اسماعیل رائین

اسماعیل رائین (زاده ۱۲۹۸ خورشیدی - درگذشته ۱۰ دی ۱۳۵۸ خورشیدی) محقق و مورخ بوشهری بود. کتاب مشهور او به نام فراموش‌خانه و فراماسونری در ایران است. اسماعيل رائين از بدو تأسيس ساواك با شماره رمز 1498 با آن همكاري داشت و بررسي اسناد رائين در بايگاني ساواك نشان مي دهد كه همكاري او داراي طبقه بندي بالا (سري) بوده‌است. وی روابط بسیار نزدیکی با اسدالله علم داشت.

فعالیت‌ها

در سال ۱۳۱۴ خورشیدی به استخدام وزارت پست و تلگراف درآمد و به عنوان تلگرافچی مشغول کار گردید، سپس به مطبوعات راه یافت و در مجله تهران‌مصور، آتش، و اطلاعات مقاله می‌نوشت. به دلیل انتشار خبری علیه رزم‌آرا از اطلاعات اخراج و در مجله روشنفکر فعالیت خود را از سر گرفت. قبل از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، با حزب توده همکاری می‌کرد و از طرف حزب به فستیوال جهانی جوانان در بخارست اعزام شد. آثار رائين در ازاي دريافت وجه از دربار و يا محافل معين بود و اهداف معيني را پي مي گرفت.

رائین از بدو تأسیس ساواک با آن سازمان همکاری می‌کرد و جزء حقوق بگیران ساواک بود . وی کتاب فراموش‌خانه و فراماسونری در ایران را با همکاری فعال ساواک منتشر کرد. دستور صريح سرتيپ علوي كيا (معاون ساواك) چنين بود که «به رائين هر قدر ممكن است كمك شود».

نحوه همکاری با ساواک

اسماعیل رائین از بدو تأسيس ساواك با شماره رمز 1498 با آن سازمان همكاري داشت و بررسي اسناد رائين در بايگاني ساواك نشان مي دهد كه همكاري او داراي طبقه بندي بالا (سري) بوده‌است، رائین هر حركت مخالف با رژيم ایران در آن زمان را به «انگليسي ها» نسبت مي داد. رائین در تاريخ 23 بهمن 1348 طي نامه اي به نعمت‌الله نصیری رئيس ساواك بابت «خساراتي كه متحمل شده بود» تقاضاي پول بيشتر نمود و گفته‌است: "«اعليحضرت همايون شاهنشاه آريامهر، حامي وطن پرستان ايران، اوامري مبني بر تأمين خسارات وارده صادر فرموده اند.»".

مرگ

دکتر مظفر بقایی کرمانی در خاطرات خود دربارهٔ مرگ وی در پاسخ به حبیب لاجوردی اینچنین می‌نویسد: «چون انتشارات امیرکبیر بعضی از کتابهای او را بی اجازهٔ او تجدید چاپ کرده بود. یک کتاب هم بدون اجازه چاپ کرده بود که این اعلام جرم کرده بود و گمان می‌کنم پنج میلیون تومان ادعای خسارت کرده بود. بعد یک روز با وکیلش و بازپرس می‌روند به دفتر انتشارات امیرکبیر که دفاتر او را تأمین دلیل بکنند برای ادعانامه. کارگرهای انتشارات امیرکبیر می‌ریزند سرش و می زنندش؛ و این هم روی آن سابقهٔ کسالتی که داشت همان‌جا می‌افتد و سکته می‌کند و فوت می‌کند. عبدالرحیم جعفری، بنیان‌گذار و مالک انتشارات امیرکبیر [تا سال ۱۳۶۲]، پیرامون چگونگی مرگ رائین چنین می‌گوید که پس از چاپ کتاب فراموش‌خانه و فراماسونری در ایران، «یک وکیل شرخر» اسماعیل رائین به شکایت از او نزد دادستانی انقلاب اسلامی برمی‌انگیزد به گونه‌ای که در سال ۱۳۵۸، عبدالرحیم جعفری چندین و چند بار به دادستانی انقلاب فراخوانده می‌شود و حتی او را «ممنوع‌المعامله» می‌کنند و حسابهای بانکی انتشارات امیرکبیر را می‌بندند؛ تا جایی که به گفتهٔ او دیگر «چیزی نمانده بود تشکیلاتم به کلی متوقف شود». در همان روزگار، روزی مأموران دادستانی انقلاب اسلامی به همراه رائین و «همدستانش»، بی آنکه پیشتر جعفری را آگاه کرده باشند به دفتر انتشارات امیرکبیر می‌آیند و عده‌ای ازکارکنان مؤسسه هم که از توهین رائین به روح‌الله خمینی خشمگین بودند، هنگامی که پی به آمدن او بردند، بر ضدش شعار دادند و از آنجا که پیشتر بارها به رائین حمله قلبی دست داده بود، در اتاق رئیس دفتر انتشارات حال وی دگرگون شد و مرد.

آثار

1. در کرانه‌های کارون و شط‌العرب و اسناد تاریخی و حاکمیت ایران (۱۳۳۰)
2. من از بحرین آمده‌ام یا اسناد حقانیت ایران (۱۳۲۷)
3. پسران شوکت قشقایی (۱۳۳۳)
4. مورگان شوستر و اختناق ایران (مقدمه)(۱۳۴۵)
5. دلالان بین‌المللی نفت (۱۳۴۵)
6. انجمن‌های سری در انقلاب مشروطیت ایران (۱۳۴۶)
7. حقوق بگیران انگلیس در ایران (۱۳۴۷)
8. سفرنامه میرزا صالح شیرازی (۱۳۴۷)
9. میرزا صالح شیرازی (۱۳۴۷)
10. نخستین چاپخانه در ایران (۱۳۴۷)
11. فراموش‌خانه و فراماسونری در ایران
12. ایرانیان ارمنی (۱۳۴۹)
13. میرزا ملکم خان زندگی و کوشش او (۱۳۴۹)
14. دریانوردی ایرانیان (۱۳۵۰) (در تاريخ 23/10/1349 اسماعيل رائين به منظور چاپ كتاب دريانوردي ايرانيان از پيشگاه محمدرضا پهلوی تقاضاي مساعدت نمود كه كتاب مزبور به چاپ رسید و مخارج آن (بيست و پنج هزار تومان) نيز توسط ساواك تأمين گشت.)
15. یپرم خان سردار (۱۳۵۰)
16. قطع رابطه ایران و انگلیس
17. بمب‌سازان گرجی و قفقازی در انقلاب‌های ایران
18. روزنامه و روزنامه‌نگاری در ایران
19. هجوم آمریکا به ایران ۱۸۵۶-۱۹۶۸
20. قتل‌عام ارمنیان - انتشارات امیرکبیر
21. اسرار خانه سدان - (۱۳۵۸)
22. حیدرخان عمواوغلی، ۲ج: اسناد و خاطره‌های حیدرخان عمواوغلی، تهران، ۱۳۴۸ ش؛ ۱۳۵۸ش؛
23. حزب کمونیست ایران از ۱۲۹۸ تا ۱۳۲۰ شمسی

منابع

• ابهام در تاریخ نگاری فراماسونری آخرين شاهكار اسماعيل رائين
• ایرانیان ارمنی نوشته اسماعیل رائین
• مجله نگارستان

پیوند به بیرون

• مقاله‌ای در مجله نگارستان