شهاب‌الدین اشراقی

شهاب‌الدین اشراقی شهاب‌الدین اشراقی
زادهٔ	۱۳۰۴خورشیدی شهرستان قم
درگذشت	۲۱ شهریور ۱۳۶۰(۵۶ سال)
علت مرگ	سکته مغزی و قلبی
آرامگاه	مسجد بالاسر حرم فاطمه معصومه
محل زندگی	قم، نجف و پاریس
تحصیلات	اجتهاد
شناخته‌شده برای	مدرس عالی حوزه علمیه قم
آثار	کتاب «سخن حق» (در پنج مجلد) که با شیوه ای نوین و منحصر بفرد در تفسیر قرآن کریم نگاشته شده‌است. کتاب «چهره‌های درخشان» که شرحی مبسوط در رابطه با آیه تطهیر می‌باشد. کتاب «پاسداران وحی» که نقدی بر کتاب «شهید جاوید» مرحوم صالحی نجف آبادی می‌باشد. کتاب «حقیقت جهاد در مکتب اسلام» که پیرامون مبحث جهاد بحث شده‌است. شرح و تعلیقة بر کتب عروة الوثقی و الوسیلة النجاة
عنوان	آیت الله
همسر(ها)	صدیقه مصطفوی
فرزندان	زهرا (۱۳۴۳)، عاطفه، نفیسه، نعیمه (۱۳۴۴)، محمدتقی، علی و مرتضی
خویشاوندان	روح‌الله خمینی (پدر همسر) میرزا محمد ارباب قمی (پدر بزرگ) از مراجع وقت و از مؤسسین اصلی حوزه علمیه قم

شهاب‌الدین اشراقی (۱۳۰۴ در قم - ۱۳۶۰) روحانی ایرانی و داماد روح‌الله خمینی بود. برجسته‌ترین نیای پدری وی حاج میرزا محمد ارباب قمی از مراجع وقت از شاگردان برجسته میرزای شیرازی و از پیشگامان نهضت مشروطه بود. جد مادری شهاب الدین اشراقی حاج آقا احمد طباطبایی قمی برادر بزرگ حاج آقا حسین طباطبایی قمی از مراجع وقت بود.

شهاب‌الدین اشراقی در دی‌ماه ۱۳۲۹ صدیقه خمینی دختر بزرگ روح‌الله خمینی را خواستگاری کرد. در بهمن همان سال جشن عقد برگزار گردید و چهارده ماه بعد یعنی بعد از عید نوروز سال ۱۳۳۱ زندگی مشترک آن دو رسماً آغاز شد. حاصل این ازدواج هفت فرزند به نام‌های: نفیسه، زهرا، نعیمه، علی، عاطفه، محمدتقی و مرتضی می‌باشد.

تحصیلات:

وی پس از گذراندن دبیرستان وارد حوزه علمیه قم شد و دوره ادبیات و منطق و تفسیر را از پدرش آموخت و فلسفه را نزد علامه طباطبایی گذراند و درس خارج فقه و اصول را نزد استادان نامداری همچون:حائری یزدی، سید محمد محقق داماد، سید حسین طباطبایی بروجردی و سید روح‌الله خمینی حاضر شد و به مقام اجتهاد دست یافت. وی همچنین به زبان فرانسه نیز تسلط داشت.

شهاب الدین اشراقی با شروع نهضت انقلاب اسلامی به جمع یاران روح‌الله خمینی پیوست و با تبعید روح‌الله خمینی و مصطفی خمینی به ترکیه و سپس نجف، مسئولیت دفتر وی را در قم به عهده گرفت و به همین دلیل توسط ساواک دستگیر و در سال ۱۳۴۴ به مدت ۵ سال به همدان تبعید شد. شهاب الدین اشراقی پس از پایان دوران پنج ساله تبعید و بازگشت به قم و نیز در آستانه آغاز مبارزات مردم و با گرم شدن تنور مبارزات مردمی نقش مهم‌تری را به عنوان امین و وکیل تام‌الاختیار رهبر نهضت اسلامی به عهده گرفت. وی در حقیقت یکی از حلقه‌های وصل نجف و ایران به‌شمار می‌رفت و خصوصاً پس از به دست گرفتن دوباره اداره دفتر روح‌الله خمینی در قم، وظیفه سنگین‌تر حمایت از خانواده زندانیان سیاسی را نیز انجام می‌داد. با هجرت روح‌الله خمینی از نجف به نوفل لوشاتو فرانسه، شهاب الدین اشراقی نیز به نوفل لوشاتو رفت و تا بازگشت روح‌الله خمینی به ایران، بعنوان امین و وکیل کنارش ماند.

مسئولیت‌ها:

داماد ارشد روح‌الله خمینی ۹ مأموریت مهم را بنا به خواسته وی انجام داد. وی با اینکه یک بار در سال ۵۸ سکته قلبی کرد و نیاز به استراحت داشت اما از انجام ماموریتهایی که روح‌الله خمینی به دوش وی می‌گذاشت دریغ نورزید و بالاخره جان خود را نیز در راه انجام یکی از این ماموریتها گذاشت. شاید عدم قبول وی برای پذیرش مسولیت ریاست شورای عالی قضایی که از سوی روح‌الله خمینی به ایشان پیشنهاد شده بود و انجام کارهای سخت و بی هیاهو دلیلی مهم باشد بر علو طبع و تواضع او باشد. شهاب الدین اشراقی در رابطه با عدم پذیرش مسولییت ریاست شورای عالی قضایی طی مصاحبه ای که با روزنامه کیهان مورخه ۲۵ اسفند ۵۸ داشت بیان می‌کند: «من تاکنون هیچ پست اجرایی را که بارها به من پیشنهاد شده‌است نپذیرفته ام، حتی شغل آقای دکتر بهشتی (ریاست شورایعالی قضایی) را امام به من توصیه فرمودند که من قبول نکردم».

شهاب الدین اشراقی در برههٔ حساس بعد از انقلاب اسلامی به نمایندگی و دستور روح‌الله خمینی برای بررسی معضلات و مشکلات و حوادث پیش آمده مسوولیت‌های خطیری را بر عهده گرفت که از آن جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

• نماینده ویژه روح‌الله خمینی برای بررسی حوادث کردستان
• نماینده ویژه روح‌الله خمینی برای بررسی حوادث بندر ترکمن
• نماینده ویژه روح‌الله خمینی در وزارت نفت
• نماینده ویژه روح‌الله خمینی در دادگستری
• نماینده ویژه روح‌الله خمینی برای بررسی حوادث حزب خلق مسلمان
• نماینده ویژه روح‌الله خمینی در خصوص پاکسازی آرم و نماد شاهنشاهی در کشور
• نماینده ویژه روح‌الله خمینی در خصوص رسیدگی به وضعیت جنگ‌زدگان
• نماینده ویژه روح‌الله خمینی در هلال احمر
• نماینده روح‌الله خمینی در خصوص رسیدگی به وضعیت بازماندگان اتفاقات نوژه
• نماینده روح‌الله خمینی در ارتش و شورای عالی دفاع
• عضو هیئت سه نفره حل اختلاف قوا

هیئت سه نفره حل اختلاف یکی از حساس‌ترین مأموریت‌های شهاب الدین اشراقی، نمایندگی رئیس‌جمهور ابوالحسن بنی‌صدر در هیئت سه نفره حل اختلاف مسئولان مملکتی بود. این مأموریت که به توصیه و تأکید روح‌الله خمینی انجام گرفت، در تاریخ ۱۹/۱/۱۳۶۰ آغاز شد و در تاریخ ۲۵/۳/۱۳۶۰ به پایان رسید. این دو ماه و شش روز از دوره‌های پرالتهاب تاریخ سیاسی کشور محسوب می‌شد و با تلخی بسیاری برای شهاب الدین اشراقی همراه بود و شاید تنها مأموریتی محسوب می‌شد که به سرانجام مورد نظر وی نرسید.

ریشه درگیری‌های این دوره به اختلاف دیدگاه‌های رئیس‌جمهور و رؤسای قوای دیگر مربوط می‌شد. پیشتر محمدرضا مهدوی کنی به نمایندگی از سوی روح‌الله خمینی و محمد یزدی به نمایندگی از سوی دو قوه (بهشتی ریاست شورای عالی قضایی، هاشمی رفسنجانی رئیس قوه مقننه و محمدعلی رجایی نخست‌وزیر) انتخاب شده بودند و قرار بر این بود که این گروه به اقوال و اعمال هر یک از طرف‌ها که موجب اختلاف و تشنج در کشور می‌شود، رسیدگی نمایند و ابتدا با شور و حکمیت به نتیجه برسند و سپس با تذکر به خاطی از تکرار موارد مشابه جلوگیری نمایند و در صورت تکرار اقدامات دیگری را انجام دهند. در تمام موارد هم دادستان کل کشور (عبدالکریم موسوی اردبیلی) را در جریان بگذارند.

با ابلاغ حکم محمدرضا مهدوی کنی، روح‌الله خمینی پیام نسبتاً مفصلی خطاب به مردم ایران صادر کرد که در آن ضمن اشاره به وضعیت حساس کشور، هفت تذکر را پیرامون ضرورت حفظ وحدت مطرح نمود که نشان‌دهنده حساسیت فوق‌العاده وی نسبت به اختلافات بود. از همین رو شهاب الدین اشراقی با وجود آنکه شأنی اجل بر نمایندگی هر یک از طرف‌های درگیری داشت، به دلیل شرایط حساس و جنگی و به خاطر توصیه و تأکید و فرمان روح‌الله خمینی، نمایندگی رئیس‌جمهور را پذیرفت و بدین ترتیب شخصیتی که همواره به عنوان فردی بی‌طرف، مستقل و نماینده ویژه رهبر انقلاب اسلامی مشهور بود، با وجود احترام قلبی به تمام جناح‌های مملکتی، مسئولیتی را پذیرفت که قلباً به آن راضی نبود. تا پیش از آنکه شهاب الدین به عنوان نماینده رئیس‌جمهور در هیئت سه نفره حل اختلاف انتخاب شود، رابطه مسالمت‌آمیزی با گروه‌های مختلف حاکم در کشور داشت؛ رئیس‌جمهور نیز درآن زمان علاوه بر ریاست قانونی، از سوی روح‌الله خمینی به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح انتخاب شده بود و شهاب الدین اشراقی نیز علی الاصول با ایشان رابطه حسنه‌ای داشت. به هر حال جلسات هیئت سه نفره حل اختلاف جلساتی را برگزار می‌کند ولی به دلایل متعدد رئیس جمهور روز به روز از روح‌الله خمینی دورتر می‌شود.

در همین ایام صدوبیست تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی با امضای نامه‌ای خواستار رسیدگی به کفایت سیاسی رئیس‌جمهور می‌شوند. متعاقب بالاگرفتن بحران و به بن‌بست رسیدن کار هیئت سه نفره حل اختلاف در ساعت ۲۲ و ۲۵ دقیقه روز دوشنبه ۲۵/۳/۱۳۶۰، دفتر روح‌الله خمینی، متن استعفانامه شهاب الدین اشراقی، ازنمایندگی رئیس‌جمهور، ابوالحسن بنی صدر را به شرح زیر در اختیار خبرگزاری پارس قرار داد: متن استعفانامه به شرح زیر است:

بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم

مردم شریف ایران، من با اجازه حضرت امام مدظله‌العالی نمایندگی آقای بنی‌صدر را برای هیئت حل اختلاف پذیرفتم، تا بلکه او را به راه قانون بیاورم، ولی متأسفانه نشد که نشد. بعضی از اطرافیان ایشان به قدری وابسته‌اند و خطرناک که هیچ شکی نیست که هر چه می‌شود درست در خط اجانب است. چقدر امام امت او را موعظه کردند که بر خلاف قانون نکن. دیدید که نگذاشتند گوش کند. من انشاءالله در یک مصاحبه تمام چیزهایی را که از نزدیک خود شاهد آن بوده‌ام، برای مردم مبارز ایران شرح خواهم داد، ولی فعلاً از نمایندگی او استعفا می‌نمایم. شهاب‌الدین اشراقی ـ ۲۵/۳/۶۰

در پی استعفای شهاب الدین اشراقی، هیئت سه نفره منحل شد و روز بیست و ششم خرداد ماه سال ۱۳۶۰ مجلس شورای اسلامی نیز دو فوریتی طرح ۱۲۰ نماینده را مبنی بر عدم کفایت سیاسی ریاست‌جمهوری تصویب کرد.

آثار

شهاب الدین اشراقی در کنار فعالیت‌های سیاسی ـ اجتماعی، از فعالیت‌های علمی نیز دریغ نمی‌کردند. حاصل زحمات وی تألیف چندین کتاب فقهی و تفسیری و کلامی بود که هر یک ابعادی از اندیشه وی را نمایان می‌سازد.

1. کتاب «سخن حق» (در پنج مجلد) که با شیوه ای نوین و منحصر بفرد در تفسیر قرآن کریم نگاشته شده‌است.
2. کتاب «چهره‌های درخشان» که شرحی مبسوط در رابطه با آیه تطهیر می‌باشد.
3. کتاب «پاسداران وحی» که نقدی بر کتاب «شهید جاوید» مرحوم صالحی نجف آبادی می‌باشد.
4. کتاب «حقیقت جهاد در مکتب اسلام» که پیرامون مبحث جهاد بحث شده‌است.
5. شرح و تعلیقة بر کتب عروة الوثقی و الوسیلة النجاة

این آثار توسط فرزندش مرتضی اشراقی پس از بازنگری و تحقیقات علمی چاپ و در اختیار عموم قرار گرفته‌است.

زمان فوت:

شهاب الدین اشراقی یکبار در بهمن ماه ۱۳۵۸ بر اثر سکته قلبی بستری شد، سکته دوم وی در مأموریتی که از سوی روح‌الله خمینی برای رسیدگی به خانواده بازماندگان اتفاقات نوژه به وی محول شده بود در مرداد ماه سال ۱۳۶۰ در شهر همدان رخ داد و پس از یک دوره بیماری در ۲۱ شهریور ماه سال ۱۳۶۰ درگذشت و در مسجد بالاسر حرم فاطمه معصومه مدفون گردید. از وی چهار دختر و سه پسر به نام‌های: زهرا، عاطفه، نفیسه، نعیمه، محمدتقی، علی و مرتضی اشراقی به‌جامانده‌است.

آثار

1. کتاب «سخن حق» (در پنج مجلد ) که با شیوه ای نوین و منحصر بفرد در تفسیر قرآن کریم نگاشته شده‌است.
2. کتاب «چهره‌های درخشان» که شرحی مبسوط در رابطه با آیه تطهیر می‌باشد.
3. کتاب «پاسداران وحی» که نقدی بر کتاب «شهید جاوید» مرحوم صالحی نجف آبادی می‌باشد.
4. کتاب «حقیقت جهاد در مکتب اسلام» که پیرامون مبحث جهاد بحث شده‌است.
5. شرح و تعلیقة بر کتب عروة الوثقی و الوسیلة النجاة

منابع

نگاهی به زندگینامه آیت الله شهاب الدین اشراقی(ره)

• http://www.jamaran.ir/بخش-فقه-حقوق-10/23140-زندگی-نامه-مرحوم-آیت-الله-حاج-شیخ-شهاب-الدین-اشراقی

http://www.asrkhabar.com/fa/news/129763/نگاهی-به-زندگینامه-آیت-الله-شهاب-الدین-اشراقیره

http://www.entekhab.ir/fa/news/225335/آیت-الله-شهاب-الدین-اشراقی-که-بود

http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13950631000748