موزا

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه است که توسط Rizorius (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۱۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۲۰:۲۷ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی داشته باشد.

برای ملکه پیشین قطر، موزا بنت ناصر را ببینید.
موزا
شهبانوی شهبانوان ایران
سکهٔ منقش به چهرهٔ شهبانو موزا
شریک سلطنت در شاهنشاهی اشکانی
سلطنت۲ پیش از میلاد - ۴ میلادی
تاج‌گذاری۲ پیش از میلاد
پیشینفرهاد چهارم
جانشینارد سوم
شریک سلطنتفرهاد پنجم
ملکه اشکانی
سلطنت۱۹–۲ پیش از میلاد
تاج‌گذاری۱۷ پیش از میلاد
پیشینلائودیکه
درگذشتهسده یکم میلادی
هم‌نشینفرهاد چهارم
فرهاد پنجم
فرزند(ان)فرهاد پنجم
خانداناشکانی

موزا یا موسا، معروف به تئا موزا، شهبانوی حاکم شاهنشاهی اشکانی از سال ۲ پیش از میلاد تا ۴ میلادی بود. موزا در اصل برده‌ای رومی بود که توسط آگوستوس، امپراتور روم، (حک. ۲۷ پ. م – ۱۴ م.) به عنوان هدیه به دربار فرهاد چهارم اشکانی (حک. ۳۷ – ۲ پ. م) فرستاده شد. او به سرعت پیشرفت کرد و به ملکه و همسر مورد علاقه فرهاد چهارم تبدیل شد و از او فرزندی به نام فرهادک (فرهاد پنجم) را زاد. موزا در سال ۲ پیش از میلاد، همسرش را مسموم کرد و خود به همراه فرهادک بر تخت نشست. آن دو پس از شش سال سلطنت مشترک به دست بزرگان اشکانی برکنار شدند و به رم گریختند. سپس ارد سوم جانشین آن دو شد.

موزا حدود ۳۰ سال در ایران بود. او نخستین و یکی از سه زن حاکم بر ایران در طول تاریخ است؛ دو زن دیگر دو خواهر از خاندان ساسانی در سده هفتم میلادی به نام‌های بوران‌دخت و آزرمی‌دخت هستند. موزا همچنین نخستین زن در تاریخ ایران است که نقشش بر سکه‌ها زده و نیم‌تنه‌اش با تاج شاهی ساخته شده‌است.

پیش‌زمینه

در سال ۳۸ پیش از میلاد پاکور یکم، پسر شاهنشاه ارد دوم (حک. ۵۵ – ۳۷ پ. م)، در نبرد کوه گنداروس از نیروهای رومی شکست خورد و به دست آن‌ها کشته شد. شاهنشاه که عمیقاً از مرگ پسر مورد علاقه خود اندوهگین بود، از حکومت کناره‌گیری و تاج‌وتخت را به پسر دیگر خود، فرهاد چهارم، تسلیم کرد.[۱] شخصی به نام تیرداد در حدود سال ۳۴ پیش از میلاد فرهاد را سرنگون و خود به جای او بر تخت نشست اما فرهاد به سرعت موفق شد با کمک عشایر سکایی حکومت را بازپس گیرد.[۲] تیرداد در پی آن از کشور گریخت و با یکی از پسران فرهاد به روم پناه برد. فرهاد در سال ۲۰ پیش از میلاد در پی مذاکراتی ترتیب آزادی پسر ربوده‌شدهٔ خود را داد. رومی‌ها در برابر آن اسیران بازمانده از نبرد حران و چندین درفش لژیونری را دریافت کردند.[۳] امپراتور آگوستوس برده‌ای ایتالیایی به نام موزا را همراه با آن شاهزاده به ایران فرستاد.[۴]

ورود به ایران و کسب قدرت

از زندگی اولیه موزا اطلاعات چندانی در دست نیست. او برده‌ای ایتالیایی بود که در سال ۲۰ پیش از میلاد[۵] همراه با پسر فرهاد به عنوان هدیه به ایران فرستاده شد.[۶]به گفتهٔ اِما استروگنل[E ۱] او ممکن است به هدف دستیابی به اطلاعات یا نفوذ بر پادشاه اشکانی به ایران فرستاده شده باشد.[۷]

بر اساس بنچاق اورامان، فرهاد چهارم در آن زمان دست کم چهار همسر دیگر به نام‌های اولنایر، کلئوپاترا، باسیرتا و بیستیباناپس را نیز در اختیار داشت.[۸] او موزا را نیز به همسری گرفت و وی اندکی بعد به جایگاه ملکه و همسر مورد علاقه فرهاد چهارم دست یافت. موزا در حدود سال ۱۹ پیش از میلاد باردار شد و فرهادک (فرهاد پنجم) را به دنیا آورد.[۹] او که به دنبال تضمین پادشاهی پسرش بود، در سال ۱۰ یا ۹ پیش از میلاد، شوهرش را متقاعد کرد تا برای جلوگیری از درگیری شاهزادگان بر سر جانشینی، چهار پسر بزرگ‌تر خود به نام‌های بهنام، فرهاد، روداسپ و سراسپادان را به رم بفرستد.[۱۰]

فرمانروایی

Obverse and reverse sides of a coin of Phraates IV, with the latter portraying Musa
سکهٔ فرهاد پنجم، که تصویر مادرش، موزا، در پشت آن قرار دارد. ضرب سلوکیه

موزا در سال ۲ پیش از میلاد، به فرهاد چهارم زهر داد و سپس همراه با پسرش فرهادک به عنوان حاکمان مشترک بر تخت نشست.[۱۱] در پشت سکه‌های متأخر فرهادک به وضوح تصویری از مادرش، موزا، با یک نوشته دایره‌ای شکل با عنوان «آسمانی» دیده می‌شود. این با نوشته‌های مربعی‌شکلی که در آن زمان در سکه‌های اشکانی رایج بود، متفاوت است و نشان می‌دهد که آن دو حداقل مشترکاً حاکم بوده‌اند.[۱۲][۱۳] فرهادک همچنین به مادرش عنوان باسیلیسا («شهبانو») را داده بود که در دوران هلنیستی توسط همسر پادشاه و سایر زنان سلطنتی استفاده می‌شد.[۱۴]

یوسف فلاوی، تاریخ‌نگار رومی سده یکم، به ادعاهایی مبنی بر ازدواج موزا با پسرش اشاره می‌کند.[۱۵] با این وجود هیچ مدرک دیگری وجود ندارد که ادعای یوسف را تأیید یا رد کند. شواهد موثقی مبنی بر ازدواج میان والدین و فرزندان چه در زمان اشکانیان، و چه در زمان هخامنشیان، پیشینیان ایرانی آن‌ها، وجود ندارد.[۱۶] تاریخ‌نگار معاصر خوآن ام. بیگوود[E ۲] گزارش یوسف را «جداً گمراه‌کننده» می‌خواند و با اشاره به شباهت‌های بسیار زیاد آن با داستان شهبانوی آشوری سمیرامیس، نتیجه می‌گیرد که روایت وی از موزا به احتمال زیاد از یک داستان عامیانه نشأت گرفته شده‌است.[۱۷] لئوناردو گرگوراتی[E ۳] نیز به همین ترتیب تاریخی بودن گزارش یوسف را زیر سؤال می‌برد و آن را «شبه‌تاریخی» می‌خواند.[۱۸] به استدلال می‌کند او یوسف «برای اثبات ضعف نهادی اشکانیان، نقشی تخیلی برای زنان اشکانی» ایجاد کرده‌است.[۱۹]

پایان کار

بزرگان اشکانی که از انفعال فرهاد پنجم در برابر مزاحمت‌های رومیان در ارمنستان و تبار رومی مادرش برآشفته بودند، هر دو را پس از یک حکومت کوتاه‌مدت شش‌ساله از تخت سلطنت بر کنار کردند و ارد سوم به جای آن دو را بر تخت نشاندند.[۲۰] فرهادک و موزا به رم گریختند و آگوستوس آن‌ها را پذیرفت.[۲۱] آن دو در مجموع شش سال از سال ۲ پیش از میلاد تا ۴ میلادی بر ایران حکومت کردند. تاریخ‌نگاران رومی دربارهٔ سرنوشت موزا و فرزندش سکوت اسرارآمیزی داشته‌اند و مشخص نیست پس از فرار آن‌ها به رم چه اتفاقی برایشان افتاده‌است.[۲۲]

موزا در کل حدود ۳۰ سال در ایران و نخستین زن حاکم بر این کشور بود.[۲۳] او نخستین و یکی از سه زن حاکم بر ایران در طول تاریخ است؛ دو زن دیگر دو خواهر از خاندان ساسانی در سده هفتم میلادی به نام‌های بوران‌دخت (حک. ۶۳۰ – ۶۳۲ م.) و آزرمی‌دخت (حک. ۶۳۰ – ۶۳۱ م.) هستند.[۲۴]

نگاره‌های ادعایی

سردیس منتسب به موزا - اواخر سده نخست پیش از میلاد، موزه ایران باستان

موزا نخستین زن در تاریخ ایران است که نقشش بر سکه‌ها زده و نیم‌تنه‌اش با تاج شاهی ساخته شده‌است.[۲۵] تاکنون چندین نگاره، از جمله یک انگشتر طلا و نگین، به موزا نسبت داده شده، هرچند متعاقباً این پیوندها با موزا زیر سؤال رفته‌است.[۲۶]

فرانس کومون، باستان‌شناس بلژیکی، برای نخستین بار یک سردیس زن را که توسط هنرمندی یونانی به نام آنتیوخوس ساخته و در سال ۱۹۳۹ توسط رولان دو مکنم، باستان‌شناس فرانسوی، در شوش یافت‌شده، به موزا نسبت داده‌است.[۲۷] این انتساب مورد موافقت چندین پژوهشگر دیگر قرار گرفته‌است.[۲۶] اما ویژگی‌های صورت سردیس با سکه‌های موزا شباهت چندانی ندارد. این سردیس دارای یک تاج کنگره‌دار شبیه به تاج‌های دوره هخامنشی است، در حالی که موزا در سکه‌هایی که او را به تصویر می‌کشند یک دیهیم را همراه با تاجی با سه لایه نگین بر سر دارد.[۲۶] تاج دارای کنگره، گرچه بیشتر توسط اعضای خانواده سلطنتی استفاده می‌شد، اما در مواردی توسط خدایان نیز استفاده شده‌است.[۲۶] توخه، الهه یونانی، گاهی با تاجی مشابه با تاج روی سکه‌های اشکانی به تصویر کشیده می‌شود.[۲۶] در نتیجه، برخی از پژوهشگران باور دارند که آن سردیس تصویری از توخه است.[۲۶]

واژه‌نامه

  1. ↑ Emma Strugnell
  2. ↑ Joan M. Bigwood
  3. ↑ Leonardo Gregoratti

پانویس

  1. ↑ (Bivar 1983، ص. ۵۸); (Brosius 2006، ص. ۹۶); (Kennedy 1996، صص. ۸۰–۸۱); See also (Strugnell 2006، صص. ۲۳۹، ۲۴۵–۲۴۶)
  2. ↑ Bivar 1983, pp. 65–66.
  3. ↑ (Garthwaite 2005، ص. ۸۰); See also (Strugnell 2006، صص. ۲۵۱–۲۵۲)
  4. ↑ (Kia 2016، ص. ۱۹۸); (Schippmann 1986، صص. ۵۲۵–۵۳۶)
  5. ↑ Schlude 2020, chapter 5.
  6. ↑ (Garthwaite 2005، ص. ۸۰); See also (Strugnell 2006، صص. ۲۵۱–۲۵۲)
  7. ↑ Strugnell 2008, p. 283.
  8. ↑ (Strugnell 2008، ص. ۲۸۳ (see also note 36))؛ (Bigwood 2008، صص. ۲۴۴–۲۴۵)
  9. ↑ (Kia 2016، ص. ۱۹۸)؛ (Schippmann 1986، صص. ۵۲۵–۵۳۶)؛ (Bigwood 2004، صص. ۳۹–۴۰)؛ (Strugnell 2008، ص. ۲۸۹ (see also note 53))
  10. ↑ (Kia 2016، ص. 198); (Strugnell 2008، صص. 284–285); (Dąbrowa 2012، ص. 173); (Schippmann 1986، صص. 525–536)
  11. ↑ (Kia 2016، ص. ۱۹۹); (Richardson 2012، ص. ۱۶۱)
  12. ↑ Rezakhani 2013, p. 771.
  13. ↑ Bigwood 2004, p. 57.
  14. ↑ Bigwood 2004, pp. 40, 44, 48, 61.
  15. ↑ Bigwood 2004, pp. 43–44.
  16. ↑ Bigwood 2004, pp. 44–45.
  17. ↑ Bigwood 2004, pp. 46–47.
  18. ↑ Gregoratti 2012, p. 186.
  19. ↑ Gregoratti 2012, pp. 186, 190.
  20. ↑ (Kia 2016، ص. ۱۹۹); (Dąbrowa 2012، ص. ۱۷۴)
  21. ↑ (Strugnell 2008، صص. ۲۹۲، ۲۹۴–۲۹۵)؛ (Marciak 2017، ص. ۳۷۸)
  22. ↑ محمد سهرابی، آیا خبیث‌ترین زن ایران باستان با پسر خودش ازدواج کرد؟.
  23. ↑ محسن ظهوری، کنیز رومی، ملکه ایران شد (فیلم).
  24. ↑ دانشنامهٔ آزاد گردشگری و ایران‌شناسی، سلسله‌های حکومتی ایران.
  25. ↑ محسن ظهوری، کنیز رومی، ملکه ایران شد (فیلم).
  26. ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ ۲۶٫۲ ۲۶٫۳ ۲۶٫۴ ۲۶٫۵ Bigwood 2004, p. 63.
  27. ↑ Cumont 1939, p. 339.

منابع

  • دانشنامهٔ آزاد گردشگری و ایران‌شناسی. «سلسله‌های حکومتی ایران». دریافت‌شده در ۱۸ فروردین ۱۴۰۰.
  • Bigwood, Joan M. (2004). "Queen Mousa, Mother and Wife(?) of King Phraatakes of Parthia: A Re-evaluation of the Evidence". Journal of the Classical Association of Canada. Project Muse. 4 (1): 35–70. doi:10.1353/mou.2004.0027. S2CID 164436127.
  • Bivar, A.D.H. (1983). "The Political History of Iran Under the Arsacids". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 21–99. ISBN 0-521-20092-X.
  • Cumont, Franz (1939). "Portrait d'une reine trouvé à Suse". Comptes Rendus des Séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres. 83 (3): 330–341. OCLC 1014584127.
  • Brosius, Maria (2006), The Persians: An Introduction, London & New York: Routledge, ISBN 978-0-415-32089-4
  • Kennedy, David (1996), "Parthia and Rome: Eastern Perspectives", in Kennedy, David L.; Braund, David (eds.), The Roman Army in the East, Ann Arbor: Cushing Malloy Inc. , Journal of Roman Archaeology: Supplementary Series Number Eighteen, pp. 67–90, ISBN 978-1-887829-18-2
  • Dąbrowa, Edward (2012). "The Arsacid Empire". In Daryaee, Touraj (ed.). The Oxford Handbook of Iranian History. Oxford University Press. pp. 1–432. ISBN 978-0-19-987575-7. Archived from the original on 2019-01-01. Retrieved 2019-12-08.
  • Garthwaite, Gene Ralph (2005), The Persians, Oxford & Carlton: Blackwell Publishing, Ltd., ISBN 978-1-55786-860-2
  • Gregoratti, Leonardo (2012). Hirschberger, Martina (ed.). "Parthian Women in Flavius Josephus". Jüdisch-hellenistische Literatur in Ihrem Interkulturellen Kontext: 183–192.
  • Kia, Mehrdad (2016). The Persian Empire: A Historical Encyclopedia [2 volumes]. Santa Barbara: ABC-CLIO. ISBN 978-1-61069-391-2.
  • Marciak, Michał (2017). Sophene, Gordyene, and Adiabene: Three Regna Minora of Northern Mesopotamia Between East and West. BRILL. ISBN 9789004350724.
  • Rezakhani, Khodadad (2013). "Arsacid, Elymaean, and Persid Coinage". In Potts, Daniel T. (ed.). The Oxford Handbook of Ancient Iran. Oxford University Press. pp. 766–777. ISBN 978-0-19-973330-9.
  • Richardson, J.S. (2012). Augustan Rome 44 BC to AD 14: The Restoration of the Republic and the Establishment of the Empire. Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-1954-2.
  • Schippmann, K. (1986). "Arsacids ii. The Arsacid dynasty". Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 5. pp. 525–536.
  • Schlude, Jason M. (2020). Search Results Web results Rome, Parthia, and the Politics of Peace. New York: Routledge. ISBN 978-1-351-13569-6.
  • Strugnell, Emma (2006), "Ventidius' Parthian War: Rome's Forgotten Eastern Triumph", Acta Antiqua, 46 (3): 239–252, doi:10.1556/AAnt.46.2006.3.3
  • Strugnell, Emma (2008). "Thea Musa, Roman Queen of Parthia". Iranica Antiqua. 43: 275–298. doi:10.2143/IA.43.0.2024051.

برای مطالعهٔ بیشتر

  • Bigwood, Joan M. (2008). "Some Parthian Queens in Greek and Babylonian Documents". Iranica Antiqua. 43: 235–274. doi:10.2143/IA.43.0.2024050.
تئاموزا
درگذشتهٔ: ۴ م
عنوان سلطنتی
پیشین:
فرهاد چهارم 		شاهنشاه ایران
۲ پ.م. – ۴ م
متصدی همزمان: فرهاد پنجم 		پسین:
ارد سوم
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=موزا&oldid=32622133»