مرز قرقیزستان–تاجیکستان

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نقشهٔ کشور تاجیکستان که مرز آن با قرقیزستان مشخص است

مرز قرقیزستان-تاجیکستان مرزی میان این دو کشور است که ۹۸۴ کیلومتر طول و از نقطهٔ مرزی سه‌گانهٔ ازبکستان تا نقطهٔ مرزی سه‌گانه با چین امتداد دارد.[۱]

پیشینه[ویرایش]

روسیه در سده نوزدهم با الحاق خانات مستقل خوقند و خیوه و امارت بخارا آسیای میانه را فتح کرد. پس از اینکه کمونیست‌ها در سال ۱۹۱۷ قدرت را به دست گرفتند و اتحاد جماهیر شوروی را ایجاد کردند، تصمیم گرفته شد آسیای میانه را در فرآیندی به نام مرزنگاری اقلیمی ملی (یا NTD) به جمهوری‌های قومی تقسیم کند. این مطابق با تئوری کمونیستی که ناسیونالیسم را گامی ضروری در مسیر رسیدن به جامعه کمونیستی می‌دانست و تعریف جوزف استالین از ملت به عنوان «جامعه‌ای از مردم با سابقه تاریخی و باثبات که بر اساس زبان، قلمرو، زندگی اقتصادی و ساختار روانی مشترک شکل گرفته‌ که در یک فرهنگ مشترک تجلی یافته‌است بود.

تحدید مرز ملی بیشتر یک نمونه از گزاره معروف تفرقه بینداز و حکومت کن بود و به عبارتی تلاش عمدی ماکیاولیستی توسط استالین برای حفظ هژمونی شوروی بر منطقه با تقسیم مصنوعی ساکنان آن به کشورهای جداگانه و با ترسیم عمدی مرزها به گونه‌ای که اقلیت‌ها را در درون کشور خود رها می‌کند، به تصویر کشیده می‌شود.[۲] اگرچه شوروی در واقع نگران تهدید احتمالی ناسیونالیسم پان‌ترکیستی بود.[۳] برای نمونه جنبش باسماچی در دهه ۱۹۲۰ که تصویر بسیار ظریف‌تری از آنچه به نظر می‌رسید، ارائه داد.[۴][۵][۶]

هدف شوروی ایجاد جمهوری‌های همگن قومی بود، با این حال بسیاری از مناطق از نظر قومی مختلط بودند (مثلاً دره فرغانه) و اغلب ثابت می‌شد که برچسب قومی «صحیح» به برخی از مردمان (مثلاً سارت‌ها که ترکیبی از تاجیک‌ها و ازبک‌ها بودند یا قبایل ترکمن/ازبک در امتداد آمودریا) کار ساده‌ای نیست.[۷][۸] نخبگان ملی و محلی به شدت دربارهٔ مردم خود استدلال می‌کردند (و در بسیاری موارد اغراق می‌کردند) و شوروی اغلب مجبور می‌شد بین آن‌ها قضاوت کند، که بیشتر نبود دانش تخصصی و کمبود داده‌های قوم‌نگاری دقیق یا به روز در مورد منطقه مانع کار می‌شد.[۷][۹] علاوه بر این، NTD همچنین با هدف ایجاد نهادهای «بادوام»، با موضوعات اقتصادی، جغرافیایی، کشاورزی و زیرساختی نیز در نظر گرفته شده و غالباً بر آن دسته از قومیت‌ها غلبه می‌کرد.[۱۰][۱۱] تلاش برای ایجاد تعادل میان این اهداف متناقض در چارچوب کلی ناسیونالیستی بسیار دشوار و اغلب غیرممکن بود، که منجر به ترسیم مرزهای اغلب پیچیده، مناطق تحت محاصره متعدد و ایجاد اجتناب‌ناپذیر اقلیت‌های بزرگی شد که در نهایت در جمهوری «اشتباه» زندگی کردند. علاوه بر این، شوروی هرگز قصد نداشت که این مرزها مانند امروز به مرزهای بین‌المللی تبدیل شوند.

آسیای میانه شوروی در سال ۱۹۲۲ قبل از تحدید حدود ملی

NTD منطقه در امتداد خطوط قومی در اوایل سال ۱۹۲۰ پیشنهاد شده بود.[۱۲][۱۳] در آن زمان آسیای میانه شامل دو جمهوری خودمختار شوروی سوسیالیستی (ASSR) در داخل جمهوری شوروی روسیه بود: جمهوری ترکستان که در آوریل ۱۹۱۸ ایجاد شد و بخش‌های زیادی از جنوب قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان و همچنین ترکمنستان را پوشش می‌داد و جمهوری قرقیزستان که در ۲۶ اوت ۱۹۲۰ در قلمرو تقریباً برابر با بخش شمالی قزاقستان امروزی ایجاد شد (در آن زمان قزاق‌ها به عنوان «قرقیز» شناخته می‌شدند و قرقیزهای امروزی نیز زیرگروه قزاق‌ها تلقی می‌شدند و به آن‌ها «قره‌قرقیز» می‌گفتند، یعنی «قرقیز سیاه» کوه‌نشین). همچنین دو «جمهوری» جانشین جداگانه به نام امارت بخارا و خانات خیوه وجود داشتند که به دنبال تسلط ارتش سرخ در سال ۱۹۲۰ به جمهوری‌های شوروی بخارا و خوارزم تبدیل شدند.[۱۴]

در ۲۵ فوریه ۱۹۲۴ دفتر سیاسی و کمیته مرکزی حزب کمونیست اعلام کردند که NTD در آسیای میانه ادامه خواهد یافت.[۱۵][۱۶] این فرایند باید توسط کمیته ویژه دفتر آسیای میانه با سه کمیته فرعی برای هر یک از ملیت‌های اصلی منطقه (قزاق، ترکمن و ازبک) نظارت می‌شد و سپس کار بسیار سریع انجام می‌شد.[۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱] برنامه‌های اولیه‌ای برای حفظ احتمالی خوارزم و بخارا وجود داشت، اما سرانجام در آوریل ۱۹۲۴ تصمیم گرفته شد که آن‌ها را به دلیل مخالفت غالباً سرسخت احزاب کمونیست خود تقسیم شوند (به‌ویژه کمونیست‌های خوارزم تمایلی به از بین بردن جمهوری خود نداشتند و مجبور به تجزیه شدند و در ژوئیه همان سال به انحلال خود رای دادند).[۲۲]

در اصل این مرز بسیار طولانی‌تر بود، زیرا جمهوری شوروی ازبکستان شامل منطقه خجند و همچنین بقیه مناطق تاجیکستان امروزی بود که در آن زمان به نام جمهوری شوروی خودمختار تاجیکستان نامیده می‌شد. این مرز در سال ۱۹۲۹ شکل کنونی خود را گرفت و تاجیکستان خجند را به دست آورد و به یک جمهوری شوروی مستقل تبدیل شد.[۲۳][۲۴] استان خودمختار قره‌قرقیز ابتدا در اکتبر ۱۹۲۴ در داخل جمهوری شوروی روسیه بود که با مرزهای قرقیزستان امروزی تطابق دارد. این استان در مه ۱۹۲۵ به استان خودمختار قرقیزستان تغییر نام داد و سپس در سال ۱۹۲۶ به جمهوری شوروی قرقیزستان تبدیل شد (با جمهوری شوروی خودمختار قرقیزستان که اولین نام جمهوری شوروی قزاقستان بود اشتباه نشود) و در نهایت در سال ۱۹۳۶ به جموری شوروی قرقیزستان تبدیل شد.[۲۵]

مرز بین‌المللی[ویرایش]

همچنین ببینید: درگیری قرقیزستان-تاجیکستان (۲۰۲۱) و درگیری قرقیزستان-تاجیکستان (۲۰۲۲)

این مرز در سال ۱۹۹۱ به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری‌های تشکیل‌دهنده آن به یک مرز بین‌المللی تبدیل شد. در دوران پس از استقلال بر سر تعیین حدود مرزها، و به ویژه پس از تهاجم جنبش حرکت اسلامی ازبکستان (IMU) به قرقیزستان از خاک تاجیکستان در سال ۱۹۹۹/۲۰۰۰ تنش‌هایی وجود داشت.[۲۶][۲۷] در حال حاضر تحدید حدود مرزها ادامه دارد.[۲۸][۲۹]

برون‌بوم‌ها[ویرایش]

نقشه ای که مناطق تاجیکستان را نشان می‌دهد. Kayragach کوچکتر در سمت چپ است

تاجیکستان در مرز با قرقیزستان دو برون‌بوم دارد: لاله‌زار و واروخ.

گذرگاه‌های مرزی[ویرایش]

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  1. ↑ CIA World Factbook - Kyrgyzstan, 23 September 2018
  2. ↑ The charge is so common as to have become almost the conventional wisdom within mainstream journalistic coverage of Central Asia, with Stalin himself often the one drawing the borders, see for example Stourton, E. in The Guardian, 2010 Kyrgyzstan: Stalin's deadly legacy https://www.theguardian.com/commentisfree/2010/jun/20/kyrgyzstan-stalins-deadly-legacy; Zeihan, P. for Stratfor, 2010 The Kyrgyzstan Crisis and the Russian Dilemma https://worldview.stratfor.com/article/kyrgyzstan-crisis-and-russian-dilemma; The Economist, 2010 Kyrgyzstan - Stalin's Harvest https://www.economist.com/briefing/2010/06/17/stalins-harvest?story_id=16377083; Pillalamarri, A in the Diplomat, 2016, The Tajik Tragedy of Uzbekistan https://thediplomat.com/2016/09/the-tajik-tragedy-of-uzbekistan/; Rashid, A in the New York Review of Books, 2010, Tajikistan - the Next Jihadi Stronghold? https://www.nybooks.com/daily/2010/11/29/tajikistan-next-jihadi-stronghold; Schreck, C. in The National, 2010, Stalin at core of Kyrgyzstan carnage, https://www.thenational.ae/world/asia/stalin-at-core-of-kyrgyzstan-carnage-1.548241
  3. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 39-40
  4. ↑ Haugen, Arne (2003) The Establishment of National Republics in Central Asia, Palgrave Macmillan, pgs. 24-5, 182-3
  5. ↑ Khalid, Adeeb (2015) Making Uzbekistan: Nation, Empire, and Revolution in the Early USSR, Cornell University Press, pg. 13
  6. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 46
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 44-5
  8. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 47
  9. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 53
  10. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 43-4
  11. ↑ Starr, S. Frederick (ed.) (2011) Ferghana Valley – the Heart of Central Asia Routledge, pg. 112
  12. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 40-1
  13. ↑ Starr, S. Frederick (ed.) (2011) Ferghana Valley – the Heart of Central Asia Routledge, pg. 105
  14. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 39
  15. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 55
  16. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 42
  17. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 54
  18. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pgs. 52-3
  19. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 92
  20. ↑ Starr, S. Frederick (ed.) (2011) Ferghana Valley – the Heart of Central Asia Routledge, pg. 106
  21. ↑ Khalid, Adeeb (2015) Making Uzbekistan: Nation, Empire, and Revolution in the Early USSR, Cornell University Press, pg. 271-2
  22. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pgs. 56-8
  23. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 55
  24. ↑ Rahim Masov, The History of the Clumsy Delimitation, Irfon Publ. House, Dushanbe, 1991 (به روسی). English translation: The History of a National Catastrophe بایگانی‌شده در ۲۰۱۶-۱۲-۱۰ توسط Wayback Machine, transl. Iraj Bashiri, 1996
  25. ↑ Haugen, Arne (2003) The Establishment of National Republics in Central Asia, Palgrave Macmillan, pg. 167
  26. ↑ Trofimov, Dmitriy (2002), Ethnic/Territorial and Border Problems in Central Asia, archived from the original on 4 June 2019, retrieved 28 October 2018
  27. ↑ International Crisis Group (4 April 2002), CENTRAL ASIA – BORDER DISPUTES AND CONFLICT POTENTIAL (PDF), retrieved 28 October 2018
  28. ↑ Asia-Plus (3 March 2018), Tajikistan, Kyrgyzstan expected to resume border talks in the second half of March, archived from the original on 4 November 2018, retrieved 4 November 2018
  29. ↑ EurAsia Daily (1 February 2018), Kyrgyz president paying "courtesy visit" to Tajikistan. Is that all?, retrieved 4 November 2018
  30. ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ ۳۰٫۲ ۳۰٫۳ ۳۰٫۴ Caravanistan – Kyrgyzstan border crossings, retrieved 23 September 2018

پیوند به بیرون[ویرایش]

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=مرز_قرقیزستان–تاجیکستان&oldid=36087479»