رکسانا (دختر کوروش)

رکسانا
ملکه ایران شاهدخت هخامنشی
زاده	۵۴۳ پیش از میلاد پارس
درگذشته	۵۲۲ پیش از میلاد (۲۱ سال) مصر
آرامگاه	پاسارگاد (احتمالا)
همسر(ان)	کمبوجیه دوم
دودمان	هخامنشیان
پدر	کوروش بزرگ
مادر	کاساندان

روشنک، دومین دختر کوروش بزرگ و ملکه کاساندان بود که در سال ۵۴۳ پیش از میلاد زاده شد. وی خواهر کمبوجیه، بردیا، آتوسا و آرتیستون بود و در سال ۵۲۲ پیش از میلاد درگذشت.

در منابع یونانی روشنک به صورت رکسانا نوشته شده‌است.

نام

رکسانا نامی یونانی برگرفته از نام ایرانی باستان روشنک است. *Raṷxšnā- (ولی نه *Raṷxšā̆nā-) که معادل زنانه همتای مردانه اش *Raṷxšna (که در نوشتار پلوتارک دربارهٔ فرمانده لشکر هزار نفری خشایارشای یکم هخامنشی به کار برده‌است).برای این نام تا کنون معانی مختلفی در نظر گرفته شد از جمله «شجاع و دلیر» چرا که به افسانه ای به همین نام اشاره می‌کند. معانی دیگر ان به نور (برگرفته شده از روشنایی) مانند سپیده دم خورشید، مشعلدار، روشنایی قبل از طلوع، سیاره زهره بازمی‌گردند. از دیگر معانی روشنک می‌توان به «دشت گل‌های آفتابگردان» یا «گل آفتابگردان» اشاره کرد که گمان می‌رود به کلمات آفتاب و نور که از معانی کلمهٔ روشنایی (ریشه نام روشنک) می‌باشند بازگردند. همچنین درختی نیز به همین نام (نام دیگر:درخت صمغ بلسانی) موجود می‌باشد که اغلب به خاطر وجود خواص دارویی مشهور است.

ازدواج کمبوجیه با رکسانا

هرودوت دربارهٔ ازدواج کمبوجیه و خواهرش می‌نویسد:

با آنکه در هیچ دوره و زمانی در پارس پیشینه نداشت، برادر با خواهر جفت آید، با این روی کمبوجیه به این اندیشه افتاد که خلاف دین و آئین پدران خویش، با خواهر خود زناشویی کند. پس داوران شاهی را فراخواند و پرسید «آیا در پارس قانونی هست که اگر وی بخواهد زناشویی میان خواهر و برادر را رَوامند سازد؟» داوران شاهی هر چند نتوانسته بودند، قانونی پیدا کنند که چنین پدیده‌ای را قابل انجام سازند ولی قانونی یافتند که به پادشاه ایران اختیار می‌داد، به آنچه دلخواه اوست، رفتار کند. بدین روی داوران از بهر بیمی که از کینهٔ کمبوجیه داشتند قاعده‌ای تازه فراهم ساخته، جان خود را از خطر رهانیدند.

زناشویی با محارم در برخی خاندان‌های پادشاهی باستانی، برای نگهداری خون و مالکیت فراگیر بوده‌است و عیلامیان و مصریان و تایلندی‌ها و غیره، این آیین و هنجار را داشته‌اند. این داستان کمبوجیه نشان می‌دهد که پارسیان در آن زمان از این آیین و هنجار ناخوشنود بوده‌اند. گمانی نیست که ایرانی‌ها پس از پیروزی بر مصر پیوند و پیوستگی بسیاری با این کشور داشته‌اند. چه بسا از آن زمان در پیروی از مصری‌ها برخی از اعضای خاندان شاهی چنین کاری را انجام داده و پس از آن موبدان را وادار و ناچار نموده‌اند که دستور به روا بودن آن داده باشند. چنان‌که از گفتهٔ هرودوت بر می‌آید پیش از کمبوجیه چنین قانون و هنجاری که زناشویی با خواهر را روا کرده‌باشد، در ایران نبوده‌است.

روایت یونانی از مرگ رکسانا

هرودوت می‌نویسد:

مثل سرگذشت بردیا راجع به مرگ خواهر او رکسانا نیز دو روایت نقل شده‌است. یونانی‌ها دربارهٔ مرگ رکسانا می‌گویند که کمبوجیه روزی توله سگی را با شیربچه به جنگ انداخت و خواهرش ناظر آن صحنه بود. توله در حین مبارزه به کلی درمانده و مغلوب شد. وقتی تولهٔ دیگر که نگران آن جریان بود، زنجیر پاره کرد و به یاری برادر گرفتار خود شتافت، دو توله با یاری هم شیربچه را بیچاره کردند. کمبوجیه از تماشای آن صحنه مسرور شد اما خواهرش که در کنارش نشسته بود به گریه افتاد. کمبوجیه که اشک او را دید، علت آن را پرسید و رکسانا جواب داد که بی‌اختیار یاد بردیا افتاده‌است که کسی را یار و غمخوار نداشته‌است، بنا بر قول یونانیان این ماجرا و خشم کمبوجیه باعث مرگ خواهرش شد.

روایت مصری از مرگ رکسانا

هرودوت می‌نویسد:

از طرف دیگر مصری‌ها می‌گویند، برادر و خواهر بر سفرهٔ طعام نشسته‌ بودند. در آن حین رکسانا بوته‌ای کاهو به دست گرفته، پس از کندن برگ‌های آن، از برادرش پرسید «این کاهو با برگ خوشایندتر است یا بی‌برگ؟» کمبوجیه گفت «با برگ را بیشتر دوست دارد.» خواهرش اظهار داشت که «وی نسبت به خاندان کوروش مثل این کاهو رفتار و آنرا لخت و عریان کرده‌است.» کمبوجیه از سخن او برآشفته شده و لگدی بر پهلوی او زد و چون بانو باردار بود، باعث سقط جنین شد و متعاقب آن رکسانا نیز درگذشت.

منابع

• هرودوت. تواریخ. تهران: انتشارات فرهنگستان ادب و هنر ایران، ۱۳۵۶
• رضوی، طاهر. ترجمهٔ مازندی. پارسیان اهل کتابند. تهران:سازمان انتشارات فروهر، سال چاپ مشخص نیست