خط مغولی
| خط مغولی ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠪᠢᠴᠢᠭ | |
|---|---|
 شعری از وانچینبالین اینجیناش | |
| نوع | الفبا |
| زبان‌ها | زبا مغولی |
| سازنده | تاتا تونگا |
| دورهٔ زمانی | ح. ۱۲۰۴ – 1941 (used as main script) 1941 – Present (used as co script) |
| سامانهٔ مادر |
هیروگلیف مصری
|
| سامانهٔ فرزند | الفبای منچو
الفبای داگور الفبای زیبه الفبای اویرات الفبای گالیک |
| ایزو ۱۵۹۲۴ | Mong, 145 |
| جهت | بالا به پایین |
| مخفف یونیکد | Mongolian |
| دامنه یونیکد |
|
خط سنتی مغولی، که با نام هودوم مغول بیچیگ نیز شناخته می‌شود، اولین سیستم نوشتاری بود که به‌طور خاص برای زبان مغولی ایجاد شد و تا زمان معرفی سیریلیک در سال ۱۹۴۶ رایج‌ترین سیستم نوشتاری بود. به‌طور سنتی در جهت عمودی نوشته می‌شود. این الفبای قدیمی که از الفبای اویغور قدیم گرفته شده، یک الفبا با نگاره‌های مجزا برای حروف صامت و مصوت است. این خط برای زبان‌هایی مانند اویرات و منچو اختصاصی سازی شده‌است. الفبای مبتنی بر این خط عمودی کلاسیک همچنان در مغولستان و مغولستان داخلی برای نوشتن مغولی، زیبه و به‌طور آزمایشی برای اونکی استفاده می‌شود.
سیستم‌عامل‌های رایانه‌ای در پشتیبانی از خط مغولی کند بوده‌اند و تقریباً همه آنها دارای پشتیبانی ناقص یا سایر مشکلات ارائه متن هستند.
تاریخ
[ویرایش]
تاتاتونگا، کاتب اویغور قرن سیزدهم که توسط چنگیزخان دستگیر شد، مسئول آوردن الفبای قدیمی اویغور به فلات مغولستان و تطبیق آن با خط مغولی بود.
از قرن هفتم و هشتم تا پانزدهم و شانزدهم، زبان مغولی به گویش‌های جنوبی، شرقی و غربی تقسیم شد.
اسناد اصلی دوره زبان مغول میانه عبارتند از:
- در گویش شرقی، متن معروف تاریخ مخفی مغول‌ها، بناهای تاریخی به خط فاگسپا، واژه‌نامه چینی- مغولی قرن چهاردهم و مطالب مغولی. زبان دوره میانی در رونویسی‌های چینی و غیره؛[۱]
- در گویش غربی، فرهنگ لغت عربی- مغولی و فارسی- مغولی، متون مغولی در رونویسی عربی و غیره[۱] ویژگی‌های اصلی این دوره این است که مصوت‌های ï و i اهمیت واج‌شناختی خود را از دست داده‌اند و واج i را ایجاد کرده‌اند (در گویش چاخار، مغولی استاندارد در مغولستان داخلی، این مصوت‌ها هنوز متمایز هستند). صامت‌های بین آوازی γ / g , b / w ناپدید شده بودند و روند اولیه تشکیل مصوت‌های بلند مغولی آغاز شده بود. h اولیه در بسیاری از کلمات حفظ شد. دسته‌بندی‌های دستوری تا حدی وجود نداشتند، و غیره. توسعه در این دوره توضیح می‌دهد که چرا خط مغولی مانند یک خط عربی عمودی به نظر می‌رسد (به ویژه وجود سیستم نقطه).[۱]
در نهایت بهبودهای جزئی برای تفاوت‌های بین زبان‌های اویغوری و مغولی صورت گرفت. برای جلوگیری از ابهام، مکاتب مختلف املایی، که برخی از آنها با استفاده از دیاکریتیک استفاده می‌کنند، ایجاد شده‌اند.[۱]
مغولی سنتی به صورت عمودی از بالا به پایین نوشته می‌شود و در خطوط از چپ به راست جریان دارد. خط اویغوری قدیم و فرزندان آن، که مغولی سنتی یکی از آنها در میان اویرات کلیر، مانچو و بوریات است، تنها خط‌های عمودی شناخته شده‌ای هستند که از چپ به راست نوشته شده‌اند. این امر به این دلیل ایجاد شد که اویغورها خط مشتق شده از سغدی خود را که در اصل از راست به چپ نوشته می‌شد، ۹۰ درجه در خلاف جهت عقربه‌های ساعت اما بدون تغییر جهت‌گیری نسبی حروف می‌چرخاندند تا از نوشتار چینی تقلید کنند.[۲]
حروف الفبا
[ویرایش]
فرم نگارش و تلفظ حرف الفبای مغولی مطابق حدول زیر است:
