مهرداد بازیاری

مهرداد بازیاری
مهرداد بازیاری در 1404
زادهٔ	۱۳۴۰ ه‍ ش شیراز
ملیت	ایرانی
پیشه(ها)	مترجم، پژوهشگر
آثار	دنیای سوفی، دختر پرتقال، گلهایی بیاد آلجرنون، امیل لونه برگی، راز فال ورق، بخور، دعا کن، عشق بورز

مهرداد بازیاری (زادهٔ ۱۳۴۰ خورشیدی در شیراز) مترجم، نویسنده و مهندس ایرانی است که به‌واسطهٔ ترجمهٔ مستقیم آثار ادبی از زبان‌های نروژی، دانمارکی، سوئدی و انگلیسی به فارسی شناخته می‌شود. او برای ترجمهٔ کتاب دختر پرتقال اثر یوستین گردر، برندهٔ جایزهٔ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و کتاب فصل شد و برای ترجمهٔ گل‌هایی برای آلجرنون اثر دانیل کیز، جایزهٔ گمانه‌زن را دریافت کرده‌است.

زندگی و تحصیلات

کودکی و نوجوانی

مهرداد بازیاری در سال ۱۳۴۰ در شهر شیراز متولد شد. او تحصیلات متوسطه را در دبیرستان نمازی شیراز به پایان رساند. علاقهٔ او به ادبیات از همان دوران نوجوانی آغاز شد و او به مطالعهٔ آثار نویسندگان برجستهٔ روسی مانند چخوف، داستایوفسکی، تولستوی و گورکی پرداخت. همچنین با ادبیات فرانسه (به‌ویژه آثار ویکتور هوگو و امیل زولا) و نویسندگان کلاسیک انگلستان آشنا شد.

او بعدها به ادبیات مدرن نیز گرایش پیدا کرد و آثار آرتور میلر، ارنست همینگوی و نیکوس کازانتاکیس را به‌طور گسترده مطالعه نمود. علاقهٔ او تنها به ادبیات محدود نشد و به فلسفهٔ غرب نیز علاقه پیدا کرد و با اندیشه‌های افلاطون، دکارت، کانت، اسپینوزا و شوپنهاور آشنا شد. این مجموعه مطالعات ادبی و فلسفی، نگاه تحلیلی و دقیق او به متن را شکل داد و او را به سمت فعالیت حرفه‌ای در ترجمه سوق داد.

اقامت در دانمارک

در دههٔ ۱۳۶۰ خورشیدی، بازیاری برای ادامهٔ تحصیل به دانمارک رفت و نزدیک به یک دهه در آن کشور اقامت داشت. او در دانشگاه آلبورگ در رشتهٔ مهندسی ساختمان تحصیل کرد و سپس در رشتهٔ مهندسی صنایع تخصص گرفت. این دوره نه‌تنها موجب آشنایی او با فرهنگ و زبان دانمارکی شد، بلکه فرصتی بود تا با ادبیات شمال اروپا نیز آشنا شود.

بازیاری آثار برجستهٔ نویسندگانی چون هنریک ایبسن، پر لاگرکویست، لودویگ هولبرگ و کنوت هامسون را مطالعه کرد. این تجربه علاقهٔ او به ادبیات اسکاندیناوی را افزایش داد و او را به سمت ترجمهٔ مستقیم این آثار به فارسی هدایت کرد. او ترجمه را فراتر از انتقال کلمات می‌داند و معتقد است که این کار انتقال فرهنگ، اندیشه و فضای فکری ملت‌ها به مخاطبان فارسی‌زبان است.

زبان‌ها و حوزهٔ کاری

بازیاری به زبان‌های نروژی، دانمارکی، سوئدی و انگلیسی تسلط دارد و بسیاری از آثار را مستقیماً از این زبان‌ها به فارسی ترجمه کرده‌است.

نگاه به ترجمه

بازیاری ترجمه را تنها بازنویسی یک متن نمی‌داند، بلکه آن را کاوشی برای یافتن روح اثر، لحن و ریتم پنهان می‌بیند. او معتقد است که وفاداری به متن اصلی شامل انتقال احساسات و فرهنگ اثر به زبان مقصد است.

شروع کار ترجمه و آشنایی با یاستین گوردر

طی بیش از ده سال اقامت در کشورهای اسکاندیناوی به فعالیت‌های فرهنگی از جمله ترجمه روی آورد. آشنایی با زبان و فرهنگ خاص شمال اروپا باعث شد که ترجمه را با کتاب‌های یوستین گردر نویسنده مشهور نروژی آغاز کند. بیشتر ترجمه‌های وی در زمینهٔ رمان‌های فلسفی است و می‌توان او را متخصص رمان‌های فلسفی گردر دانست.

از ترجمه‌های او می‌توان به دنیای سوفی، راز فال ورق، زندگی کوتاه‌است، مایا، دختر مدیر سیرک، دختر پرتقال، راز تولد، قصر قورباغه‌ها و درون یک آینه درون یک معما اشاره کرد که همه از زبان نروژی به فارسی برگردانده شده‌است.

از سال ۱۳۷۰ که بطور جدی به کار ترجمه و نویسندگی پرداخته و در این مدت بیش از بیست و هفت جلد کتاب ترجمه کرده‌است. وی ترجمه را بیشتر انتقال فرهنگ و سنن و افکار می‌داند تا برگرداندن لغوی متون. از اینرو علاوه بر حفظ طرز و سطح نوشتاری کتاب با درک کامل فرهنگِ زبان نویسنده به ترجمه می‌پردازد و شاید همین موضوع یکی از عوامل موفقیت وی است. بازیاری در انتخاب کتاب نیز وسواس خاصی دارد. هر کتابی را شایسته ترجمه و انتقال به خواننده نمی‌داند؛ معتقد است که کتاب باید چیزی ارزشمند و پایدار هم به مترجم و هم به خواننده تقدیم کند و در خاطره بماند. دختر پرتقال (برنده ترجمه فصل و سال ۱۳۸۹) از این جمله‌است. رمانی لطیف و زیبا که خواننده را با رازهای کهکشان و پستی و بلندی‌های زندگی و به ویژه مرگ آشنا می‌سازد. یک رمان عاشقانه و عمیق که همچون سایر آثار گردر، رازها و نقاط کور زندگی را ملموس و خواننده را به تفکر و تجسس وا می‌دارد.

وی در پیشگفتار کتاب دنیای سوفی آشنایی خود را با گردر این‌گونه بیان می‌کند:

در نروژ بودم که با گردر و دنیای سوفی آشنا شدم. کتاب تازه به چاپ رسیده بود و هنوز شهرت آن از کشورهای اسکاندیناوی فراتر نرفته بود. مطالعه آن مرا به فکر فرو برد و درهای تازه‌ای به رویم گشود. این کتاب خیلی زود مورد استقبال همگان قرار گرفت و شهرت گردر و دنیای سوفی از مرزهای شمال اروپا فراتر رفت و به حق هر دو جهانی شدند. وقتی چند سال بعد به ایران آمدم متوجه شدم شهرت کتاب به ایران هم رسیده و حتی مقالاتی درباره موضوع موفقیت‌آمیز آن در نشریات چاپ شده‌است، بدین ترتیب بود که به ترجمه آثار او روی آوردم.

پروژه‌ها و نویسندگان مورد علاقه

• هنریک ایبسن – نمایشنامه‌نویس برجستهٔ نروژی
• پر لاگرکویست – نویسنده و برندهٔ جایزهٔ نوبل ادبیات از سوئد
• کنوت هامسون – نویسندهٔ نروژی و خالق رمان گرسنگی
• تووه دیتلوسن – شاعر و نویسندهٔ دانمارکی با تمرکز بر روان انسان و تجربهٔ زنانگی
• پیتر هوی – نویسندهٔ دانمارکی با رویکرد فلسفی و روایت‌های پیچیده
• لیز نورگور – نویسندهٔ طنزپرداز دانمارکی و خالق مجموعهٔ «ماتادور»
• آثار نویسندگان معاصر سوئدی با نگاهی انسان‌گرایانه

افتخارات

• برنده جایزه کتاب فصل ۱۳۸۷ بهترین ترجمه رمان خارجی (رمان دختر پرتقال)
• برنده جایزه کتاب سال ۱۳۸۸ بهترین ترجمه رمان خارجی (رمان دختر پرتقال)
• برنده لوح یاد بود ترجمه برگزیده سال ادبیات علمی و تخیلی ۱۳۸۹ (رمان گلهایی بیاد آلجرنون)

کتابشناسی و آثار

آثار یوستین گوردر

عنوان اثر	عنوان اصلی اثر	ترجمه شده از	نویسنده اثر
درون یک آینه – درون یک معما	I et speil- I en gaade	نروژی	Jostein Gaarder
راز تولد	Jule Mysteriet	نروژی	Jostein Gaarder
دنیای سوفی	Sofies Verden	نروژی	Jostein Gaarder
قصر قورباغه‌ها	Froskeslottet	نروژی	Jostein Gaarder
قصری در پیرنه	Slottet I Pyreneene	نروژی	Jostein Gaarder
دختر پرتقال	Appelsinpiken	نروژی	Jostein Gaarder
مایا	Maya	نروژی	Jostein Gaarder
زندگی کوتاه است	Vita Brevis	نروژی	Jostein Gaarder
دقیقاً مناسب	Akkurat Passe	نروژی	Jostein Gaarder
آنه	Anne	نروژی	Jostein Gaarder
آنتون و یوناتان	Anton og Jonatan	نروژی	Jostein Gaarder
سلام کسی اینجا نیست؟	Hello? Er det noen her?	نروژی	Jostein Gaarder
کوتوله‌های زرد	De Gule Dvergene	نروژی	Jostein Gaarder
عروسک‌گردان	Dukkeforeren	نروژی	Jostein Gaarder
راز فال ورق	Kabalmysteriet	نروژی	Jostein Gaarder
دختر مدیر سیرک	Sirkusdirektorens Datter	نروژی	Jostein Gaarder
کیش و مات	Sjakk Matt	نروژی	Jostein Gaarder

آثار دیگر

عنوان اثر	عنوان اصلی اثر	ترجمه شده از	نویسنده اثر
داستان بی‌پایان	De Uendelige Geschichte	دانمارکی	Michael Ende
پشت فرمان با مامان	Med Mor Bag Rattet	دانمارکی	Lise Norgaard
ماجراهای امل در سه جلد	Emil I Lonneberga	سوئدی	Astrid Lindgren
متعهد	Committed	انگلیسی	Elizabeth Gilbert
جادوی بزرگ	Big Magic	انگلیسی	Elizabeth Gilbert
قصر شیشه‌ای	The Glass Castle	انگلیسی	Jeannette Gilbert
اشتباه در ستاره‌های بخت ما	The Fault in our stars	انگلیسی	John Green
گل‌هایی بیاد آلجرنون	Flowers for Algernon	انگلیسی	Daniel Keyes
محاکمه	Midwives	انگلیسی	Chris Bohjalian
آخرین نفس	When Breath Becomes Air	انگلیسی	Paul Kalanithi
آسیب‌نرسان	Do No Harm	انگلیسی	Henry Marsh
بخور، دعا کن، عشق بورز	Eat, Pray, Love	انگلیسی	Elizabeth Gilbert
وقتی بیرون بودی	While you were out	انگلیسی	Meg Kissinger
بازی سفید	Kvitleik	نروژی	Jon Fosse
جلاد	Bodel	سوئدی	Per Lagerkvist

پیوند به بیرون

• وب سایت شخصی مهرداد بازیاری
• پایگاه مجلات تخصصی، آثار بازیاری