مسجد چهارمنار

مسجد چهار منار
نام	مسجد چهار منار
کشور	ایران
استان	استان یزد
شهرستان	یزد
اطلاعات اثر
کاربری	مذهبی
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۲۵۳۰
تاریخ ثبت ملی	۱۵ آذر ۱۳۷۸

مسجد میر خضر شاه- مشهور به مسجد «خضرشاه» یا «میرخضرشاه» یا مسجد عالِمی یا مسجد بزرگ چهار منار- در محلهٔ چهار منار شهر یزد قرار دارد. این مسجد از آثار «سید مرتضی امیر جلال الدین خضرشاه» است و آغاز ساخت آن به سال ۸۴۹ هـ. ق بازمی‌گردد. جلال الدین خضرشاه از دولت مردان و خیران یزد و صاحب ابنیه و آثار بسیار بوده‌است

تاریخچهٔ احداث مسجد

بنای مسجد چهار منار متعلق به دورهٔ تیموری می‌باشد و به احتمال زیاد بنای اصلی مسجد بر ویرانه‌های آتشکده‌ای بر پا شده‌است میرخضرشاه در محلّه چهارمنار بنای مسجد و خانقاهی را نهاد که بنا بر نوشته وقفنامهٔ آن به نام مسجد جامع و خانقاه ابواسحاقّیه خوانده شده‌است بنا بر سواد وقفنامه که نخستین تحریر آن به سال ۹۰۲ ه‍.ق است، این مکان شامل: جماعت خانه، بقعه، مسجد و خانقاه برای مرشدان و مسلمانان بوده‌است و موقوفات زیادی در شهرهای اردکان، تفت و یزد داشته که می‌باید صرف هزینه تحصیل طلّاب علوم دینی، پذیرایی مسافران، خادم، خطیب، مؤذّن، روشنایی مسجد و پختن آش گندم برای فقرا شود

تفضیل مسجد

در محلّهٔ چهارمنار و در کوچهٔ بهروک که اکنون بدان کوچه بُندون (Bondun) یا بُندان یا بُندار می‌گویند. بنای مسجد و خانقاهی است که بنا بر نوشتهٔ وقف نامهٔ آن به نام مسجد جامع و خانقاه ابواسحاقّیه خوانده شده‌است، گزارش این مسجد در سدهٔ ۹ ق چنین است: «مرتضی اعظم، امیر جلال الدّین خضرشاه - ادام الله سیادته - ساخته و در عمارات و بقاع الخیر، اهتمام تمام به جای آورد و دست ارادت به خلفای مرشدی و به کسوت شیخ مرشد درآمده و در کوچهٔ مذکور در جنب دولتخانهٔ خود، مسجد جدید بنا فرموده و در میان مسجد، پایابی به نهر کیفرامرز حفر کرده و جماعت خانه ساخته و بر یسار مسجد، حظیره‌ای به جهت مدفن خود پرداخته و قبر حفر فرموده و در جنب حظیره، چمنی به‌غایت مروّح ساخته و در پیشان چمن، بقعهٔ مروّح ساخته موسوم به مرشدیّه و علما و اهل‌الله و درویشان، غالب اوقات در آن بقعه ساکن باشند و در صبح و شام نقّار مرشدی می‌زنند و بنای این مسجد در سنهٔ تسع و اربعین و ثمانمائه بوده. امّا هنوز اتمام نیافته، به خیر و زودی تمام گردد. انشاءالله

بخش‌های مختلف مسجد

مسجد چهار مناز مرکّب از ایوان، صحن تابستانی و گرمخانه است بنا بر آنچه مرحوم ایرج افشار در زمان نگارش کتاب یادگارهای یزد (سال ۱۳۵۳ ش) به چشم وی خورده، به قرار زیر است:

• سراسر محراب از کاشی‌های معرّق (۸۳×۱۱۵سانتی‌متر» عصر تیموری پوشیده شده‌است.
• بدنه سمت شرقی منبر از کاشی معرّق و بلندی آن ۱۴۷ با عرض ۱۹۲ سانتی‌متر است.
• در محراب گرمخانه، یک قطعه سنگ مرمر به اندازه ۶۰×۵۵ امّا بی هیچ نوع ظرافتی، مورّخ ۱۲۹۴ نصب است و به اطرافش دوازده امّام نقر گردیده.
• در مسجد یک قطعه قالی بافت سال ۱۳۵۰ قمری به اندازه ۴۰ / ۷×۲۵ / ۴ متر به طرح سجّاده‌ای (خانه خانه) و با نقوش درخت و بوته وجود دارد.

جستارهای وابسته

• فهرست آثار ملی ایران
• سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری