جنگ‌های اعراب و خزرها

جنگهای اعراب و خزرها
بخشی از فتوحات مسلمانان
نقشه منطقه فراقفقاز ۷۴۰ میلادی ، پس از پایان جنگ دوم اعراب-خزرها
تاریخ ۶۴۲-۷۹۹ موقعیت قفقاز ( داغستان امروزی), فراقفقاز (جمهوری آذربایجان امروزی, آذربایجان ایران) تغییرات قلمرو فراقفقاز به دست اعراب افتاد و گشایشهای مسلمانان در آن سوی دربند متوقف شد
طرف‌های درگیر
خلافت راشدین (تا ۶۶۱) بنی امیه (۶۶۱-۷۵۰) عباسیان (پس از ۷۵۰)	خزرها خانات
فرماندهان و رهبران
عبدالرحمن بن ربیع مسلمه بن عبدالملک جراح بن عبدالله  † سعید بن عمر حرشی مروان دوم يزيد بن اسيد السلمی	آلپ ترخان بارجیک  † هزر ترخان  † راس ترخان

جنگهای اعراب و خزر گِردایه‌ای از درگیری‌ها بود که میان ارتش‌های خانات خزر در برابر خلفای راشدین ، اموی و عباسی و خاندان‌های خراج‌گزارشان درگرفت. مورخان معمولاً دو دورهٔ اصلی درگیری ، جنگ نخست اعراب – خزرها (پیرامون ۶۴۲–۶۵۲) و جنگ دوم اعراب – خزرها (پیرامون ۷۲۲–۷۳۷) ، را از هم جدا می‌کنند ولی رویارویی نظامی اعراب و خزر دربرگیرندهٔ یورش‌های پراکنده و درگیری‌های جداگانه از میانهٔ سدهٔ ۷ تا سال‌های پایانی سدهٔ ۸ نیز بود.

جنگ‌های اعراب و خزر پیامد تلاش‌های خلافت اموی برای چیره شدن بر فراقفقاز و قفقاز شمالی بود ، جایی که خزرها از قبل نشیمن داشتند.

نخستین یورش اعراب که در دههٔ ۶۴۰ و اوایل دههٔ ۶۵۰ رخ داد با شکست اعراب به رهبری عبد الرحمن بن ربیع در خارج از شهر خزریِ بلنجر پایان یافت.

در دههٔ ۷۱۰ ، با یورش‌ها به عقب و جلو در سراسر کوه‌های قفقاز ، جنگ‌ها با خلافت دوباره آغاز شد.

اعراب توانستند به رهبری سردارهای برجسته جراح بن عبدالله و مسلمه بن عبدالملک ، دربند و حتی پایتخت خزر جنوبی بلنجر را تصرف کنند، ولی این کامیابی‌ها تأثیر چندانی در خزرهای کوچ نشین که به حملات ویران‌گر در اعماق فراقفقاز ادامه می‌دادند ، نداشت. در یكی از این یورش‌ها، در سال ۷۳۰ ، خزرها در نبرد اردبیل با تحمیل شکست بزرگی به نیروهای بنی امیه ، جراح را كشتند ، ولی سال دیگر به نوبهٔ خود شکست خوردند و به سمت شمال پس رانده شدند. مسلمه پیش از اینکه در ۷۳۲ با مروان بن محمد (در آینده: خلیفه مروان دوم) جایگزین شود دربند را که به یک پایگاه بزرگ نظامی و مستعمره عرب تبدیل شده بود ، دوباره تصرف کرد. هنگامی‌که مروان یک لشکر بزرگ را به پایتخت خزر یعنی آتیل در استان ولگا رهبری کرد یک دوره جنگ نسبتاً محلی تا سال ۷۳۷ درگرفت. عرب‌ها پس از پذیرش نوعی تسلیم از سوی خاقان ، عقب‌نشینی کردند. درگیری‌های ۷۳۷ با تثبیت دربند به عنوان شمالی ترین پایگاه مسلمانان و تأمین چیرگی مسلمانان بر فراقفقاز پایان جنگ گسترده میان دو قدرت بود. در همان زمان، ادامهٔ جنگ، ارتش بنی امیه را تضعیف کرد و به سرنگونی نهایی دودمان اموی توسط انقلاب عباسی که چند سال بعد رخ داد، کمک کرد. پس از آن روابط میان مسلمانان قفقاز و خزرها جدای از دو حملهٔ خزر در دههٔ ۷۶۰ و در ۷۹۹ (که از تلاش‌های ناموفق برای ایجاد اتحاد از راه ازدواج میان فرمانداران عرب یا شاهزادگان محلی قفقاز و خاقان خزرها برمی‌خاست) عمدتاً همراه با سازش بود. جنگ‌های گاه‌به‌گاه در این سرزمین میان خزرها و حکومت‌های مسلمان قفقاز تا زمان فروپاشی دولت خزر در سال‌های پایانی سدهٔ ۱۰ ادامه داشت ، اما جنگ‌های بزرگ سدهٔ ۸ دیگر رخ نداد.

بن‌مایه

• همکاری‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Arab–Khazar wars »، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی ۲۹ بهمن ۱۳۹۹)