - JAMnews|date=21 April 2021}}</ref>
اصطلاحات، مسیرهای بالقوه و شیوه‌های ارتباط حمل‌ونقلی از آن زمان به بعد بین آذربایجان و ارمنستان که همچنان [[محاصره]] متقابلی را علیه یکدیگر حفظ می‌کنند محل مناقشه بوده‌اند. آذربایجان پروژه‌های ساختمانی را در قلمروی خود آغاز کرده و آنها را به عنوان بخشی از اجرای به اصطلاح "دالان زنگزور {{Efn|With the exception of Armenia conceding to Azerbaijani flights over its territory.<ref>{{cite web |url=https://eurasianet.org/azerbaijan-starts-using-armenian-airspace |title=Azerbaijan starts using Armenian airspace |date=October 6, 2021|work=[[Eurasianet]]}}</ref>}} " معرفی کرده و تهدید کرده‌است که اگر ارمنستان آن را نخواهد، آذربایجان "به زور در مورد آن تصمیم می‌گیرد".<ref>{{Cite web|url=https://jam-news.net/what-will-become-of-the-zangezur-corridor-comments-from-azerbaijan-and-armenia/|title=What will become of the Zangezur corridor? Comments from Azerbaijan and Armenia - JAMnews|date=21 April 2021}}</ref>
خط ۷: خط ۹:
در جریان مذاکرات سه جانبه سال ۲۰۲۱، ارمنستان تمایل خود را برای مشارکت در بازسازی [[جمهوری خودمختار سوسیالیستی نخجوان شوروی|خطوط راه‌آهن دوران شوروی که از]] لحاظ تاریخی آذربایجان و نخجوان را به هم متصل می‌کرد، ابراز کرد که آذربایجان آن را به عنوان رضایت ارمنستان از «دالان زنگزور» تفسیر کرد. به گفته روسیه، طرف ثالث، آنچه مورد بحث است رفع انسداد ارتباطات منطقه ای است و نه ایجاد یک «دالان».<ref name="auto1">{{Cite web|url=https://www.azatutyun.am/a/31521358.html|title=Armenian, Azeri Officials Hold More Talks In Moscow|website= «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան}}</ref><ref name="auto">{{Cite web|url=http://interfax.az/view/845383/ru|title=Вопрос о коридоре в Нахчыван через Армению не обсуждается - Оверчук|website=interfax.az}}</ref>
در جریان مذاکرات سه جانبه سال ۲۰۲۱، ارمنستان تمایل خود را برای مشارکت در بازسازی [[جمهوری خودمختار سوسیالیستی نخجوان شوروی|خطوط راه‌آهن دوران شوروی که از]] لحاظ تاریخی آذربایجان و نخجوان را به هم متصل می‌کرد، ابراز کرد که آذربایجان آن را به عنوان رضایت ارمنستان از «دالان زنگزور» تفسیر کرد. به گفته روسیه، طرف ثالث، آنچه مورد بحث است رفع انسداد ارتباطات منطقه ای است و نه ایجاد یک «دالان».<ref name="auto1">{{Cite web|url=https://www.azatutyun.am/a/31521358.html|title=Armenian, Azeri Officials Hold More Talks In Moscow|website= «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան}}</ref><ref name="auto">{{Cite web|url=http://interfax.az/view/845383/ru|title=Вопрос о коридоре в Нахчыван через Армению не обсуждается - Оверчук|website=interfax.az}}</ref>


ناظران مختلف در مورد «دالان زنگزور» اظهار نظر کرده‌اند و پیامدهای سیاسی استفاده از این واژه و تأثیرات آن در صورت اجرا را تحلیل کرده‌اند، برخی این مفهوم را [[پان‌ترکیسم|برنامه‌ای پان ترکیستی]] توصیف می‌کنند، که برگرفته از [[بازپیوندخواهی]] است، و برخی دیگر بر این تأکید می‌کنند که این که دالان راه حلی برای محاصره است یک جنبه کلیدی آن است.
ناظران مختلف در مورد «دالان زنگزور» اظهار نظر کرده‌اند و پیامدهای سیاسی استفاده از این واژه و تأثیرات آن در صورت اجرا را تحلیل کرده‌اند، برخی این مفهوم را [[پان‌ترکیسم|برنامه‌ای پان ترکیستی]] توصیف می‌کنند، که برگرفته از [[بازپیوندخواهی]] است، و برخی دیگر بر این تأکید می‌کنند که این که دالان راه حلی برای محاصره است یک جنبه کلیدی آن است.{{مدرک|date=ژوئن ۲۰۲۳}}


== زمینه تاریخی ==
== زمینه تاریخی ==
خط ۳۱: خط ۳۳:


== تحلیل‌ها ==
== تحلیل‌ها ==

=== به عنوان یک طرح پان ترکیستی ===
=== به عنوان یک طرح پان ترکیستی ===
[[پرونده:Map_of_Independent_Turkic_countries.svg|بندانگشتی| آذربایجان و ترکیه دیدگاه خود را در مورد "کریدور زنگزور" به عنوان وسیله ای برای "یکپارچگی [[فهرست سرزمین‌های ترک‌نشین|جهان ترک]] " ترویج می‌کنند<ref name="auto3">{{Cite web|url=https://www.azatutyun.am/a/31531969.html|title="Օր կգա, երբ մենք Զանգեզուրից կկարողանանք հասնել մինչև Ստամբուլ". Էրդողան|website= «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան}}</ref><ref name="unite">{{Cite web|url=https://morningexpress.in/ilham-aliyev-zangezur-corridor-will-unite-the-entire-turkic-world|title=Ilham Aliyev: Zangezur Corridor will unite the entire Turkic world|website=morningexpress.in}}</ref>]]
[[پرونده:Map_of_Independent_Turkic_countries.svg|بندانگشتی| آذربایجان و ترکیه دیدگاه خود را در مورد "کریدور زنگزور" به عنوان وسیله ای برای "یکپارچگی [[فهرست سرزمین‌های ترک‌نشین|جهان ترک]] " ترویج می‌کنند<ref name="auto3">{{Cite web|url=https://www.azatutyun.am/a/31531969.html|title="Օր կգա, երբ մենք Զանգեզուրից կկարողանանք հասնել մինչև Ստամբուլ". Էրդողան|website=«Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան}}</ref><ref name="unite">{{Cite web|url=https://morningexpress.in/ilham-aliyev-zangezur-corridor-will-unite-the-entire-turkic-world|title=Ilham Aliyev: Zangezur Corridor will unite the entire Turkic world|website=morningexpress.in}}</ref>]]
علی اف هنگام میزبانی اردوغان در زنگلان در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱ گفت که «دالانی که قرار است از اینجا بگذرد، کل [[فهرست سرزمین‌های ترک‌نشین|جهان ترک]] را متحد خواهد کرد».<ref name="auto3">{{Cite web|url=https://www.azatutyun.am/a/31531969.html|title="Օր կգա, երբ մենք Զանգեզուրից կկարողանանք հասնել մինչև Ստամբուլ". Էրդողան|website= «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.azatutyun.am/a/31531969.html ""Օր կգա, երբ մենք Զանգեզուրից կկարողանանք հասնել մինչև Ստամբուլ".]</cite></ref> وی این موضوع را در نشست نمایندگان [[سازمان دولت‌های ترک|سازمان کشورهای ترک]] در ۱۲ نوامبر ۲۰۲۱ تکرار کرد و افزود: این کریدور برای کشورهای ترک به یک حلقه ارتباطی با اروپا تبدیل خواهد شد.<ref name="unite">{{Cite web|url=https://morningexpress.in/ilham-aliyev-zangezur-corridor-will-unite-the-entire-turkic-world|title=Ilham Aliyev: Zangezur Corridor will unite the entire Turkic world|website=morningexpress.in}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://morningexpress.in/ilham-aliyev-zangezur-corridor-will-unite-the-entire-turkic-world "Ilham Aliyev: Zangezur Corridor will unite the entire Turkic world"]. ''morningexpress.in''.</cite></ref>
علی اف هنگام میزبانی اردوغان در زنگلان در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱ گفت که «دالانی که قرار است از اینجا بگذرد، کل [[فهرست سرزمین‌های ترک‌نشین|جهان ترک]] را متحد خواهد کرد».<ref name="auto3">{{Cite web|url=https://www.azatutyun.am/a/31531969.html|title="Օր կգա, երբ մենք Զանգեզուրից կկարողանանք հասնել մինչև Ստամբուլ". Էրդողան|website= «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.azatutyun.am/a/31531969.html ""Օր կգա, երբ մենք Զանգեզուրից կկարողանանք հասնել մինչև Ստամբուլ".]</cite></ref> وی این موضوع را در نشست نمایندگان [[سازمان دولت‌های ترک|سازمان کشورهای ترک]] در ۱۲ نوامبر ۲۰۲۱ تکرار کرد و افزود: این کریدور برای کشورهای ترک به یک حلقه ارتباطی با اروپا تبدیل خواهد شد.<ref name="unite">{{Cite web|url=https://morningexpress.in/ilham-aliyev-zangezur-corridor-will-unite-the-entire-turkic-world|title=Ilham Aliyev: Zangezur Corridor will unite the entire Turkic world|website=morningexpress.in}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://morningexpress.in/ilham-aliyev-zangezur-corridor-will-unite-the-entire-turkic-world "Ilham Aliyev: Zangezur Corridor will unite the entire Turkic world"]. ''morningexpress.in''.</cite></ref>


خط ۴۵: خط ۴۸:


به گفته استیون بلنک، کارشناس ارشد برنامه اوراسیا مؤسسه تحقیقات سیاست خارجی، دالان زنگزور به عنوان راه بهینه برای دور زدن «محاصره مسیرهای عرضه جهانی» روسیه برجسته است. پذیرش ارمنستان همچنین تعهد این کشور به مشارکت با غرب را تأیید می‌کند.<ref>[https://nationalinterest.org/blog/buzz/armenia-must-build-zangezur-corridor-204894 Armenia Must Build the Zangezur Corridor] by Stephen Blank.</ref>
به گفته استیون بلنک، کارشناس ارشد برنامه اوراسیا مؤسسه تحقیقات سیاست خارجی، دالان زنگزور به عنوان راه بهینه برای دور زدن «محاصره مسیرهای عرضه جهانی» روسیه برجسته است. پذیرش ارمنستان همچنین تعهد این کشور به مشارکت با غرب را تأیید می‌کند.<ref>[https://nationalinterest.org/blog/buzz/armenia-must-build-zangezur-corridor-204894 Armenia Must Build the Zangezur Corridor] by Stephen Blank.</ref>
⚫
==آسیب به منافع ملی ایران==
⚫
تحلیلگران ایرانی معتقد اند که «این اقدام با منافع جمهوری اسلامی ایران همخوانی ندارد و همچنین باتوجه به حذف جمهوری اسلامی ایران از تمامی معادلات انرژی و ترانزیت منطقه، می‌بایست جمهوری اسلامی ایران بطور رسمی طرح چنین ادعاهایی را محکوم کند.»<ref>https://www.mehrnews.com/news/5197318/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%B7%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D8%AF%D8%B9%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%B6%DB%8C-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%B2%D9%86%DA%AF%D8%B2%D9%88%D8%B1</ref>


⚫
==جستارهای وابسته==
⚫
== آسیب به منافع ملی ایران ==
⚫
تحلیلگران ایرانی معتقد اند که «این اقدام با منافع جمهوری اسلامی ایران همخوانی ندارد و همچنین باتوجه به حذف جمهوری اسلامی ایران از تمامی معادلات انرژی و ترانزیت منطقه، می‌بایست جمهوری اسلامی ایران به‌طور رسمی طرح چنین ادعاهایی را محکوم کند.»<ref>https://www.mehrnews.com/news/5197318/تحلیلی-بر-طرح-ادعای-ارضی-جدید-درباره-دالان-زنگزور</ref>

⚫
== جستارهای وابسته ==
* [[قرارداد مرزی ایران و ترکیه (۱۳۱۰)]]
* [[قرارداد مرزی ایران و ترکیه (۱۳۱۰)]]
* [[دسترسی ایرانی جمهوری آذربایجان به نخجوان]]
* [[دسترسی ایرانی جمهوری آذربایجان به نخجوان]]

نسخهٔ ‏۱۲ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۵۷

آذربایجان و ترکیه از پایان جنگ قره باغ کوهستانی در سال ۲۰۲۰، مفهوم "دالان زنگزور" را ترویج می‌کنند که در صورت اجرا، آذربایجان را از طریق استان سیونیک ارمنستان به نخجوان و ترکیه را به بقیه جهان ترکی متصل می‌کند.

دالان زَنگَزور یا دهلیز زنگزور (به انگلیسی: Zangezur corridor) به دالان حمل و نقل[۱][۲] اطلاق میشود که یکی از مهمترین مسیرهای حمل و نقل زمینی است که جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را از طریق ارمنستان به روسیه و ترکیه متصل و زمینه را برای ارتباط آسیا، اروپا و خاورمیانه با یکدیگر فراهم می‌سازد.[۳][۴] برخی مدعی هستند که در صورت اجرا باعث قطع دائم مرزهای ایران و ارمنستان می‌‌شود[نیازمند منبع] و به باکو دسترسی بلامانع به جمهوری خودمختار نخجوان از طریق استان سیونیک ارمنستان[۵] بدون پست‌های بازرسی ارمنستان[۶][۷]می دهد. به معنای وسیع، دالانی ژئوپلیتیکی[۸] است که آذربایجان شرقی را از مسیر ترانزیت ترکیه به باکو حذف میکند.[نیازمند منبع] این مفهوم از زمان پایان جنگ قره باغ کوهستانی در سال ۲۰۲۰ به‌طور فزاینده ای توسط آذربایجان[۹] و ترکیه[۱۰] ترویج شده‌است، در حالی که ارمنستان پیوسته با آن مخالفت کرده و اظهار می‌دارد که «منطق کریدور» از بیانیه آتش‌بس که به صورت سه جانبه در پایان آن جنگ امضا شد، منحرف است و این که نوعی پروپاگاندا است.[۱۱]

تا کنون دولت ارمنستان به بهانه‌های مختلف از بازگشایی دالان زنگزور خودداری کرده اما با حمایت قدرتهای بزرگ بین‌المللی از گشایش این دالان که برای سه دهه در واقع مسدود بوده است، انتظار می‌رود در آینده نزدیگ گامهای مهمی در جهت بازگشایی و توسعه این مسیر راهبردی حمل و نقل جاده ای در منطقه برداشته شود.[۴][۳]

اصطلاحات، مسیرهای بالقوه و شیوه‌های ارتباط حمل‌ونقلی از آن زمان به بعد بین آذربایجان و ارمنستان که همچنان محاصره متقابلی را علیه یکدیگر حفظ می‌کنند محل مناقشه بوده‌اند. آذربایجان پروژه‌های ساختمانی را در قلمروی خود آغاز کرده و آنها را به عنوان بخشی از اجرای به اصطلاح "دالان زنگزور [الف] " معرفی کرده و تهدید کرده‌است که اگر ارمنستان آن را نخواهد، آذربایجان "به زور در مورد آن تصمیم می‌گیرد".[۱۳]

در جریان مذاکرات سه جانبه سال ۲۰۲۱، ارمنستان تمایل خود را برای مشارکت در بازسازی خطوط راه‌آهن دوران شوروی که از لحاظ تاریخی آذربایجان و نخجوان را به هم متصل می‌کرد، ابراز کرد که آذربایجان آن را به عنوان رضایت ارمنستان از «دالان زنگزور» تفسیر کرد. به گفته روسیه، طرف ثالث، آنچه مورد بحث است رفع انسداد ارتباطات منطقه ای است و نه ایجاد یک «دالان».[۱۴][۱۵]

ناظران مختلف در مورد «دالان زنگزور» اظهار نظر کرده‌اند و پیامدهای سیاسی استفاده از این واژه و تأثیرات آن در صورت اجرا را تحلیل کرده‌اند، برخی این مفهوم را برنامه‌ای پان ترکیستی توصیف می‌کنند، که برگرفته از بازپیوندخواهی است، و برخی دیگر بر این تأکید می‌کنند که این که دالان راه حلی برای محاصره است یک جنبه کلیدی آن است.[نیازمند منبع]

زمینه تاریخی

دوره شوروی و مناقشه قره باغ کوهستانی

نقشه پیشنهاد تبادل ارضی آذربایجان به ارمنستان در سال ۲۰۰۲. با رنگ سبز روشن در پایین استان سیونیک ارمنستان، «کریدور مغری» پیشنهاد شده‌است که قرار بود سرزمین اصلی آذربایجان را به نخجوان متصل کند.

در زمان اتحاد جماهیر شوروی، دو اتصال راه‌آهن برای اتصال جمهوری خودمختار نخجوان شوروی به قلمرو اصلی آذربایجان شوروی استفاده می‌شد. خط کوتاه‌تری که از منطقه سیونیک (جنوبی‌ترین استان ارمنستان) عبور می‌کرد، ابتدا در سال ۱۹۴۱ ساخته شد، در حالی که خط ایروان - ایجوان - قزاکس که شمالی تر است، در دهه ۱۹۸۰ به عنوان یک مسیر جایگزین ساخته شد و ایروان را به باکو و روسیه متصل می‌کرد. . هر دو خط از سال ۱۹۹۲ به دلیل درگیری قره باغ متروکه شدند.[۱۶]

از سال ۱۹۸۹، آذربایجان، در مقابل محاصره نخجوان توسط ارمنستان حمل و نقل مواد به ارمنستان و قره باغ را مسدود کرده‌است.[۱۷] نخجوان به‌طور قابل توجهی از محاصره اقتصادی توسط ارمنستان[۱۸] آسیب دیده‌است، همان‌طور که ارمنستان محصور در خشکی از محاصره اقتصادی تحمیل شده توسط آذربایجان و متحدش ترکیه رنج برد. ارتباط هوایی و زمینی بین آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان باید از طریق خاک ترکیه یا ایران برقرار می‌شده‌است.[۱۹]

در سال ۱۹۹۲، ترکیه از «مفهوم دالان دوگانه» حمایت کرد که اولین بار توسط پل گوبل معرفی شد و مبادله ارضی بین ارمنستان و آذربایجان را پیشنهاد کرد.[۲۰] بر اساس این پیشنهاد، آذربایجان از قره باغ کوهستانی که به ارمنستان متصل می‌شود صرف نظر می‌کند. در ازای آن، ارمنستان کریدور جنوبی زنگزور را به آذربایجان تحویل می‌دهد که نخجوان را به آذربایجان متصل می‌کند.

در سال ۲۰۰۱ و ۲۰۰۲، آذربایجان و ارمنستان توافقنامه ای را در مورد پیشنهاد صلح «مبادله اراضی» مورد بحث قرار دادند که در آن آذربایجان حق حاکمیت بر قره باغ کوهستانی (از جمله دالان لاچین را که جنوب ارمنستان را به آرتساخ متصل می‌کرد و عملاً تحت کنترل ارتش دفاع آرتساخ بود اما در آن نقطه به صورت رسمی در آذربایجان قرار داشت) را در ازای واگذاری حاکمیت ارمنستان بر کریدور مگری به آذربایجان، به ارمنستان واگذار می‌کرد. با این حال، مقاومت در هر دو کشور در برابر مبادله ارضی قوی بود و این طرح جواب نداد.[۲۱]

توافق آتش‌بس ۲۰۲۰

برقراری مجدد ارتباطات حمل و نقل در ماده ۹ توافقنامه آتش‌بس که در ۹ نوامبر ۲۰۲۰ در پایان جنگ قره باغ کوهستانی امضا شد، پیش‌بینی شده بود که در آن آمده بود:

تمامی ارتباطات اقتصادی و حمل و نقل در منطقه باید رفع انسداد شود. جمهوری ارمنستان امنیت ارتباطات حمل و نقل بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را به منظور ترتیب دادن تردد بدون مانع افراد، وسایل نقلیه و بار در هر دو جهت تضمین می‌کند. سرویس گارد مرزی سرویس امنیت فدرال روسیه مسئول نظارت بر ارتباطات حمل و نقل خواهد بود.[۲۲]

در دسامبر ۲۰۲۰، روسیه تمایل خود را برای اتصال نخجوان به بقیه آذربایجان از طریق یک خط ریلی که از طریق ارمنستان می‌گذرد، اعلام کرد.[۲۳] آذربایجان، ارمنستان و روسیه یک کارگروه سه جانبه برای رفع انسداد ارتباطات در منطقه تشکیل دادند. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه گفت که فعالیت این گروه در خدمت اجرای اقدامات اعتمادساز و حل مشکلات بشردوستانه خواهد بود و در رایزنی‌های سه جانبه منافع ترکیه و ایران در نظر گرفته شده‌است.[۲۴]

در ۳۱ دسامبر ۲۰۲۰، الهام علی اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، برنامه‌های خود را برای ساخت یک خط راه‌آهن از هورادیز به زنگیلان اعلام کرد که از آنجا از کامیون‌ها برای انتقال کالا به نخجوان و ترکیه استفاده می‌کند که نشان دهنده یک ارتباط حمل و نقل بالقوه در آینده بین زنگیلان و نخجوان از طریق سیونیک است.[۲۵] به گفته علی اف، «دالان» در نهایت می‌تواند به بخشی از راه گذر حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب تبدیل شود که ایران را از طریق آذربایجان و ارمنستان به روسیه متصل می‌کند، در حالی که ارمنستان یک خط ریلی به روسیه، ایران و احتمالاً به ترکیه خواهد داشت.[۲۶]

در ۱۴ ژانویه ۲۰۲۲، نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر، یک گروه کاری برای بازسازی بخش یرساخ - مرز آذربایجان و بخش مرگری از راه‌آهن ارمنستان تشکیل داد. مشاور نخست‌وزیر آرتاشس تومانیان به عنوان رئیس این کارگروه منصوب شد.[۲۷]

پروژه‌های ساختمانی مرتبط

در طول سال ۲۰۲۱، آذربایجان در مناطقی که پس از جنگ مجدداً کنترل آنها را به دست گرفت، در حال ساخت جاده‌ها و بخش راه‌آهن بوده‌است. مسئولان آن گفته‌اند که این پروژه‌های عمرانی در ارتباط با «دالان زنگزور» انجام شده‌است.[۹][۲۸]

تحلیل‌ها

به عنوان یک طرح پان ترکیستی

آذربایجان و ترکیه دیدگاه خود را در مورد "کریدور زنگزور" به عنوان وسیله ای برای "یکپارچگی جهان ترک " ترویج می‌کنند[۲۹][۳۰]

علی اف هنگام میزبانی اردوغان در زنگلان در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱ گفت که «دالانی که قرار است از اینجا بگذرد، کل جهان ترک را متحد خواهد کرد».[۲۹] وی این موضوع را در نشست نمایندگان سازمان کشورهای ترک در ۱۲ نوامبر ۲۰۲۱ تکرار کرد و افزود: این کریدور برای کشورهای ترک به یک حلقه ارتباطی با اروپا تبدیل خواهد شد.[۳۰]

به گفته شیرین هانتر، دانشمند علوم سیاسی آمریکایی متولد ایران، ترکیه مدتهاست که در تلاش است تا با حذف دسترسی ایران به ارمنستان، ارتباط مستقیم با آذربایجان برقرار کند.[۳۱] هانتر توضیح می‌دهد که «ترکیه از دیرباز می‌خواست مسیر زمینی به آذربایجان و از آنجا به شمال ایران و آسیای مرکزی داشته باشد».[۳۱] وی افزود: اگر ترکیه تصمیم بگیرد که با حذف دسترسی ایران به ارمنستان، بلندپروازی دیرینه خود را برای ایجاد ارتباط مستقیم با جمهوری آذربایجان پیش ببرد، آنگاه خطر تشدید تنش افزایش خواهد یافت.[۳۱]

احمد کاظمی نویسنده کتاب امنیت در قفقاز جنوبی به شورای راهبردی روابط خارجی ایران گفت: «آذربایجان به بهانه ایجاد ارتباط در منطقه به دنبال ایجاد کریدور توهمی پان ترکیستی زنگزور در جنوب ارمنستان است. "، با این استدلال که "این کریدور با هیچ‌یک از واقعیت‌های ژئوپلیتیکی و تاریخی کنونی منطقه سازگار نیست".[۳۲]

به عنوان راه حلی برای محاصره

به عقیده توماس دووال، روزنامه‌نگار سابق و یکی از اعضای ارشد کارنگی اروپا، «مزایای اقتصادی گشایش مسیرهای حمل‌ونقل بسته در قفقاز جنوبی، از جمله آنچه در توافقنامه آتش‌بس نوامبر ۲۰۲۰ بین ارمنستان و آذربایجان آمده‌است می‌تواند به همه کشورهای منطقه و همچنین روسیه، ترکیه و ایران گسترش یابد. اما سیاست در داخل منطقه و بین قدرت‌های همسایه آن به دلیل کمبود اعتماد همچنان دشوار است. به گفته دووال، «نگرانی‌های امنیتی همچنین طرح‌هایی را برای بازگشایی مسیر مهم حمل‌ونقل در جنوب ارمنستان به و از منطقه نخجوان آذربایجان به وجود آورده‌است. آذربایجان و ترکیه در حال حاضر از طریق راه‌آهن باکو - تفلیس - قارص از درون گرجستان از طریق جاده به هم متصل شده‌اند. نتیجه مهم یک مسیر جدید از طریق جنوب ارمنستان، رفع انزوای نخجوان و بهبود اقتصاد آن خواهد بود. فراتر از آن، این مسیر تنها در صورتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که ترافیک در سراسر آن تحت نظارت و کنترل حداقلی باشد. ارمنستان به نوبه خود اصرار دارد که خواهان ایجاد یک "دالان " درون قلمروی خود که هیچ کنترلی بر آن نداشته باشد نیست و در این موضع مورد حمایت ایران قرار دارد.[۳۳]

مایکل روبین، محقق ارشد در اندیشکده راست‌گرای موسسه امریکن انترپرایز (AEI)، نوشت که روسای جمهور ترکیه و آذربایجان در تلاش هستند تا بند مربوط به رفع انسداد ارتباطات منطقه‌ای در توافقنامه آتش‌بس سه‌جانبه را با تفسیر آن به‌عنوان اعطای یک دالان تقسیم‌کننده حاکمیت قلمرو ی ارمنستان به آنها و نادیده گرفتن جمله اول بند در مورد رفع انسداد ارتباطات اقتصادی و حمل و نقل در سراسر منطقه بازتعریف کنند. روبین این تفسیر مجدد را ناموجه و نامشروع خواند و استدلال کرد که رفع محاصره مضاعف ارمنستان به منظور کاهش وابستگی ارمنستان به روسیه و ایران بهترین راه برای پیشبرد این وضعیت خواهد بود. به گفته وی، «در حالی که ترکیه امیدوار است کامیون‌هایش بتوانند از طریق زنگزور به ارمنستان حرکت کنند، خودروهای ارمنی نیز باید بتوانند از ایروان به استانبول بروند. اگر ترک‌ها امیدوارند از تجارت بدون مانع با آسیای مرکزی تا مرز چین بهره‌مند شوند، پس ارامنه در آرتساخ باید از همان تجارت بدون مانع از طریق ترکیه تا فرانسه یا بریتانیا بهره‌مند شوند.[۳۴]

به گفته استیون بلنک، کارشناس ارشد برنامه اوراسیا مؤسسه تحقیقات سیاست خارجی، دالان زنگزور به عنوان راه بهینه برای دور زدن «محاصره مسیرهای عرضه جهانی» روسیه برجسته است. پذیرش ارمنستان همچنین تعهد این کشور به مشارکت با غرب را تأیید می‌کند.[۳۵]

آسیب به منافع ملی ایران

تحلیلگران ایرانی معتقد اند که «این اقدام با منافع جمهوری اسلامی ایران همخوانی ندارد و همچنین باتوجه به حذف جمهوری اسلامی ایران از تمامی معادلات انرژی و ترانزیت منطقه، می‌بایست جمهوری اسلامی ایران بطور رسمی طرح چنین ادعاهایی را محکوم کند.»[۳۶]

جستارهای وابسته

یادداشت

  1. ↑ With the exception of Armenia conceding to Azerbaijani flights over its territory.[۱۲]

منابع

  1. ↑ "Azerbaijan Embarks on Construction of Nakhchivan Railway (Part Two)". Jamestown.
  2. ↑ "The 'Zangezur Corridor' is a geo-economic revolution". Emerging Europe. 17 May 2021.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ «دالان زنگزور: مسیر تازه حمل و نقل زمینی بین آسیا و اروپا». دیپلماسی ایرانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۶-۰۶.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ Lavrina، Anastasia (۲۰۲۲-۰۸-۰۹). «Zangezur corridor: New transport route to connect Europe and Asia | Opinion». Daily Sabah (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۶-۰۶.
  5. ↑ "Южные ворота Карабаха. Что происходит в Гадруте после войны". РИА Новости. 23 May 2021. Retrieved 24 May 2021.
  6. ↑ "Fikir ayrılığı: 'Dəhliz' ilə 'nəqliyyat əlaqəsi'nin fərqi". Azadlıq Radiosu (به ترکی آذربایجانی). Retrieved 2021-11-19.
  7. ↑ Waal, Thomas de. "In the South Caucasus, Can New Trade Routes Help Overcome a History of Conflict?". Carnegie Europe (به انگلیسی). Retrieved 2021-12-30.
  8. ↑ "The Meghri Corridor: A Viable Transport Link or Geopolitical Noose?".
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ "Azerbaijan announces construction of second road of "Zangezur corridor" in occupied Shushi". News.am. August 6, 2021. Retrieved October 16, 2021. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «AzAnnounces» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  10. ↑ "In Karabakh, Turkish and Azerbaijani leaders cement alliance". Eurasianet. 16 Jun 2021.
  11. ↑ "Armenian-Azerbaijani border crisis: latest developments". Caucasus Watch. 2021-05-17. Retrieved 2021-10-16.
  12. ↑ "Azerbaijan starts using Armenian airspace". Eurasianet. October 6, 2021.
  13. ↑ "What will become of the Zangezur corridor? Comments from Azerbaijan and Armenia - JAMnews". 21 April 2021.
  14. ↑ "Armenian, Azeri Officials Hold More Talks In Moscow". «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան.
  15. ↑ "Вопрос о коридоре в Нахчыван через Армению не обсуждается - Оверчук". interfax.az.
  16. ↑ "Armenia proposing restoration of rail route through Azerbaijan to Russia". Eurasianet. 4 May 2021. Retrieved 25 May 2021.
  17. ↑ Minorities at Risk Project, Chronology for Armenians in Azerbaijan, 2004, available at: https://www.refworld.org/docid/469f3866c.html [accessed 10 June 2021]
  18. ↑ "Turkey says to build gas pipeline to Azeri exclave". Reuters. 9 Aug 2009. Retrieved 8 Jun 2020.
  19. ↑ Baghirov, Orkhan (15 January 2021). "The Nakhchivan corridor will boost connectivity in the Caucasus". Euractiv.
  20. ↑ "How the "Goble Plan" was born and how it remains a political factor - Armenia | ReliefWeb". reliefweb.int (به انگلیسی). Retrieved 2022-09-08.
  21. ↑ Peuch, Jean-Christophe (2 Jul 2002). "Azerbaijan: Experts Ponder 'Leaks' On Possible Territorial Swap Over Karabakh". Radio Free Europe/Radio Liberty. Retrieved 8 Jun 2020.
  22. ↑ "Statement by President of the Republic of Azerbaijan, Prime Minister of the Republic of Armenia and President of the Russian Federation". Kremlin.ru (به انگلیسی). رئیس‌جمهور روسیه. 10 November 2020.
  23. ↑ Asbarez staff (10 Dec 2020). "Moscow Wants Link Between Nakhichevan and Baku Through Armenia". Asbarez.
  24. ↑ "Nagorno-Karabakh status remains an issue for the future, Lavrov says". TASS. 9 June 2021. Retrieved 10 June 2021.
  25. ↑ Reuters Staff (31 Dec 2020). "Azerbaijan plans railroad to Armenian border to ship goods to ally Turkey - president".
  26. ↑ "President Ilham Aliyev attended "New Vision for South Caucasus: Post-Conflict Development and Cooperation" international conference held at ADA University". AZERTAC. 13 April 2021. Retrieved 12 June 2021.
  27. ↑ "Working group on the restoration of the Yeraskh and Meghri sections of the railway set up by PM's decision" (به انگلیسی). Armenpress. 14 January 2022. Retrieved 16 January 2022.
  28. ↑ "Azerbaijan Embarks on Construction of Nakhchivan Railway (Part One)". Jamestown Foundation. April 5, 2021. Retrieved October 16, 2021.
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ ""Օր կգա, երբ մենք Զանգեզուրից կկարողանանք հասնել մինչև Ստամբուլ". Էրդողան". «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «auto3» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  30. ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ "Ilham Aliyev: Zangezur Corridor will unite the entire Turkic world". morningexpress.in. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «unite» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ ۳۱٫۲ "Iran-Azerbaijan: What is behind the recent tensions?". middleeasteye.net. 9 October 2021. Retrieved 8 November 2021.
  32. ↑ "Strategic dimensions of the recent tension in relations between Armenia and Azerbaijan". 23 May 2005.
  33. ↑ de Waal, Thomas. "In the South Caucasus, Can New Trade Routes Help Overcome a History of Conflict?". Carnegie Europe (به انگلیسی). Retrieved 8 November 2021.
  34. ↑ Rubin, Michael. "Why Turkey and Azerbaijan Won't Get a Corridor Across Armenia". Retrieved 9 November 2021.
  35. ↑ Armenia Must Build the Zangezur Corridor by Stephen Blank.
  36. ↑ https://www.mehrnews.com/news/5197318/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%B7%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D8%AF%D8%B9%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%B6%DB%8C-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%B2%D9%86%DA%AF%D8%B2%D9%88%D8%B1
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=دالان_زنگزور&oldid=37317726»