محمد یوسف نگارگر

محمد یوسف الحسینی
مرد جوان، نگاره‌ای از محمد یوسف، ۱۶۴۰ میلادی، موزه آرمیتاژ
محل زندگی	اصفهان
پیشه	نگارگر
سال‌های فعالیت	۱۶۳۶-۱۶۵۶ میلادی
سبک	نگارگری ایرانی
دوره	صفوی
مکتب	مکتب نقاشی اصفهان

محمود و ایاز. نگاره‌ای منسوب به محمد یوسف، موزهٔ رضا عباسی، تهران. سلطان محمود (با جامه سرخ‌رنگ) دست شیخ را می‌فشرد. ملک ایاز پشت سر شیخ ایستاده. در سمت راست نگاره، شاه عباس یکم دیده می‌شود.

محمد یوسف یا محمد یوسف الحسینی یا حسینی مصور (آثار از ۱۶۳۶-۱۶۵۶ میلادی، دورهٔ صفوی، اصفهان) هنرمند نگارگر قرن یازده قمری ایرانی است.

سبک

وی به عنوان یکی از نقاشان مکتب اصفهان، شاگرد و پیرو سبک رضا عباسی بود. آثارش کتاب‌آرایی و نقاشی‌های تک برگی را (که در قرن هفدهم میلادی در ایران از محبوبیت زیادی برخوردار بود) شامل می‌شود. او در زمان دو تن از پادشاهان صفوی، یعنی شاه صفی (۱۶۲۹ تا ۴۲ میلادی) و شاه عباس دوم (۱۶۴۲ تا ۶۶ میلادی) کار می‌کرد. محمد یوسف و دیگر همکاران اش مانند محمد قاسم و محمد علی نگارگر، جزء شاگردان و پیروان سبک رضا عباسی، و شاید آخرین نقاشان مکتب نقاشی اصفهان‌اند. در طراحی‌های این سه تن، شباهت‌های بسیاری می‌توان یافت، که متاثر از سبک استاد تصاویر دلپذیری آفریده‌اند. موضوع آثار این سه، عموماً زن و مردهای ایستاده یا نشسته، دراویش، حیوانات و پرندگان است. بیشتر آثار محمد یوسف بین سالهای ۱۰۴۷ تا ۱۰۶۸ هجری قمری رقم خورده‌است. اما به نظر می‌رسد محمد یوسف از شاگردان بالفصل رضا عباسی و یا از پی‌سپاران مستقیم هنری وی بوده‌است. از لقب عباسی او پیداست که در دربار شاه عباس دوم صاحب مقام شده و اجازهٔ استفاده از نام شاه را پیدا کرده‌است. وی نگاره‌های خود را با اسامی مختلفی چون: محمد یوسف عباسی، محمد یوسف حسینی، محمد یوسف حسین جامی و میر یوسف رقم زده‌است. بعضی معتقدند که بیشتر آثار محمد یوسف برخلاف معاصران وی، تغییرات و چندگونگی‌های سبکی را به نمایش گذاشته‌است. محمد یوسف احتمالاً حدود سال ۱۰۴۲ ه.ش از دنیا رفته‌است.

آثار

بزرگترین مجموعه‌ای که محمد یوسف در نگارگری آن دخیل بوده، یک نسخه از شاهنامه است که با همکاری محمد قاسم تصویر شده و هم اینک در موزهٔ آستان قدس مشهد محفوظ است. به نظر می‌رسد که وی و محمد قاسم همکارانی نزدیک بوده‌اند، چه اینکه در اکثر مجموعه‌های به جا مانده، نام این دو تن در کنار یکدیگر آورده می‌شود. در دیوان حافظ با ۵۵ نگاره که در زمان شاه صفی اول نگارگری شده (تاپقاپی-استانبول)، نقاشی یکی از نگاره‌ها به تاریخ ۱۰۵۰ قمری یا ۱۶۴۰ میلادی به امضای محمد یوسف و دیگری به امضای محمد علی است. همچنین در شاهنامه قرچغای خان مشتمل بر ۱۴۸ یا ۱۴۹ نگاره، به جز دو نگارهٔ نخست، که توسط ملک حسین اصفهانی نگارگری شده، سایر تصاویر، توسط نسخه شناسان به محمد قاسم و محمد یوسف نسبت داده شده‌است، که از این میان نگارهٔ مجلس کمند انداختن افراسیاب و برزو مشخصن امضای محمد یوسف را داراست. در شاهنامهٔ مذکور، حداقل پنج نگاره دربردارندهٔ ویژگی‌های سبکی اوست. نگاره‌های این شاهنامه شباهت‌های بسیاری با شاهنامهٔ رشیدا داشته و به همین دلیل نقاشان این دو اثر یکسان انگاشته می‌شوند. در موزهٔ رضا عباسی سه نگاره به رقم محمد یوسف موجود است که با سبک و شیوهٔ مجالس شاهنامهٔ رشیدا کار شده‌است. این شاهنامه امروزه در موزه کاخ گلستان به شمارهٔ ۲۲۳۹ نگهداری می‌شود. همچنین در کاخ گلستان نگاره‌های گل و مرغ منتسب به وی نگهداری می‌شود. سچوکبن نوزده نگاره را با رقم این هنرمند گردآوری و یا به او منسوب کرده، بعدها شمار این نگاره‌ها به ۴۹۰ تا ۵۵۵ نگاره رسید.

نگارخانه

• 
  نگارهٔ مرد جوان جام به دست، ۱۶۵۶ میلادی، محفوظ در موزه آرمیتاژ
• 
  مرد به عصا تکیه داده، ۱۶۴۵ میلادی، بوستون
• 
  درویش با تسبیح. ۱۶۵۰، موزه آرمیتاژ، سنت پترزبورگ

چهار نگاره‌ از محمد یوسف در موزه آرمیتاژ.

رستم افراسیاب را با کمر بند بلند می‌کند، نگاره‌ای از شاهنامه قرچغای خان

نگارهٔ محمود و ایاز. منسوب به محمد یوسف، موزهٔ رضا عباسی، تهران. در ذیل نگاره، این شعر به چشم می‌خورد: نیازی هست از ناظر به منظور...