نبرد کافر قلعه

جنگ صفویان و افغان‌های ابدالی
بخشی از جنگ‌های نادری
هریرود، رودخانهٔ نزدیک میدان نبرد
تاریخ ۴ مه تا ۱ ژوئیه ۱۷۲۹ میلادی موقعیت خراسان، افغانستان، کافر قلعه نتایج توقف تاکتیکی جنگ پیروزی عملیاتی صفویان
طرف‌های درگیر
طرفداران صفویه	افغان‌های ابدالی
فرماندهان و رهبران
نادر (مجروح)	الله یار خان ذوالفقار خان
قوا
۲۵۰۰۰ سوار و پیاده	۱۵۰۰۰ تن به فرماندهی اللهیار خان ۱۲۰۰۰ تن به فرماندهی ذوالفقار خان
تلفات و خسارات
متوسط	متوسط

نبرد کافر قلعه نبردی بود که در بهار سال ۱۱۴۱ هجری (از ۴ مه تا ۱ ژوئیه ۱۷۲۹ میلادی) بین نادر و افغان‌های ابدالی روی داد. در این نبرد که در نزدیکی کافرقلعه و کوسویه به وقوع پیوست نادر توانست چندین شکست سخت به نیروهای افغان‌ها وارد کند که مقدمات شکست افغان‌ها و تصرف هرات را فراهم آورد. در این نبرد نیروهای الله‌یارخان به سختی شکست خوردند و نیروهای ذوالفقارخان که از فراه برای یاری او رهسپار کافرقلعه شده بودند به علت توفان گرد و خاکی که به وجود آمد بدون درگیری با سپاه نادر به هرات بازگشتند.

نقشهٔ تحرکات مهم طرفین درگیر در نبرد

پیش‌زمینه

نادر در نوروز سال ۱۱۴۱ مقدمات حمله به هرات را فراهم کرد. در این هنگام نیروهای افغان در ستون در نزدیکی مرز شرقی خراسان استقرار یافته بودند. به صورتی که یک ستون ۱۵۰۰۰ نفره به فرماندهی الله‌یارخان در کافر قلعه و ستون دیگر متشکل از ۱۲۰۰۰ تن به فرماندهی ذوالفقارخان در فراه مستقر شده بودند. در بهار ۱۱۴۱ هجری نادر به همراه ۲۵۰۰۰ نیروی سواره و پیاده از تربت‌جام به راه افتاد و پس از گذر از ذولفقار به سمت کافرقلعه پیشروی کرد.

شرح نبرد

سواران سپاه نادر در نزدیکی کافر قلعه در پی زد و خوردی با گشتی‌های افغان، اقدام به تصرف پلی کلیدی منطقه کرد. تصرف این پل برای نادر بسیار پراهمیت بود و پس از آنکه به آنجا رسید شروع به آرایش جنگی سپاه کرد.

پیادگان افغان با شمشیر به سمت راست سپاه نادر یورش بردند و چیزی نمانده بود که سپاه ایران شکست بخورد که نادر به همراه یک دسته از سواران سپاهش به کمک آنان شتافت. با وجود یورش سنگین سواران به پیادگان افغان، آنان به شدت مقاوت کردند. در این حمله به پای راست نادر بوسیلهٔ نیزه‌ای زخمی وارد شد. سرانجام مقاومت افغانان در هم شکسته شد و تا کافرقلعه پس نشستند. نیروی پیاده نادر در این جنگ تلفات بسیاری داد.

افغان‌ها شبانگاه کافرقلعه را به سوی کوسویه تخلیه کردند. روز بعد سواران نادر پس از تصرف کافرقلعه به سمت جنوب پیشروی و جادهٔ فراه به کوسویه را به زیر کنترل خود درآوردند. در شب‌هنگام خبر نزدیک شدن نیروهای ذوالفقارخان از سمت جنوب به نادر رسید و او تصمیم به حمله به اردوگاه کوسویه را پیش از الحاق دو ستون افغان صادر کرد.

در این حمله ستون الله‌یارخان به سختی شکست خورد و تلفات زیادی را متحمل شد و سمت هرات عقب نشستند. الله‌یارخان برای معطل کردن نادر تا زمان رسیدن ستون ذوالفقارخان از جنوب، نماینده‌ای را به سمت نادر فرستاد و درخواست صلح کرد. نادر درخواست آنان را پذیرفت و به سپاهش فرمان استراحت داد. هنگامی که سربازان او مهیای استراحت شده بودند با حملهٔ غافلگیر کنندهٔ افغان‌ها از پشت اردوگاه مواجه شدند، نادر فرماندهی چند هزار سوار را به عهده گرفت و خود را به پشت سپاه افغانان رسانید سپس به شیپورچیان سپاه دستور داد شیپور پیروزی و شادی بنوازند. افغانان که شدت در حال مبارزه بودند به گمان اینکه در بیشتر میدان جنگ شکست خورده‌اند شروع به عقب‌نشینی به سمت هرات نمودند و نادر عده ای را برای تعقیب آنان فرستاد و خود با بخش بزرگتری از سپاهش به سمت نیروهای تازه‌نفس ذوالفقارخان حرکت کرد. پس از بهم رسیدن دو سپاه، افغان‌ها بی درنگ حمله را آغاز کردند ولی ناگهان توفان شدیدی شروع به وزش کرد و گرد و غبار همهٔ میدان نبرد را دربرگرفت و جنگ متوقف گشت.

پیامد

درپی وزش توفان گرد و خاک و پایان یافتن جنگ در کوسویه، افغانان به سمت هرات عقب نشستند و در مقابل دروازهٔ هرات به صف آرایی و تجدید نیرو پرداختند. نادر پس از رسیدن به هرات و نبردی که در آنجا با افغان‌ها انجام داد و پس از به توپ بستن شهر پیروز شد و شهر را تصرف کرد.

جستارهای وابسته

• قندهار
• افشاریان
• هوتکیان
• مردم لر

منابع

• لارودی، نورالله (۱۳۸۸). نادر پسر شمشیر. تهران: پارسه. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۰۲۶-۵۶-۶.
• غفوری، علی (۱۳۸۹). تاریخ جنگ‌های ایران. تهران: انتشارات اطلاعات. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۲۳-۷۳۸-۶.
• شعبانی، رضا (۱۳۸۹). تاریخ ایران در عصر افشاریه. تهران: سخن. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۷۲-۳۶۲-۰.
• مینورسکی، ولادیمیر (۱۳۹۴). ایران در زمان نادرشاه. تهران: دنیای کتاب. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۵۸۷۰-۲۳-۰.