پرش به محتوا

طب سوزنی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
←‏سازمان بهداشت جهانی و طب سوزنی: حذف ادعاهای بی‌اساس! اضافه کردن شواهد علمی
خط ۱۸: خط ۱۸:




== اثر بخشی ==
== سازمان بهداشت جهانی و طب سوزنی ==
تحقیقات علمی بر روی طب سوزنی به علت نبود سخت بودن ایجاد [[گروه کنترل]] مناسب مشکل است. امروزه برای تایید یا رد اثر بخشی یک روش درمانی از [[پزشکی شاهد مبنا]] استفاده می‌شود که بر اساس انجام مطالعات متعدد و مستقل دقیق علمی و مبتنی بر [[متودولوژی]] صحیح است. با اینکه ادعاهای درمانی زیادی برای طب سوزنی عنوان می‌شود اما هنوز دلایل کافی برای تایید این کاربردها وجود ندارد<ref name="pmid17265547">{{cite journal |author=Ernst E, Pittler MH, Wider B, Boddy K. |title=Acupuncture: its evidence-base is changing |journal=Am J Chin Med. |volume=35|issue=1 |pages=21–5 |year=2007 |pmid=17265547 |doi=10.1142/S0192415X07004588}}</ref>.


برای درد حاد کمر، طب سوزنی اثر مثبتی نداشته است ولی در دردهای مزمن کمر اثر بخشی مثبتی مشاهده شده است. این اثر مثبت تفاوتی با اثر درمانهای معمول پزشکی مدرن یا سنتی نبوده‌ است<ref name="Cochrane back 2005">{{cite journal |author=Furlan AD, van Tulder MW, Cherkin DC |title=Acupuncture and dry-needling for low back pain |journal=Cochrane database of systematic reviews (Online) |volume= |issue=1 |pages=CD001351 |year=2005 |pmid=15674876 |doi=10.1002/14651858.CD001351.pub2 |url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab001351.html}}</ref><ref>{{cite journal |author=Manheimer E, White A, Berman B, Forys K, Ernst E |title=Meta-analysis: acupuncture for low back pain |journal=Ann. Intern. Med. |volume=142 |issue=8 |pages=651–63 |year=2005 |pmid=15838072 |doi= |url=http://www.annals.org/cgi/reprint/142/8/651.pdf |format=PDF}}</ref><ref name="pmid17909210">{{cite journal |author=Chou R, Huffman LH |title=Nonpharmacologic therapies for acute and chronic low back pain: a review of the evidence for an American Pain Society/American College of Physicians clinical practice guideline|journal=Ann Intern Med.|volume=147 |issue=7 |pages=492–504 |year=2007 |pmid=17909210 |doi=10.1001/archinte.147.3.492}}</ref>.
براساس نظر سازمان بهداشت جهانی (WHO) از طب سوزنی می‌توان در موارد زیر استفاده نمود :
 [[سینوزیت]] آلرژیک،
 کنترل دردهای حاد و مزمن،
 [[اضطراب]]،
 [[آرتروز]]،
 سندروم کارپال تونل،
 تهوع و استفراغ،
 اسپاسم مری،
 افزایش بیش از حد اسید معده،
 [[روده]] تحریک پذیر،
 سندرومهای ستون فقرات گردن و کمر،
 اسهال،
 یبوست،
 مسمومیتهای دارویی،
 دردهای [[قاعدگی]] ،
 شانه منجمد،
 سردردهای میگرنی،
 سردردهای تنشی،
 سرگیجه (بیماری مه نیر)،
 وزوز گوش،
 گرفتگی عضلات،
 لرزش اندامها،
 تیک،
 سکسکه،
 ایلئوس بعد از عمل جراحی،
 مشکلات بعد از سکته مغزی،
 بی اختیاری ادراری،
 احتباس ادراری.


اثر طب سوزنی در همراهی با روش باروری آزمایشگاهی (IVF) هم مثبت <ref name="pmid18258932">{{cite journal |author=Manheimer E, Zhang G, Udoff L, Haramati A, Langenberg P, Berman BM, Bouter LM |title=Effects of acupuncture on rates of pregnancy and live birth among women undergoing in vitro fertilisation: systematic review and meta-analysis |journal=BMJ |volume=336 |issue=7643 |pages=545–9 |year=2008 |pmid=18258932 |doi=10.1136/bmj.39471.430451.BE |pmc=2265327}}</ref> و هم منفی<ref>{{cite journal | last = El-Toukhy | first = T | year = 2008 | journal = [[BMJ]] | volume = 115 | issue = 10 | pages = 1203–13 | title = A systematic review and meta-analysis of acupuncture in in vitro fertilisation | pmid = 18652588 | last2 = Sunkara | first2 = SK | last3 = Khairy | first3 = M | last4 = Dyer | first4 = R | last5 = Khalaf | first5 = Y | last6 = Coomarasamy | first6 = A | doi = 10.1111/j.1471-0528.2008.01838.x }}</ref> بوده است.


در مورد اثر طب سوزنی بر تهوع و استفراغ بعد عمل مطالعات نشان داد که طب سوزنی اثر مثبتی داشته اما اثرش کمتر یا مساوی با اثرات داروهای رایج بوده است<ref name="pmid15266478">{{cite journal |author=Lee A, Done ML |title=Stimulation of the wrist acupuncture point P6 for preventing postoperative nausea and vomiting |journal=Cochrane database of systematic reviews (Online) |volume= |issue=3 |pages=CD003281 |year=2004 |pmid=15266478 |doi=10.1002/14651858.CD003281.pub2 |url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab003281.html}}</ref>.
'''طب سوزنی''' روش درمانی سنتی [[چین]] است. همان طور که [[طب سنتی]] ایران را طب [[بوعلی سینا]]یی و [[طب سنتی]] [[هند]] را [[آیورودا]] می‌گویند.
طب سوزنی در [[اسطوره|اسطوره‌ها]] جای دارد و تاریخچهٔ آن به هزاران سال پیش برمی گردد. قدمت این طب به قدری است که بقایای آن را می‌توان از [[عصر حجر]] پی گیری کرد.


اثر طب سوزنی بر درد گردن در مطالعاتی بیشتر از اثر درمان کاذب بوده است.<ref name="Trinh K">{{cite journal |author=Trinh K, Graham N, Gross A, Goldsmith C, Wang E, Cameron I, Kay T |title=Acupuncture for neck disorders |journal=Spine |volume=32 |issue=2 |pages=236–43 |year=2007 |pmid=17224820 |doi=10.1097/01.brs.0000252100.61002.d4}}; {{ cite journal |author = Trinh K, Graham N, Gross A, Goldsmith C, Wang E, Cameron I, Kay T | doi = 10.1002/14651858.CD004870.pub3 | title = Acupuncture for neck disorders | year = 2006 | volume = 3 | journal = [[Cochrane Collaboration|Cochrane Database of Systematic Reviews]] | url = http://www.cochrane.org/reviews/en/ab004870.html |pmid = 16856065 |pages = CD004870 }}</ref>
چینی‌های باستان معتقد بودند که بدن انسان علاوه بر گوشت و پوست و استخوان، دارای کالبدی انرژتیک است و [[انرژی]] در کانال‌هایی به نام [[مردین]] جریان دارد. جالب است بدانید که امروزه توسط روش‌هایی خاص، این کانال‌ها قابل رویت شده‌اند.


اثر طب سوزنی در مورد سردرهای بدون علت مثبت بوده ولی این اثر نیاز به مطالعات بیشتر دارد.<ref>{{cite pmid|11279710}}</ref> در مورد سردردهای میگرنی هم اثر مثبتی دیده شده ولی به نظر می‌رسد این اثر ربطی به نحوه قرار گرفتن سوزنها نداشته است. با این حال اثرات بهتر و عوارض کمتری نسبت به داروهای پیشگیری از میگرن دیده شده است.<ref>{{cite pmid|19160193}}</ref>
همان طور که آب در رودخانه‌ها جریان دارد، [[انرژی]] نیز در کانال‌ها ([[مردین]]ها) در گردش است. تا زمانی که [[انرژی]] جاری است و مانعی در سر راه آن قرار نگرفته، مثلاً در دوران کودکی، بیماری وجود ندارد. ولی همین طور که ما بزرگ تر می‌شویم و تحت تأثیر عوامل خارجی و داخلی مانند [[مواد شیمیایی]] محیطی، [[تغذیه]] نامناسب، [[استرس]]، [[آلودگی صوتی]]، عدم تحرک و .. قرار می‌گیریم، این آلودگی‌ها مانند زباله‌هایی جریان [[انرژی]] را متوقف یا کند می‌کنند و در نتیجه بیماری شروع می‌شود.


در مورد اثر بر دردهای استئوآرتریت نتایج تحقیقات نقض کننده هم هستند. هم نتایج مثبت <ref>{{cite journal| author=White A, Foster NE, Cummings M, Barlas P| title=Acupuncture treatment for chronic knee pain: a systematic review. | journal=Rheumatology| year= 2007 | volume= 46 | issue= 3 | pages= 384–90 | pmid=17215263 | doi=10.1093/rheumatology/kel413 }}</ref><ref>{{cite journal| author=Selfe TK, Taylor AG| title=Acupuncture and osteoarthritis of the knee: a review of randomized, controlled trials. | journal=Fam Community Health | year= 2008 Jul-Sep | volume= 31 | issue= 3 | pages= 247–54 | pmid=18552606 | doi=10.1097/01.FCH.0000324482.78577.0f| doi_brokendate=2009-11-14| pmc=2810544 }}</ref> و هم نتایج منفی <ref name="Annals_2007_Knee"/> از این تحقیقات به دست آمده است.
تشخیص در طب سوزنی کار بسیار دشواری است. از بیماری که مراجعه می‌کند باید یک شرح حال مفصل در مورد تمام اعضای بدن گرفت و او را از نظر روحی روانی سنجید. معاینه از نحوهٔ صحبت کردن، راه رفتن، نشستن روی صندلی، رنگ و حالت [[چهره]]، [[ناخن]]‌ها و [[لب]]‌ها شروع می‌شود و با معاینهٔ [[نبض]] و [[زبان]] ادامه می‌یابد. معاینهٔ [[زبان]] در طب سوزنی اهمیت ویژه‌ای دارد و می‌توان از روی معاینهٔ زبان به بسیاری از بیماری‌های فرد پی برد. رنگ زبان، شکل آن، نوع بار روی زبان و محل قرار گرفتن آن، تورم [[زبان]] و حس خطوطی که بارها هریک از ما روی [[زبان]]مان مشاهده کرده‌ایم و از آن سرسری گذشته‌ایم، می‌تواند به تشخیص کمک کند.


در پی یک بازبینی سیستمیک تحقیقات مشخص شد که طب سوزنی اثری در درمان [[فیبرومیالژی]] ندارد.<ref name="pmid17189243">{{cite journal |author=Mayhew E; Ernst E |title=Acupuncture for fibromyalgia&mdash;a systematic review of randomized clinical trials |journal=Rheumatology (Oxford, England) |volume=46 |issue=5 |pages=801–4 |year=2007 |pmid=17189243 |doi=10.1093/rheumatology/kel406}}</ref>
بر اساس تشخیصی که پزشک برای بیمار در نظر گرفته‌است، مبادرت به انتخاب یک سری از نقاط می‌کند که بین ۱۰ تا ۱۵ و گاهی کم تر یا بیشتر است. چینی‌های قدیم نقاطی را روی بدن کشف کرده‌اند که تحریک آن‌ها می‌تواند اثرات درمانی روی [[ارگان]]‌های درونی بدن بگذارد. این که آن‌ها چطور به این دانش دست یافته‌اند نیز شگفت انگیز است. مثلاً نقاط اطراف [[قوزک]] پا مربوط به کانال [[کلیه]] و [[مثانه]] است و یا نقاطی در زیر [[زانو]] مربوط به کانال [[معده]] است.


در مورد این بیماریها هم مطالعه گروه کوچران (Cochrane Collaboration) نتوانست شواهدی مبنی بر اثر مثبت یا منفی به نفع طب سوزنی بیابد که این به علت تحقیقات ضعیف، مبهم و بد کیفیت بوده و نیاز به مطالعات بهتر احساس می‌شود: [[آسم]] <ref name="Cochrane_asthma">
درمان هفته‌ای ۲ تا ۳ مرتبه و هر دورهٔ درمانی ۱۲ جلسه‌است. ممکن است بعضی از بیماران به دو یا سه دورهٔ درمانی نیاز داشته باشند و این بستگی به مزمن بودن بیماری شان دارد. هر جلسهٔ درمانی حدود یک تا یک و نیم ساعت طول می‌کشد.
{{cite journal|
title=Acupuncture for chronic asthma|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2003|
first=RW|last=McCarney|
volume=2003|issue=3|pages=CD000008|
doi= 10.1002/14651858.CD000008.pub2|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab000008.html|accessdate=2008-05-02|
pmid=14973944|
last1=Mccarney|
first1=RW|
last2=Brinkhaus|
first2=B|
last3=Lasserson|
first3=TJ|
last4=Linde|
first4=K|
last5=McCarney|
first5=Robert W }}</ref> [[فلج بل]],<ref name="Cochrane_BP">
{{cite journal|
title=Acupuncture for Bell's palsy|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2004|
volume=2007|issue=4|pages=CD002914|
doi= 10.1002/14651858.CD002914.pub3|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab002914.html|accessdate=2008-05-02|
pmid=17943775|
last1=He|
first1=L|
last2=Zhou|
first2=MK|
last3=Zhou|
first3=D|
last4=Wu|
first4=B|
last5=Li|
first5=N|
last6=Kong|
first6=SY|
last7=Zhang|
first7=DP|
last8=Li|
first8=QF|
last9=Yang|
first9=J }}</ref> [[وابستگی به کوکائین]],<ref name="Cochrane_cocaine">
{{cite journal|
title=Auricular acupuncture for cocaine dependence|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2006|
volume=2006|issue=1|pages=CD005192|
doi= 10.1002/14651858.CD005192.pub2|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab005192.html|accessdate=2008-05-02|
pmid=16437523|
last1=Gates|
first1=S|
last2=Smith|
first2=LA|
last3=Foxcroft|
first3=DR|
last4=Gates|
first4=Simon }}</ref> [[افسردگی بالینی]],<ref name="acupuncture_Cochrane">
{{cite journal|
title=Acupuncture for depression|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
date=2004-03-17|
volume=2004|issue=3|pages=CD004046|
doi= 10.1002/14651858.CD004046.pub2|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab004046.html|accessdate=2008-05-02|
pmid=15846693|
last1=Smith|
first1=CA|
last2=Hay|
first2=PP|
last3=Smith|
first3=Caroline A }}</ref> [[دیس منوره]] (با استفاده از تحریک الکتریکی پوست),<ref name="Cochrane_dysmenorrhoea">
{{cite journal|
title=Transcutaneous electrical nerve stimulation and acupuncture for primary dysmenorrhoea|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2002
volume=2002|issue=1|pages=CD002123|
doi= 10.1002/14651858.CD002123|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab002123.html|accessdate=2008-05-02|
pmid=11869624|
last1=Proctor|
first1=ML|
last2=Smith|
first2=CA|
last3=Farquhar|
first3=CM|
last4=Stones|
first4=RW|
last5=Zhu|
first5=Xiaoshu|
last6=Brown|
first6=Julie|
last7=Zhu|
first7=Xiaoshu }}</ref> [[صرع]],<ref name="Cochrane_epilepsy">
{{cite journal|
title=Acupuncture for epilepsy|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2006|
volume=2006|issue=2|pages=CD005062|
doi= 10.1002/14651858.CD005062.pub2|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab005062.html|accessdate=2008-05-02|
pmid=16625622|
last1=Cheuk|
first1=DK|
last2=Wong|
first2=V|
last3=Cheuk|
first3=Daniel }}</ref> [[گلوکوم]],<ref name="Cochrane_glaucoma">
{{cite journal|
title=Acupuncture for glaucoma|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2007|
volume=2007|issue=4|pages=CD006030|
doi= 10.1002/14651858.CD006030.pub2|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab006030.html|accessdate=2008-05-02|
pmid=17943876|
last1=Law|
first1=SK|
last2=Li|
first2=T|
last3=Law|
first3=Simon K }}</ref> [[بی‌خوابی]],<ref name="Cochrane_insomnia">{{cite journal|
title=Acupuncture for insomnia|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2007|
volume=2007|issue=3|pages=CD005472|
doi= 10.1002/14651858.CD005472.pub2|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab005472.html|accessdate=2008-05-02|
pmid=17636800|
last1=Cheuk|
first1=DK|
last2=Yeung|
first2=WF|
last3=Chung|
first3=KF|
last4=Wong|
first4=V|
last5=Cheuk|
first5=Daniel KL }}</ref> [[سندرم روده تحریک‌پذیر]],<ref name="Cochrane_IBS">{{cite journal|
title=Acupuncture for treatment of irritable bowel syndrome|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2006|
volume=2006|issue=4|pages=CD005111|
doi= 10.1002/14651858.CD005111.pub2|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab005111.html|accessdate=2008-05-06|
pmid=17054239|
last1=Lim|
first1=B|
last2=Manheimer|
first2=E|
last3=Lao|
first3=L|
last4=Ziea|
first4=E|
last5=Wisniewski|
first5=J|
last6=Liu|
first6=J|
last7=Berman|
first7=B|
last8=Manheimer|
first8=Eric }}</ref> [[تحریک زایمان]] بچه، <ref name="Cochrane_labour">{{cite journal|
title=Acupuncture for induction of labour|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2004|
volume=2004|issue=1|pages=CD002962|
doi= 10.1002/14651858.CD002962.pub2|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab002962.html|accessdate=2008-05-06|
pmid=14973999|
last1=Smith|
first1=CA|
last2=Crowther|
first2=CA|
last3=Smith|
first3=Caroline A }}</ref> [[آرتریت روماتوئید]],<ref name="Cochrane_rheum">{{cite journal|
title=Acupuncture and electroacupuncture for the treatment of rheumatoid arthritis|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2005|
volume=2005|issue=4|pages=CD003788|
doi= 10.1002/14651858.CD003788.pub2|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab003788.html|accessdate=2008-05-06|
pmid=16235342|
last1=Casimiro|
first1=L|
last2=Barnsley|
first2=L|
last3=Brosseau|
first3=L|
last4=Milne|
first4=S|
last5=Robinson|
first5=VA|
last6=Tugwell|
first6=P|
last7=Wells|
first7=G|
last8=Casimiro|
first8=Lynn }}</ref> [[درد شانه]],<ref name="Cochrane_shoulder">{{cite journal|
title=Acupuncture for shoulder pain|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2005|
volume=2005|issue=2|pages=CD005319|
doi= 10.1002/14651858.CD005319|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab005319.html|accessdate=2008-05-06|
pmid=15846753|
last1=Green|
first1=S|
last2=Buchbinder|
first2=R|
last3=Hetrick|
first3=S|
last4=Green|
first4=Sally }}</ref> [[روان گسیختگی]],<ref name="Cochrane_schiz">{{cite journal|
title=Acupuncture for schizophrenia|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2005|
volume=2005|issue=4|pages=CD005475|
doi= 10.1002/14651858.CD005475|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab005475.html|accessdate=2008-05-06|
pmid=16235404|
last1=Rathbone|
first1=J|
last2=Xia|
first2=J|
last3=Rathbone|
first3=John }}</ref> [[ترک سیگار]],<ref name="Cochrane_smoking">{{cite journal|
title=Acupuncture and related interventions for smoking cessation|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2006|
volume=2006|issue=1|pages=CD000009|
doi= 10.1002/14651858.CD000009.pub2|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab000009.html|accessdate=2008-05-06|
pmid=16437420|
last1=White|
first1=AR|
last2=Rampes|
first2=H|
last3=Campbell|
first3=JL|
last4=White|
first4=Adrian R }}</ref> [[سکته]] حاد,<ref name="Cochrane_stroke_acute">{{cite journal|
title=Acupuncture for acute stroke|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2005|
volume=2005|issue=2|pages=CD003317|
doi= 10.1002/14651858.CD003317.pub2|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab003317.html|accessdate=2008-05-06|
pmid=15846657|
last1=Zhang|
first1=SH|
last2=Liu|
first2=M|
last3=Asplund|
first3=K|
last4=Li|
first4=L|
last5=Liu|
first5=Ming }}</ref> [[توانبخشی پس از سکته]],<ref name="Cochrane_stroke_rehab">{{cite journal|
title=Acupuncture for stroke rehabilitation|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2006|
volume=2006|issue=3|pages=CD004131|
doi= 10.1002/14651858.CD004131.pub2|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab004131.html|accessdate=2008-05-06|
pmid=16856031|
last1=Wu|
first1=HM|
last2=Tang|
first2=JL|
last3=Lin|
first3=XP|
last4=Lau|
first4=J|
last5=Leung|
first5=PC|
last6=Woo|
first6=J|
last7=Li|
first7=YP|
last8=Wu|
first8=Hong Mei }}</ref> [[آرنج تنیس‌بازان]],<ref name="Cochrane_lat_elbow">{{cite journal|
title=Acupuncture for lateral elbow pain|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2002|
volume=2002|issue=1|pages=CD003527|
doi= 10.1002/14651858.CD003527|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab003527.html|accessdate=2008-05-06|
pmid=11869671|
last1=Green|
first1=S|
last2=Buchbinder|
first2=R|
last3=Barnsley|
first3=L|
last4=Hall|
first4=S|
last5=White|
first5=M|
last6=Smidt|
first6=N|
last7=Assendelft|
first7=W|
last8=Green|
first8=Sally }}</ref> و [[فراموشی عروقی]].<ref name="Cochrane_vasc_dement">{{cite journal|
title=Acupuncture for vascular dementia|
journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|
year=2008|
volume=2007|issue=2|pages=CD004987|
doi= 10.1002/14651858.CD004987.pub2|
url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab004987.html|accessdate=2008-05-06|
pmid=17443563|
last1=Peng|
first1=WN|
last2=Zhao|
first2=H|
last3=Liu|
first3=ZS|
last4=Wang|
first4=S|
last5=Weina|
first5=Peng }}</ref>


نتایج مثبت بعضی تحقیقات در مورد طب سوزنی می‌تواند ناشی از خطا در تحقیقات و ضعف در طراحی مطالعه باشد.<ref>{{cite journal| author = Tang JL, Zhan SY, Ernst E | title = Review of randomised controlled trials of traditional Chinese medicine| journal = [[BMJ]] | volume = 319| issue = 7203| pages = 160–1| year = 1999| month = July| pmid = 10406751| url = http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=10406751| pmc = 28166}}</ref><ref>{{cite journal| author = Vickers A, Goyal N, Harland R, Rees R| title = Do certain countries produce only positive results? A systematic review of controlled trials| journal = Control Clin Trials| volume = 19| issue = 2| pages = 159–66| year = 1998| month = April| pmid = 9551280| doi = 10.1016/S0197-2456(97)00150-5}}</ref> ادوارد ارنست و سیمون سینگ بیان کرده‌اند که با افزایش کیفیت مقالات در سالهای اخیر شواهد مثبت کمتر و کمتری از موثر بودن طب سوزنی نسبت به پلاسبو در درمان بسیار از بیماریها آشکار می‌شود.<ref>[[#Singh2008|Singh & Ernst]], 2008, p. [http://books.google.com/books?id=bZjlC2LELlIC&pg=PA79 79-82].</ref>
علاوه بر طب سوزنی، آموزش تغذیهٔ سالم، حرکات ورزشی مناسب، استفاده از گیاهان دارویی و مکمل‌های غذایی نیز به کمک طب سوزنی می‌شتابند.
نکتهٔ مهم در درمان این است که علاوه بر محل سوزن‌ها، جهت، عمق نفوذ و نحوهٔ حرکت دادن سوزن‌ها در بدن نیز بسیار مهم است.

توجه کنید که طب سوزنی درمانی بدون درد است و هیچ عارضه‌ای ندارد و امروزه استفاده از سوزن‌های یک بار مصرف، کار پزشکان و بیماران را بسیار راحت تر کرده‌است.
تا اوایل دههٔ ۷۰ میلادی بیشتر پزشکان مکانیزم طب سوزنی را مثل [[دارونما|دارونماها]] فرض می‌کردند و بیشتر اثرات روانی را در بهبود اشخاص دخیل می‌دانستند، ولی اثرات مفید طب سوزنی در [[دامپزشکی]] و روی بچه‌های خیلی کوچک که تلقین پذیر نیستند، این نظریه را رد می‌کرد. در سه دههٔ اخیر طب سوزنی جایگاه ویژه‌ای در [[اروپا]] و [[آمریکا]] پیدا کرده‌است به طوری که در چندین دانشگاه معتبر [[اروپا]] و [[آمریکا]] تدریس می‌شود و مورد قبول [[سازمان بهداشت جهانی]] و [[سازمان غذا و داروی آمریکا]] است.

بیماری‌هایی که با طب سوزنی قابل درمان است:
* دردهای حاد و مزمن ([[کمردرد]]، [[سیاتیک]]، درد [[زانو]]، آسیب‌های ورزشی)
* بیماری‌های روحی روانی
* کاهش و افزایش وزن
* مشکلات [[گوارش]]ی
* مشکلات [[تنفس]]ی
* کنترل وزن


== اکوپانچر فیزیوتراپی ==
== اکوپانچر فیزیوتراپی ==

نسخهٔ ‏۲۶ اکتبر ۲۰۱۰، ساعت ۱۶:۴۲

طب سوزنی که به زبان چینی به آن جن جیو (ZHEN JIU) گفته می‌شود روشی است که با فروکردن سوزن‌های بسیار نازک به نقاط خاصی از بدن باعث تسکین درد و یا درمان مشکل خاصی از بیمار می‌شود. براساس تئوری طب سوزنی، این نقاط خاص بر روی مریدین‌هایی (MERIDIANS) قرار دارند که یک نوع انرژی حیاتی به نام «چی» (QI) در آنها جریان دارند.

طب سوزنی از اواخر قرن بیستم توسط محققان مورد تحقیقات جدی علمی قرارگرفته است, هم از جهت نحوه اثر آن و پایه هایش و هم از جهت اثرات بالینیش. اما همچنان توافقی در مورد این مسایل میان دانشمندان و درمانگران حاصل نشده است.[۱] و بسیاری از مقالات به این جمع بندی رسیده‌اند که شاید اثرات آن ناشی از اثر پلاسبو باشد. [۲][۳]

سازمان بهداشت جهانی و موسسه ملی سلامت آمریکا اعلان کرده‌اند که طب سوزنی در درمان مشکلات عصبی و درد می‌تواند موثر باشد[۴]. با این حال این گزارشها به شدت مورد انتقاد قرار گرفته‌اند از این جهت که بر اساس مطالعات خطادار و دارای متودولوژی ضعیف بنا شده‌اند[۵][۶]. با این حال در این مورد توافق وجود دارد که طب سوزنی اگر از طرف یک متخصص طب سوزنی انجام شود و سوزنهای استریل مورد استفاده قرار گیرند روش بی خطری است و نیاز به تحقیقات بیشتر در مورد آن وجود دارد[۴][۷][۸][۹].

تاریخچه طب سوزنی

تاریخچه استفاده از طب سوزنی در کشور چین به ((عصر حجر)) باز می‌گردد که در آن زمان از سنگهایی نوک تیز به نام «بیان شی» (BIAN SHI) استفاده می‌شد. سوزن‌های سنگی طب سوزنی مربوط به پنج هزار سال پیش توسط باستان شناسان در کشور چین کشف شده‌است. اولین کتاب چینی که در آن در مورد طب سوزنی بحث شده‌است کتاب «طب داخلی کلاسیک امپراطور زرد» می‌باشد که در حدود ۲۳۰۰ سال پیش نوشته شده‌است. در این کتاب از انواع سوزن‌های فلزی، مریدین‌ها و نقاط خاص بر روی آنها، انواع روش‌های فروکردن سوزن در بدن و انواع مختلف بیماریهایی که می‌توان با استفاده از طب سوزنی آنها را درمان نمود بحث شده‌است.

تئوری طب سنتی چین

طب سنتی چین(TCM) چندین هزار سال قدمت دارد. براساس طب سنتی چین، سلامت یک فرد، وضعیتی است که به علت تعادل «یین» (YIN) و «یانگ» (YANG) در بدن برقرار شده‌است. با استفاده از طب سوزنی، جریان «چی» (QI) و خون در بدن تنظیم شده و هر جایی از بدن که کمبودی از آنها وجود داشته باشد تقویت شده و هر جایی که زیادی آنها وجود داشته باشد کاهش می‌یابند. همچنین در جاهایی از بدن که جریان آزاد «چی» (QI) دچار رکود و انسدادشده باشد برطرف می‌گردد. طب سنتی چین به بدن انسان به عنوان یک کل نگاه می‌کند که چندین سیستم عملکردی در آن درگیر هستند. چینی‌ها به این سیستم‌ها اصطلاحاً «زانگ فو» (ZANG FU) می‌گویند که زانگ به معنای اعضای توپر بدن (مثل کبد و کلیه‌ها) و فو به معنای اعضای توخالی بدن (مثل معده و روده‌ها) می‌باشد. از نظر طب سنتی چین هنگامی بیماری ایجاد می‌شود که تعادل بین ئین، یانگ، چی و خون به هم خورده باشد. با اصلاح نمودن یک یا چند سیستم عملکردی از طریق استفاده از سوزن، فشار، حرارت و یا چیزهای دیگر در نقاط خاص و حساسی از بدن که به آنها نقاط طب سوزنی گفته می‌شود تعادل از دست رفته دوباره به دست می‌آید و بیماری درمان می‌شود.


اثر بخشی

تحقیقات علمی بر روی طب سوزنی به علت نبود سخت بودن ایجاد گروه کنترل مناسب مشکل است. امروزه برای تایید یا رد اثر بخشی یک روش درمانی از پزشکی شاهد مبنا استفاده می‌شود که بر اساس انجام مطالعات متعدد و مستقل دقیق علمی و مبتنی بر متودولوژی صحیح است. با اینکه ادعاهای درمانی زیادی برای طب سوزنی عنوان می‌شود اما هنوز دلایل کافی برای تایید این کاربردها وجود ندارد[۱].

برای درد حاد کمر، طب سوزنی اثر مثبتی نداشته است ولی در دردهای مزمن کمر اثر بخشی مثبتی مشاهده شده است. این اثر مثبت تفاوتی با اثر درمانهای معمول پزشکی مدرن یا سنتی نبوده‌ است[۱۰][۱۱][۱۲].

اثر طب سوزنی در همراهی با روش باروری آزمایشگاهی (IVF) هم مثبت [۱۳] و هم منفی[۱۴] بوده است.

در مورد اثر طب سوزنی بر تهوع و استفراغ بعد عمل مطالعات نشان داد که طب سوزنی اثر مثبتی داشته اما اثرش کمتر یا مساوی با اثرات داروهای رایج بوده است[۱۵].

اثر طب سوزنی بر درد گردن در مطالعاتی بیشتر از اثر درمان کاذب بوده است.[۱۶]

اثر طب سوزنی در مورد سردرهای بدون علت مثبت بوده ولی این اثر نیاز به مطالعات بیشتر دارد.[۱۷] در مورد سردردهای میگرنی هم اثر مثبتی دیده شده ولی به نظر می‌رسد این اثر ربطی به نحوه قرار گرفتن سوزنها نداشته است. با این حال اثرات بهتر و عوارض کمتری نسبت به داروهای پیشگیری از میگرن دیده شده است.[۱۸]

در مورد اثر بر دردهای استئوآرتریت نتایج تحقیقات نقض کننده هم هستند. هم نتایج مثبت [۱۹][۲۰] و هم نتایج منفی [۲۱] از این تحقیقات به دست آمده است.

در پی یک بازبینی سیستمیک تحقیقات مشخص شد که طب سوزنی اثری در درمان فیبرومیالژی ندارد.[۲۲]

در مورد این بیماریها هم مطالعه گروه کوچران (Cochrane Collaboration) نتوانست شواهدی مبنی بر اثر مثبت یا منفی به نفع طب سوزنی بیابد که این به علت تحقیقات ضعیف، مبهم و بد کیفیت بوده و نیاز به مطالعات بهتر احساس می‌شود: آسم [۲۳] فلج بل,[۲۴] وابستگی به کوکائین,[۲۵] افسردگی بالینی,[۲۶] دیس منوره (با استفاده از تحریک الکتریکی پوست),[۲۷] صرع,[۲۸] گلوکوم,[۲۹] بی‌خوابی,[۳۰] سندرم روده تحریک‌پذیر,[۳۱] تحریک زایمان بچه، [۳۲] آرتریت روماتوئید,[۳۳] درد شانه,[۳۴] روان گسیختگی,[۳۵] ترک سیگار,[۳۶] سکته حاد,[۳۷] توانبخشی پس از سکته,[۳۸] آرنج تنیس‌بازان,[۳۹] و فراموشی عروقی.[۴۰]

نتایج مثبت بعضی تحقیقات در مورد طب سوزنی می‌تواند ناشی از خطا در تحقیقات و ضعف در طراحی مطالعه باشد.[۴۱][۴۲] ادوارد ارنست و سیمون سینگ بیان کرده‌اند که با افزایش کیفیت مقالات در سالهای اخیر شواهد مثبت کمتر و کمتری از موثر بودن طب سوزنی نسبت به پلاسبو در درمان بسیار از بیماریها آشکار می‌شود.[۴۳]

اکوپانچر فیزیوتراپی

با عنایت به تاریخچه فیزیوتراپی و گسترش درمانهای غیر دارویی و غیر تهاجمی در فیزیوتراپی و بدلیل خصوصیات منحصر به فرد طب سوزنی،این حیطه به عنوان یکی از تخصصهای فیزیوتراپی در نظر گرفته شده‌است .به صورتی که حتی یک انجمن بین المللی برای اکوپانچر فیزیوتراپی تاسیس گشته‌است که به گسترش این دانش در حیطه فیزیوتراپی پرداخته‌است.

طب سوزنی روشی بسیار ایمن با عوارض جانبی ناچیز است و این مطلب ، مورد تفاهم و تأکید همه مراجع علمی جهان امروز است . اما لاغر شدن به طور خاص می‌تواند با عوارضی مثل ریزش مو ، مشکلات پوستی و ... همراه باشد که معمولاً به دلیل رژیم‌های غیر علمی ، داروهای نامناسب و امثال آنهاست.

البته امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی در چین دستگاهی اختراع شده که در حدود ۹۸٫۴٪ همان تاثیر طب سوزنی را دارد.نام این دستگاه «اکوپوینت» می‌باشد.با استفاده از اکوپوینت دیگر نیازی به سوزن یا تخصص خاصی نیست.این دستگاه در دو نوع مغناطیسی و لیزری ساخته شده که البته نوع لیزری آن درمان سریع تر و بهتری را دارد.اکو پوینت در سال ۱۹۹۶ در پکن و در اولین نمایشگاه بین‌المللی اختراعات و فن آوریهای جدید انیشتین مقام اول را کسب کرده‌است.

منبع

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Ernst E, Pittler MH, Wider B, Boddy K. (2007). "Acupuncture: its evidence-base is changing". Am J Chin Med. 35 (1): 21–5. doi:10.1142/S0192415X07004588. PMID 17265547.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  2. ↑ الگو:Cite doi
  3. ↑ الگو:Cite pmid
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ NIH Consensus Development Program (November 3–5, 1997). "Acupuncture --Consensus Development Conference Statement". National Institutes of Health. Retrieved 2007-07-17.
  5. ↑ Singh & Ernst, 2008, p. 70-73.
  6. ↑ McCarthy, M (2005). "Critics slam draft WHO report on homoeopathy". The Lancet. 366 (9487): 705–6. doi:10.1016/S0140-6736(05)67159-0.
  7. ↑ "Get the Facts, Acupuncture". National Institute of Health. 2006. Retrieved 2006-03-02.
  8. ↑ الگو:Cite pmid
  9. ↑ الگو:Cite pmid
  10. ↑ Furlan AD, van Tulder MW, Cherkin DC (2005). "Acupuncture and dry-needling for low back pain". Cochrane database of systematic reviews (Online) (1): CD001351. doi:10.1002/14651858.CD001351.pub2. PMID 15674876.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  11. ↑ Manheimer E, White A, Berman B, Forys K, Ernst E (2005). "Meta-analysis: acupuncture for low back pain" (PDF). Ann. Intern. Med. 142 (8): 651–63. PMID 15838072.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  12. ↑ Chou R, Huffman LH (2007). "Nonpharmacologic therapies for acute and chronic low back pain: a review of the evidence for an American Pain Society/American College of Physicians clinical practice guideline". Ann Intern Med. 147 (7): 492–504. doi:10.1001/archinte.147.3.492. PMID 17909210.
  13. ↑ Manheimer E, Zhang G, Udoff L, Haramati A, Langenberg P, Berman BM, Bouter LM (2008). "Effects of acupuncture on rates of pregnancy and live birth among women undergoing in vitro fertilisation: systematic review and meta-analysis". BMJ. 336 (7643): 545–9. doi:10.1136/bmj.39471.430451.BE. PMC 2265327. PMID 18258932.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  14. ↑ El-Toukhy, T; Sunkara, SK; Khairy, M; Dyer, R; Khalaf, Y; Coomarasamy, A (2008). "A systematic review and meta-analysis of acupuncture in in vitro fertilisation". BMJ. 115 (10): 1203–13. doi:10.1111/j.1471-0528.2008.01838.x. PMID 18652588.
  15. ↑ Lee A, Done ML (2004). "Stimulation of the wrist acupuncture point P6 for preventing postoperative nausea and vomiting". Cochrane database of systematic reviews (Online) (3): CD003281. doi:10.1002/14651858.CD003281.pub2. PMID 15266478.
  16. ↑ Trinh K, Graham N, Gross A, Goldsmith C, Wang E, Cameron I, Kay T (2007). "Acupuncture for neck disorders". Spine. 32 (2): 236–43. doi:10.1097/01.brs.0000252100.61002.d4. PMID 17224820.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link); Trinh K, Graham N, Gross A, Goldsmith C, Wang E, Cameron I, Kay T (2006). "Acupuncture for neck disorders". Cochrane Database of Systematic Reviews. 3: CD004870. doi:10.1002/14651858.CD004870.pub3. PMID 16856065.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  17. ↑ الگو:Cite pmid
  18. ↑ الگو:Cite pmid
  19. ↑ White A, Foster NE, Cummings M, Barlas P (2007). "Acupuncture treatment for chronic knee pain: a systematic review". Rheumatology. 46 (3): 384–90. doi:10.1093/rheumatology/kel413. PMID 17215263.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  20. ↑ Selfe TK, Taylor AG (2008 Jul-Sep). "Acupuncture and osteoarthritis of the knee: a review of randomized, controlled trials". Fam Community Health. 31 (3): 247–54. doi:10.1097/01.FCH.0000324482.78577.0f. PMC 2810544. PMID 18552606. {{cite journal}}: Check date values in: |year= (help); Unknown parameter |doi_brokendate= ignored (|doi-broken-date= suggested) (help)
  21. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام Annals_2007_Knee وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  22. ↑ Mayhew E; Ernst E (2007). "Acupuncture for fibromyalgia—a systematic review of randomized clinical trials". Rheumatology (Oxford, England). 46 (5): 801–4. doi:10.1093/rheumatology/kel406. PMID 17189243.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  23. ↑ McCarney, RW; Brinkhaus, B; Lasserson, TJ; Linde, K; McCarney, Robert W (2003). "Acupuncture for chronic asthma". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2003 (3): CD000008. doi:10.1002/14651858.CD000008.pub2. PMID 14973944. Retrieved 2008-05-02. {{cite journal}}: More than one of |first1= و |first= specified (help); More than one of |last1= و |last= specified (help)
  24. ↑ He, L; Zhou, MK; Zhou, D; Wu, B; Li, N; Kong, SY; Zhang, DP; Li, QF; Yang, J (2004). "Acupuncture for Bell's palsy". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2007 (4): CD002914. doi:10.1002/14651858.CD002914.pub3. PMID 17943775. Retrieved 2008-05-02.
  25. ↑ Gates, S; Smith, LA; Foxcroft, DR; Gates, Simon (2006). "Auricular acupuncture for cocaine dependence". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2006 (1): CD005192. doi:10.1002/14651858.CD005192.pub2. PMID 16437523. Retrieved 2008-05-02.
  26. ↑ Smith, CA; Hay, PP; Smith, Caroline A (2004-03-17). "Acupuncture for depression". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2004 (3): CD004046. doi:10.1002/14651858.CD004046.pub2. PMID 15846693. Retrieved 2008-05-02.
  27. ↑ Proctor, ML; Smith, CA; Farquhar, CM; Stones, RW; Zhu, Xiaoshu; Brown, Julie; Zhu, Xiaoshu (2002 volume=2002). "Transcutaneous electrical nerve stimulation and acupuncture for primary dysmenorrhoea". Cochrane Database of Systematic Reviews (1): CD002123. doi:10.1002/14651858.CD002123. PMID 11869624. Retrieved 2008-05-02. {{cite journal}}: Check date values in: |year= (help); Missing pipe in: |year= (help); line feed character in |year= at position 5 (help)
  28. ↑ Cheuk, DK; Wong, V; Cheuk, Daniel (2006). "Acupuncture for epilepsy". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2006 (2): CD005062. doi:10.1002/14651858.CD005062.pub2. PMID 16625622. Retrieved 2008-05-02.
  29. ↑ Law, SK; Li, T; Law, Simon K (2007). "Acupuncture for glaucoma". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2007 (4): CD006030. doi:10.1002/14651858.CD006030.pub2. PMID 17943876. Retrieved 2008-05-02.
  30. ↑ Cheuk, DK; Yeung, WF; Chung, KF; Wong, V; Cheuk, Daniel KL (2007). "Acupuncture for insomnia". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2007 (3): CD005472. doi:10.1002/14651858.CD005472.pub2. PMID 17636800. Retrieved 2008-05-02.
  31. ↑ Lim, B; Manheimer, E; Lao, L; Ziea, E; Wisniewski, J; Liu, J; Berman, B; Manheimer, Eric (2006). "Acupuncture for treatment of irritable bowel syndrome". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2006 (4): CD005111. doi:10.1002/14651858.CD005111.pub2. PMID 17054239. Retrieved 2008-05-06.
  32. ↑ Smith, CA; Crowther, CA; Smith, Caroline A (2004). "Acupuncture for induction of labour". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2004 (1): CD002962. doi:10.1002/14651858.CD002962.pub2. PMID 14973999. Retrieved 2008-05-06.
  33. ↑ Casimiro, L; Barnsley, L; Brosseau, L; Milne, S; Robinson, VA; Tugwell, P; Wells, G; Casimiro, Lynn (2005). "Acupuncture and electroacupuncture for the treatment of rheumatoid arthritis". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2005 (4): CD003788. doi:10.1002/14651858.CD003788.pub2. PMID 16235342. Retrieved 2008-05-06.
  34. ↑ Green, S; Buchbinder, R; Hetrick, S; Green, Sally (2005). "Acupuncture for shoulder pain". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2005 (2): CD005319. doi:10.1002/14651858.CD005319. PMID 15846753. Retrieved 2008-05-06.
  35. ↑ Rathbone, J; Xia, J; Rathbone, John (2005). "Acupuncture for schizophrenia". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2005 (4): CD005475. doi:10.1002/14651858.CD005475. PMID 16235404. Retrieved 2008-05-06.
  36. ↑ White, AR; Rampes, H; Campbell, JL; White, Adrian R (2006). "Acupuncture and related interventions for smoking cessation". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2006 (1): CD000009. doi:10.1002/14651858.CD000009.pub2. PMID 16437420. Retrieved 2008-05-06.
  37. ↑ Zhang, SH; Liu, M; Asplund, K; Li, L; Liu, Ming (2005). "Acupuncture for acute stroke". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2005 (2): CD003317. doi:10.1002/14651858.CD003317.pub2. PMID 15846657. Retrieved 2008-05-06.
  38. ↑ Wu, HM; Tang, JL; Lin, XP; Lau, J; Leung, PC; Woo, J; Li, YP; Wu, Hong Mei (2006). "Acupuncture for stroke rehabilitation". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2006 (3): CD004131. doi:10.1002/14651858.CD004131.pub2. PMID 16856031. Retrieved 2008-05-06.
  39. ↑ Green, S; Buchbinder, R; Barnsley, L; Hall, S; White, M; Smidt, N; Assendelft, W; Green, Sally (2002). "Acupuncture for lateral elbow pain". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2002 (1): CD003527. doi:10.1002/14651858.CD003527. PMID 11869671. Retrieved 2008-05-06.
  40. ↑ Peng, WN; Zhao, H; Liu, ZS; Wang, S; Weina, Peng (2008). "Acupuncture for vascular dementia". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2007 (2): CD004987. doi:10.1002/14651858.CD004987.pub2. PMID 17443563. Retrieved 2008-05-06.
  41. ↑ Tang JL, Zhan SY, Ernst E (1999). "Review of randomised controlled trials of traditional Chinese medicine". BMJ. 319 (7203): 160–1. PMC 28166. PMID 10406751. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  42. ↑ Vickers A, Goyal N, Harland R, Rees R (1998). "Do certain countries produce only positive results? A systematic review of controlled trials". Control Clin Trials. 19 (2): 159–66. doi:10.1016/S0197-2456(97)00150-5. PMID 9551280. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
  43. ↑ Singh & Ernst, 2008, p. 79-82.
  • نوشتهٔ دکتر الهام میرآذر چاپ در روزنامهٔ همشهری شماره ۴۰۵۲، به تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۸۵
  • برگرفته از کتاب «طب سوزنی» از انتشارات عصرکتاب نوشته دکتر فرهاد همت خواه
  • رادیو چین، طب سوزنی
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=طب_سوزنی&oldid=3974323»