نرشخی
ابوبکر محمد بن جعفر نَرشَخی مشهور به نرشخی (۲۸۶–۳۴۷ هجری قمری/۸۹۹–۹۵۹ میلادی)، تاریخ‌نگار ایرانی سغدی‌تبار[۱] و نخستین مورخ شناخته شده در آسیای میانه است. او تاریخ منحصر به فردش به نام تاریخ بخارا را به زبان عربی نوشت و در سال ۳۳۲ ه.ق به نوح یکم سامانی تقدیم کرد. این کتاب اطلاعات مهمی در مورد سرزمین بخارا ارائه می‌دهد که در سایر منابع هم عصر یافت نمی‌شوند. از نرشخی جز این کتاب اثر دیگری در دست نمانده است.[۲]
نرشخی در حدود سال ۲۸۶ ه.ق در نرشخ از توابع بخارا به دنیا آمد. او سغدی‌تبار بود.[۱][۳] اگرچه در زمان او زبان فارسی جای زبان سغدی را در مکان‌های پرجمعیت سغدی گرفته بود، به احتمال زیاد نرشخی هنوز به خوبی می‌توانست سغدی صحبت کند.[۴] او در زمان نوح بن نصر سامانی (۳۴۳–۳۳۱ ه.ق) می‌زیست.
او اثرش تاریخ بخارا یا مزارات بخارا را همچنین برای حمایت از اسلام سنی در برابر اسماعیلیه نوشت و آن را در سال ۳۳۲ ه.ق به نوح بن نصر تقدیم کرد. از طریق مبلغان داعی که به دعوت مشغول بودند، فرقه شیعه اسماعیلیه گسترش یافته بود و سنی‌ها آن را یک تهدید تلقی می‌کردند. این کتاب در زمان آشوب دولت سامانیان نوشته شده است. نصر دوم سامانی به تشیع اسماعیلی گرویده بود و پسرش نوح بن نصر با یک آشفتگی سیاسی مواجه شد که منجر به کشته شدن وزیر و سایر اعضای دربارش شد. نوح داعیان را پاکسازی کرد و نوکیشان اسماعیلی را در تلاش برای خنثی‌کردن نفوذ متجاوزانه‌شان کشت؛ اما اوضاع در دربار همچنان متشنج بود. سامانیان که ریشه‌ای سغدی داشتند، در مخالفت با صفاریان سیستان نقش حافظان قوانین اهل سنت را بر عهده گرفته بودند. آنان ترجمه آثار عربی مانند تاریخ انبیا و پادشاهان را به فارسی سفارش دادند. این متون در ترجمه تغییر یافتند.
تاریخ بخارا در ۵۲۲ ه.ق توسط ابونصر احمد قباوی به فارسی ترجمه و مطالب بیشتری نیز بر آن افزوده شد؛ اما این ترجمه فارسی بعدها توسط محمد بن زفر بن عمر در ۵۷۴ ه.ق خلاصه شد.[۵] گویا بعد از این تاریخ نیز دیگران در این کتاب دست بردند و بعضی حوادث را تا دوره مغول بر آن افزوده‌اند.
جستارهای وابسته
[ویرایش]پانویس
[ویرایش]- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Foltz, Richard (2013). Religions of Iran From Prehistory to the Present. Simon & Schuster. ISBN 9781780743097.
Narshakhi, a tenth-century Sogdian historian, states that al-Moqanna' used mirrors to direct sunlight
- ↑ Narshakhī, Abū Bakr Muḥammad ibn Jaʻfar (1954). "Introduction". The History of Bukhara: Translated from a Persian Abridgment of the Arabic Original by Narshakhī. Translated by Frye, Richard Nelson. Cambridge, Massachusetts: Mediaeval Academy of America. p. xii. Retrieved 10 January 2019.
- ↑ Veidlinger, Daniel (2018). From Indra's Net to Internet Communication, Technology, and the Evolution of Buddhist Ideas. University of Hawaii Press. p. 114. ISBN 9780824876289.
- ↑ Societa Iranologica Europaea (Scholars of the Second European Conference of Iranian Studies (1991)) (1995). Proceedings of the ... European Conference of Iranian Studies. Istituto Italiano per l'Africa e l'Oriente. p. 186.
- ↑ Mimi Hanaoka. Authority and Identity in Medieval Islamic Historiography: Persian Histories from the Peripheries. Cambridge University Press. pp. 46 & 47.
منابع
[ویرایش]- Bosworth, C.E. (1993). "Nars̲h̲ak̲h̲ī". In Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P. & Pellat, Ch. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VII: Mif–Naz. Leiden: E. J. Brill. ISBN 978-90-04-09419-2.
