بزاق

بُزاق یا آب دهان یا خَدو که در زبان عامیانه تُف خوانده می‌شود، مایعی برون‌سلولی است که توسط غدد بزاقی تولید و در دهان ترشح می شود. بزاق انسان حاوی 99/5 درصد آب به همراه موادی چون الکترولیت ها، مخاط، گلبول های سفید، سلول های بافت پوششی، آنزیم هایی همچون لیپاز و آمیلاز، مواد ضد میکروب مثل پادتن A و لیزوزیم است.

بزاق روی لب های یک کودک

وظایف بزاق در بدن

آنزیم های موجود در بزاق برای آغاز فرایند هضم چربی ها و قندهایی مثل نشاسته ضروری هستند. بزاق همچنین برای شکستن و تجزیه باقیمانده های غذا میان دندان ها و جلوگیری از خراب شدن و پوسیدگی دندان ها عاملی ضروری است. از دیگر وظایف بزاق مرطوب سازی و نرم کردن غذاها در دهان و ایجاد سهولت در جویدن و بلع غذا می باشد. همچنین بزاق باعث حفظ رطوبت مخاط دهان و زبان و گلو و حلق شده و صحبت کردن، تنفس و همچنین حس چشایی را با تولید کربنیک آنهیدراز بهبود می بخشد. یکی دیگر از وظایف بزاق تنظیم pH حفره دهانی می‌باشد که این عمل باعث می‌شود عمر دندان‌ها افزایش یابد و در مقابل خوردگی و پوسیدگی‌های اسیدی مقاومت کنند. همچنین بزاق ضدعفونی‌کننده است و دارای آنزیمی به نام لیزوزیم می‌باشد که باعث کشته شدن باکتری های دیواره دار می شود‌.

در گونه های مختلف جانوری بزاق می تواند نقش های متفاوت و متنوعی ایفا کند. برخی از پرستوها برای ساختن آشیانه ی خود از بزاق خود کمک می گیرند. بسیاری از مارهای سمی از بزاق خود برای کشتن شکار و یا دفاع از خود در مقابل خطرات استفاده می کنند. همچنین برخی از موجودات مانند کرم ابریشم در مرحله ی شفیرگی از بزاق خود برای ساختن پیله یا پوشش محافظ استفاده می کنند. بسیاری از جانوران برای تمیز کردن خود و ترمیم زخم ها از بزاق خود استفاده می کنند. بررسی ها نشان داده اند که بزاق برخی گونه ها مثل موش های آزمایشگاهی، با داشتن ترکیباتی همچون فاکتورهای رشد و برخی آنزیم ها قابلیت ترمیم سریع تر زخم و ضدعفونی کردن زخم ها را دارا است.

میزان ترشح بزاق

بدن یک انسان بالغ و سالم به طور روزانه 1500 میلی لیتر بزاق تولید می کند و این میزان در هنگام خواب به شدت کاهش پیدا می کند. در انسان، غدد تحت فکی حدود 70-75 درصد از بزاق را تولید می کند و غدد بناگوشی نیز 20-25 درصد از بزاق را تولید می کند و مقدار ناچیز باقیمانده را سایر غدد بزاقی تولید می کنند.

تولید بزاق

ترشحات بزاق توسط عوامل مکانیکی و اعصاب به‌طور خود کار کنترل می‌گردد. اعصاب سمپاتیک و پارا سمپاتیک استثنائاً در این مورد هر دو به عنوان تحریک‌کننده می‌باشند، به‌طوری‌که تحریک اعصاب پارا سمپاتیک (از طریق بو و مزه غذا) ترشحات آبکی بزاق و تحریک اعصاب سمپاتیک