تنگه بسفر
مختصات: ۴۱°۰۷′۱۰″ شمالی ۲۹°۰۴′۳۱″ شرقی / ۴۱٫۱۱۹۴۴°شمالی ۲۹٫۰۷۵۲۸°شرقی
تنگهٔ بُسفُر یا بُسپُر یا تنگهٔ استانبول (به ترکی استانبولی: İstanbul Boğazı) باریکهٔ آبی در کشور ترکیه است که دریای سیاه را به دریای مرمره می‌پیوندد. این تنگه دو قاره اروپا و آسیا را از یکدیگر جدا می‌کند. شهر استانبول در دو طرف این تنگه قرار دارد.
طول متوسط بُسفُر در حدود سی کیلومتر و عرض آن میان حدّ تقریبی ۷۰۰ تا ۳۵۵۰ متر است. در مرکز این آبراه یک جریان تند (سه کیلومتر و نیم در ساعت) در جهت دریای سیاه به دریای مرمره وجود دارد، ولی در زیر سطح آب جریان دیگری در جهت مخالف در دو سوی آبراه وجود دارد. از مواضع عمده‌ای که در دو سوی تنگه واقع است می‌توان این‌ها را ذکر کرد: بشیکتاش، روم‌ایلی حصاری، پاشا باغچه‌سی، آناطولی حصاری، اسکودار.[۱]
چگونگی شکل‌گیری[ویرایش]
تنگه بسفر و چگونگی شکل‌گیری فرضیه‌های بسیاری داشته که زمین شناسان همواره در مورد آن بحث می‌کنند. آخرین فرضیه ای که دربارهٔ به وجود آمدن تنگه بسفر وجود دارد، فرضیه طغیان دریای سیاه است. در سال ۵۶۰۰ قبل میلاد مسیح، سیلی عظیم در منطقه بسفر ایجاد می‌شود که باعث خرابی بسیاری می‌گردد.
فرضیه پیدایش تنگه بسفر استانبول در سال ۱۹۹۷ میلادی توسط دو دانشمند کلمبیایی آغاز شد که همان فرض طغیان دریای سیاه، در پیدایش تنگه بسفر دخیل بوده‌است. آب‌های دریای مدیترانه و دریای سیاه به هم پیوسته و طبق فرضیه‌های موجود، آب شیرین کم ارتفاعی را پدیدآورده اند.
دربارهٔ تنگه بسفر استانبول یک داستان اساطیری یونانی وجود دارد که در ادامه خواهید خواند. طبق گفته‌های اساطیر یونان باستان ۲ سنگ عظیم شناور به نام کلاشینگ راکس و سیمپلگاد ۲ طرف این تنگه را محصور کردند. اگر کسی قصد عبور از این آبراهه یا تنگه را داشت، توسط سنگ‌های غلطانده شده از بالا به سمت آن‌ها کشتی‌ها غرق می‌شدند و از بین می‌رفتند.
زمانی رسید که فردی به نام جیسون با شکست دادن سنگ‌های سیمپلگاد، از این تنگه عبور کرد و موفق شد از یونان به دریای سیاه وارد شود. از این رو نام آن مرد به قهرمان جیسون مشهور شد و در کتاب اساطیر یونان نقش بست. پس از این اتفاق سنگ‌ها ثابت ماندند و رفت و آمد میان یونان و دریای سیاه، رونق بسیار گرفت.
اهمیت استراتژیکی[ویرایش]
تنگه بسفر به دلیل موقعیت استراتژیکی مهم، مورد توجه پادشاهان کنستانتین بود که تصمیم گرفتند در سال ۳۳۰ قبل از میلاد، پایتخت جدید خود را به این مکان انتقال دهند. از این رو کنستانتین یا در زبان عربی قسطنطنیه، پایتخت امپراتوری روم شرقی اعلام شد و عبارت‌هایی نظیر «شناکردن بسفر» و «عبور بسفر» برای تغییر دادن مذهب به ارتودکس، استفاده می‌شود.
تنگه بسفر علاوه بر اهمیت استراتژیکی، دارای اهمیت ژئوپلیتیکی و اقتصادی نیز هست. در تمام ادوار مختلف از پادشاهان روم تا پادشاهان عثمانی و جمهوری ترکیه، تنگه بسفر تنها راه مواصلاتی دریای سیاه به دریاهای آزاد است. این تنگه، جایگزین خط ساحلی دریای سیاه بوده که انتهای آن به مرمره، اژه، مدیترانه و اقیانوس آرام ختم می‌شود.
تنگه بسفر استانبول در زمان امپراتوری عثمانی[ویرایش]
تنگه بسفر در زمان امپراتوری عثمانی دچار تغییرات و پیشرفت‌های بسیاری شد که دلیل آن هم ساخت استحکامات پادشاه عثمانی در دو طرف تنگه بود. از جالب‌ترین نکته‌ها دربارهٔ تنگه بسفر این است که توماس آلوم با حکاکی بر روی یک سنگ؛ تصویر قلعه آناتولی و قلعه روملی حصار را کشید که اکنون نسخهٔ آبرنگی آن در موزه ویکتوریا و آلبرت نگهداری می‌شود.
جنگ عثمانی‌ها و امپراتوری روم شرقی در سال ۱۴۵۱ میلادی آغاز شد که بعد از یک کارزار طولانی قسطنطنیه را فتح کردند. نکته مهم دیگر این که پیروزی عثمانی‌ها با سفر کریستوفر کلمب به قاره آمریکا، برابر گرید که باعث شد آخرین حوادث مهم رخ داده شده در قرون وسطی باشند.
اهمیت استراتژیکی تنگه بسفر باعث شد تا جاه طلبی پادشاهان عثمانی بیشتر شود و کنترل کل منطقه دریای سیاه را به دست گرفتند و آن را دریاچه عثمانی نامیدند. در این دریاچه ورود کشتی‌های جنگی ممنوع بود و تنها مردم با کسب اجازه می‌توانستند از دریاچه عثمانی استفاده کنند.
شرایط و قوانین استفاده از تنگه بسفر در زمان عثمانی‌ها[ویرایش]
به دلیل شرایط موجود تصمیماتی گرفته شد که کشتی‌های بین‌المللی باربری بتوانند از تنگه بسفر عبور نمایند. طبق قولنامه‌های هونکر اسکلئسی در ۸ ژوئیه ۱۸۳۳، تنگه‌های بسفر و داردانل به درخواست کشور روسیه برای شناورهای دریایی سایر قدرت‌ها بسته شد. اساس شرایط کنوانسیون لندن بر این است که تنگه بسفر، بین قدرت‌های بزرگ اروپایی، پادشاهی متحد فرانسه، اتریش و پروس تقسیم شود.
این تصمیم در ۱۳ ژوئیه سال ۱۸۴۱ گرفته شد که تنگه‌های ترکیه به همه کشتی‌های جنگی، که متحد این کشور بودند باز است. اما به دنبال جنگ جهانی اول و درگیری میان کشورها، شوروی این معاهده را باطل و تنگه بسفر را یک تنگه بین‌المللی تحت کنترل جامعه جهانی قلمداد کرد.
البته این پیمان که از طرف شوروی بیان شد تحت عهدنامه لوزان در سال ۱۹۲۳ اصلاح شد که باید این تنگه‌ها به کشور ترکیه برگردانده شود، ولی کشتی‌های جنگی و حمل و نقل بین‌المللی دریایی نیز حق عبور آزادانه از این تنگه را دارند. اما ترکیه شرایط معاهده را رد کرد و مجدداً تصمیم به بستن تنگه‌ها گرفت.
کنوانسیون مونترو در ۲۰ ژوئیه ۱۹۳۶ این تنگه‌ها را به رژیم ترکیه برگرداند و به رسمیت شناخت. اکنون این کنوانسیون در حال اجرا بوده و کشورها می‌توانند از این تنگه به عنوان حمل و نقل بین‌المللی استفاده نمایند. مگر این که در مواردی ترکیه ترافیک دریایی را به غیر از ایالات دریای سیاه ببندد.
تنگه بسفر استانبول در جمهوری ترکیه[ویرایش]
کشور ترکیه تا جنگ جهانی دوم بی‌طرف بود و در این زمان تنگه‌ها را به روی کشورهای در حال جنگ بست. البته برخی کشتی‌های کمکی آلمانی در زمان جنگ مجاز به عبور بودند. تجمع‌های دیپلماتیک، مطالبات استالین برای پس‌گیری استان‌های کارس، آرتوین، بی‌طرفی ترکیه در امور جنگ‌های داخلی و … از دیگر تغییراتی بود که در زمان جمهوری ترکیه بر روی تنگه بسفر اعمال شد.
در سال ۱۹۵۲ میلادی کشور ترکیه به ناتو ملحق شد و اهمیت تنگه‌های آن بیش از پیش افزایش یافت. در اوایل قرن ۲۱، تنگه‌های ترکیه مانند بسفر، برای صنعت نفت اهمیت ویژه ای داشتند و نفت روسیه از بندر نووراسییسک با تانکرهای بزرگ و اصلی وارد تنگه بسفر و تنگه داردانل به سمت اروپای غربی و … صادر می‌شدند. البته یک کانال ۵۰ کیلومتری برای جلوگیری از ورود آلودگی به تنگه بسفر در سال ۲۰۱۱ برنامه‌ریزی شد.
سبک معماری و ساخت و ساز تنگه بسفر[ویرایش]
سبک معماری تنگه بسفر به این شکل است که خانه‌هایی ساده را خواهید دید که قدمت آن‌ها به دوره بیزانس بر می‌گردد که در آن زمان تنها دهکده ای برای ماهیگیری محسوب می‌شده‌است. خانه‌ها و عمارت‌هایی که در ساحل ساخته شده‌اند از برجسته‌ترین نمونه‌های ساختمانی بوده که کاخ چراغان نمونه بارز آن‌ها است. طبق آخرین آمار این ساختمان‌ها اکنون به ۳۶۰ مورد می‌رسد.
هنوز هم این ساختمان‌ها با همان شکل قدیمی و سبک و سیاق خود، از گران‌ترین املاک و مستغلات در استانبول محسوب می‌شوند. در تنگه بسفر مساجدی وجود دارند که ساختهٔ دست عثمانی‌ها بوده و این رسم از آن زمان پابرجا بوده که یکی از این مساجد، مسجد سلطان احمد، معروف به مسجد آبی است. اسکله بشیکتاش، میدان اورتاکوی و مسجد اورتاکوی هم از دیگر ساخته‌های عثمانی در تنگه بسفر می‌باشند.
تنگه بسفر استانبول و جاذبه‌های آن[ویرایش]
تنگه بسفر بدون شک یک پدیده طبیعی و شگرف و جذاب است که در وهله اول چشمان هر کسی را مجذوب خود می‌کند. اما در این تنگهٔ زیای شهر استانبول، جاذبه‌های دیگری نیز وجود دارد. برج گالاتا استانبول و برج دختر استانبول از جمله جاذبه‌هایی هستند که در این تنگه قرار گرفته‌اند. برای خواندن داستان و افسانه ای برج‌ها می‌توانید به مقاله برج گالاتا مراجعه کنید.
نگارخانه[ویرایش]
نمایی از ورودی به تنگه بسفر از دریای مرمره، as seen from the سرای توپقاپی.
کاخ دلمه‌باغچه on the Bosphorus.
The قلعه روملی حصار on the Bosphorus, with both پل معلقs which span the strait.
620 historic waterfront houses stretch along the coasts of the Bosphorus, such as the yalı of Kıbrıslı Mehmed Emin Pasha.
امپراتوری عثمانی era waterfront houses on the Bosphorus.
امپراتوری عثمانی era waterfront houses on the Bosphorus.
Afif Pasha Mansion on the Bosphorus was designed by Alexander Vallaury.
The quarters of Bebek, Arnavutköy and Yeniköy on the Bosphorus are famous for their fish restaurants.
منابع[ویرایش]
- ↑ «مقاله بسفر در دانشنامه جهان اسلام». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ دسامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۰.
مقاله تنگه بسفر استخراج شده از سایت پرشین هتل
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ تنگه بسفر موجود است. |