دیونوسیوس مجعول

دیونوسیوس اریوباغی مشهور به دیونوسیوس مجعول یا شبه دیونوسیوس ، نام مستعار فیلسوف نوافلاطونی، عارف و متکلمِ مسیحی در قرون وسطی بوده‌است که بر تاریخ تفکر مسیحی و کل جریان فلسفهٔ غرب تأثیرات عمیقی برجای گذاشته‌است.

دیونوسیوس مجعول
Pseudo-Dionysius the Areopagite
نام بومی	Pseudo-Dionysius the Areopagite
زادهٔ	نامشخص به احتمال سوریه
درگذشت	نامشخص
محل زندگی	اریوباغی، امپراطوری روم شرقی
دیگر نام‌ها	دنیس، دیونوسیون اریوباغی
حیطه	فلسفه قرون وسطی، عرفان کلام مسیحی
مکتب	نو افلاطونی، مسیحیت
تأثیرگرفته از افلاطون، فلوطین، یامبلیخوس، پروکلس لیکایوس، عیسی مسیح، پولس قدیس
تأثیرگذار بر کل فلسفهٔ غرب و شرق

دربارهٔ وی

نگاره‌ای از دیونوسیوس مقدس در صومعهٔ هوسیوس لوکاس

شبه دیونوسیوس یا دیونوسیوس مجعول نام مستعار شخصیتی است که هیچ‌گاه هویت او پیدا نشد. تاریخ‌نگاران نه دربارهٔ زمان دقیق تولد و نه مرگ وی اطلاعاتی ندارند. تنها دلیل وجود چنین شخصیتی، انتشار سه رساله به زبان یونانی در قرن هشتم میلادی به نام‌های (اسماء خدا)، (مراتب ملکوتی) و (کلام عرفانی)، می‌باشد. این سه رساله همگی دارای زمینه‌های عرفانی، فلسفی و روح مسیحی هستند. عده‌ای معتقدند که دیونوسیوس شاگرد پولس قدیس بوده‌است و از وی تأثیر گرفته‌است. عده ای از مفسران اندیشه‌های دیونوسیوس در تفکرات دینی او شک وارد کرده‌اند و او را فیلسوفی غیر مسیحی می‌دانستند اما برخی دیگر از مسیحیان نوشتارهای او را تفکری الهی و مقدس برشمردند. اسکات اریژن اولین مترجم و مفسر رسائل دیونوسیوس در جهان بود که کتاب‌های او را از زبان یونانی به لاتین برگردانی کرد.

منابع فکری

اندیشه‌های او مانند بحث فرشته‌شناسی وی و قائل شدن به یک سلسله مراتب در عالم، به‌طور مستقیم تحت تأثیر تفکرات نوافلاطونیان متأخر به‌ویژه یامبلیخوس و پروکلس بوده‌است.
اما نوافلاطونیان تنها منبع فکری دنیس نبوده‌اند بلکه تفکرات مسیحی و ایمان به خدای یگانه به عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به خدا هم، از دیگر منابع و آبشخورهای فکری او می‌باشند.

تفکرات

کتاب مقدس

دیونوسیوس معتقد است که کلام الهی که در کتب مقدس آمده‌است، متشکل از یک ظاهر و یک باطن است. او می‌گفت که باید از ظاهر گذر کرد و با کمک عقل و روش خاص به بطن کلام الهی رسید و حقیقت آن را درک کرد.

مراتب تفکر

او برای اندیشیدن سلسله مراتب قائل بود.

• مرحله اول که مبدأ حرکت است همان شناخت بوسیله فاهمه یا شناخت تجربی است. این نوع شناخت جنبهٔ استدلالی دارد و شناختی ناقص است.
• مرحله دوم شناخت باطنی بوسیلهٔ عقل مثالی است. این نوع شناخت همان چیزی است که افلاطون آنرا شناخت فارغ از هرگونه حس می‌دانست و همان اندیشیدن به ایده‌ها یا مُثُل‌ها است. این نوع شناخت گذر از مظاهر کلام الهی و رسیدن به باطن است.
• اما مرحلهٔ سوم که والاترین نوع شناخت است، فارغ شدن از هر نوع عقل و شناخت عقلانی است. این نوع اندیشیدن که برمبنای شور و اشتیاق به خداوند است، نوعی جنون یا اتصال به حق است که بوسیله «برون-ایستایی (از-خود-برون-شدن)» یا «اِکستاس» حاصل می‌آید. این عمل برون ایستاییِ جنون آمیز، نوعی تلاش مداوم برای رسیدن به حق است، اما خداوند مانع رسیدن تام و تمام بشر به خود می‌شود و هم‌واره نوعی جهل ابدی وجود خواهد داشت. رسیدن به این مرحله کار هر شخصی نیست و تنها به‌وسیلهٔ زهد و تقوا حاصل می‌آید.

روش سلبی (کلام منفی)

در مراحل اندیشیدن بوسیله حس و عقل (مرحله اول و دوم)، روشی برای رسیدن به حقیقت و گذر از ظواهر وجود دارد که آن نیز دو مرحله دارند:
۱) مرحله اثبات یا تشبیه خداوند که همان تشبیه کردن خداوند به مفاهیم و مثال‌هایی مثل عدالت، عظمت، کرامت و غیره است.
۲) مرحله نفی یا سلب کردنِ ذاتِ خداوند از تشبیهاتی است که به او نسبت داده‌ایم. این مرحله والاتر از مرحله دوم است ولی در عین‌حال مکمل آن است.
نکته) این سلب به معنای نبودن این مظاهر در خداوند نیست بلکه به معنای غیرقابل وصف بودن او و ناتوانی وصف ما است.

مراتب ملکوت (فرشته‌شناسی)

او تحت تأثیر نوافلاطونیان برای موجودات ماورائی (فرشتگان) هم مراتبی قائل است.

• مرتبهٔ اول: سِرافین - کِروبین - آرائک
  این گروه از فرشتگان، بی‌واسطه با خداوند ارتباط دارند و با جهان مادی هیچ ارتباطی ندارند.
• مرتبهٔ دوم: سُلطه - فضیلت - قدرت
  این گروه واسطهٔ بین گروه اول و سوم هستند.
• مرتبهٔ سوم: ولایت - رئیس ملائکه - ملائکه
  این گروه از فرشتگان هم، حامل و رسانندهٔ مظاهر و فیض خداوند به زمینیان هستند.

همین گروه سوم هستند که با مسیح (سایر رسولان) ارتباط برقرار می‌کردند.

آثار

نسخهٔ خطی از آثار دیونوسیوس

صفحه‌ای از رسالهٔ «مراتب ملکوتی» در زبان لاتین

رساله‌ها

• اسماء خدا
• علم الهی عرفانی
• مراتب ملکوتی

تعدادی نامه نیز از دیونوسیوس برجای مانده‌است.

جستارهای وابسته

فلسفهٔ قرون وسطی، مسیحیت، علم کلام

دیونوسیوس مجعول؛ شرحی بر آثار و مقدّمه‌ای بر تأثیر آن‌ها (نوشته‌ی پل رورم، ترجمه‌ی مهدی اصفهانی)

منابع

مجتهدی، کریم. فلسفه در قرون وسطی، تهران :انتشارات امیرکبیر. سال ۱۳۹۰

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Pseudo-Dionysius the Areopagite». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۳۰ مهٔ ۲۰۲۱.