استتار فعال: تفاوت میان نسخهها
ویژگی پیوندهای پیشنهادی: ۳ پیوند افزوده شد. برچسبها: ویرایشگر دیداری ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه ویرایش پیشرفتهٔ همراه وظیفه تازهوارد پیشنهادی: افزودن پیوند |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:Cuttlefish color.jpg|بندانگشتی|373x373پیکسل|[[سرپایان]] [[نرمتنان|نرمتن]] مانند این [[سپیداج]] میتوانند برای پیامرسانی یا مطابقت با زمینه به سرعت رنگ خود را تغییر دهند.]] |
[[پرونده:Cuttlefish color.jpg|بندانگشتی|373x373پیکسل|[[سرپایان]] [[نرمتنان|نرمتن]] مانند این [[سپیداج]] میتوانند برای پیامرسانی یا مطابقت با زمینه به سرعت رنگ خود را تغییر دهند.]] |
||
'''اِستِتار فعال''' (به [[زبان انگلیسی|انگلیسی]]: Active camouflage) یا '''اِستِتار تطبیقی''' (به انگلیسی: Adaptive camouflage) [[استتار]]ی است که اغلب به سرعت با محیط اطراف جسمی مانند حیوان یا وسیله نقلیه نظامی سازگار میشود. از نظر تئوری، استتار فعال میتواند پنهانکاری کاملی از تشخیص بینایی ایجاد کند. استتار فعال در چندین گروه از حیوانات، از جمله [[خزندگان]] در خشکی و [[سرپایان]] [[نرمتنان|نرمتن]] و [[کفشکماهی]] در [[دریا]] استفاده میشود. حیوانات با تغییر رنگ و (در میان حیوانات دریایی مانند ماهی مرکب) با [[جبران نور]]، به وسیله [[زیستتابی]] به استتار فعال میرسند. |
'''اِستِتار فعال''' (به [[زبان انگلیسی|انگلیسی]]: Active camouflage) یا '''اِستِتار تطبیقی''' (به انگلیسی: Adaptive camouflage) [[استتار]]ی است که اغلب به سرعت با محیط اطراف جسمی مانند حیوان یا وسیله نقلیه نظامی سازگار میشود. از نظر تئوری، استتار فعال میتواند پنهانکاری کاملی از تشخیص بینایی ایجاد کند.<ref name="McKee Tack 2007">{{cite journal|last1=McKee|first1=Kent W.|last2=Tack|first2=David W.|year=2007|title=Active Camouflage For Infantry Headwear Applications|url=https://apps.dtic.mil/sti/pdfs/ADA477147.pdf|publisher=HumanSystems|pages=iii|archive-url=https://web.archive.org/web/20121007125730/http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?Location=U2&doc=GetTRDoc.pdf&AD=ADA477147|archive-date=October 7, 2012|url-status=live}}</ref> استتار فعال در چندین گروه از حیوانات، از جمله [[خزندگان]] در خشکی و [[سرپایان]] [[نرمتنان|نرمتن]] و [[کفشکماهی]] در [[دریا]] استفاده میشود. حیوانات با تغییر رنگ و (در میان حیوانات دریایی مانند ماهی مرکب) با [[جبران نور]]، به وسیله [[زیستتابی]] به استتار فعال میرسند. |
||
استتار جبران نور نظامی برای اولین بار در طول [[جنگ جهانی دوم]] برای استفاده دریایی مورد بررسی قرار گرفت. تحقیقات اخیر با هدف دستیابی به [[دیدگریزی]] با استفاده از دوربینها برای درک زمینه قابل مشاهده و کنترل صفحات [[اثر ترموالکتریکی#اثر پِلتیِه|اثر پِلتیِه]] یا پوششهایی که میتوانند ظاهر آنها را تغییر دهند انجام شدهاست. |
استتار جبران نور نظامی برای اولین بار در طول [[جنگ جهانی دوم]] برای استفاده دریایی مورد بررسی قرار گرفت. تحقیقات اخیر با هدف دستیابی به [[دیدگریزی]] با استفاده از دوربینها برای درک زمینه قابل مشاهده و کنترل صفحات [[اثر ترموالکتریکی#اثر پِلتیِه|اثر پِلتیِه]] یا پوششهایی که میتوانند ظاهر آنها را تغییر دهند انجام شدهاست. |
||
خط ۶: | خط ۶: | ||
== در حیوانات == |
== در حیوانات == |
||
[[پرونده:Squid Counterillumination.png|بندانگشتی|265x265پیکسل|استتار [[جبران نور]] [[ماهی مرکب تابناک|مرکبماهی تابناک]] (Watasenia scintillans) از زیستتابی استفاده میکند تا با روشنایی و رنگ سطح دریا در بالا مطابقت داشته باشد.]] |
[[پرونده:Squid Counterillumination.png|بندانگشتی|265x265پیکسل|استتار [[جبران نور]] [[ماهی مرکب تابناک|مرکبماهی تابناک]] (Watasenia scintillans) از زیستتابی استفاده میکند تا با روشنایی و رنگ سطح دریا در بالا مطابقت داشته باشد.]] |
||
استتار فعال در چندین گروه از حیوانات از جمله سرپایان نرمتن<ref name="Abralia with photo">{{cite web|url=http://ocean.si.edu/ocean-photos/midwater-squid-abralia-veranyi|title=Midwater Squid, Abralia veranyi|publisher=Smithsonian National Museum of Natural History|work=Midwater Squid, Abralia veranyi (with photograph)|access-date=28 November 2011}}</ref>، [[ماهی]]<ref name="Sumner">{{cite journal|last=Sumner|first=Francis B.|date=May 1911|title=The adjustment of flatfishes to various backgrounds: A study of adaptive color change|url=https://zenodo.org/record/1426860|journal=Journal of Experimental Zoology|volume=10|issue=4|pages=409–506|doi=10.1002/jez.1400100405}}</ref> و خزندگان<ref name="Wallin">{{cite book|url=http://bioenv.gu.se/digitalAssets/1566/1566454_palettse.pdf|language=sv|title=Naturens palett {{!}} Hur djur och människor får färg|trans-title=Nature's Palette {{!}} How animals, including humans, produce colors|publisher=Bioscience-explained.org|year=2002|author=Wallin, Margareta|volume=1|issue=2|pages=1–12|access-date=9 January 2017|archive-date=24 June 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200624183925/http://bioenv.gu.se/digitalAssets/1566/1566454_palettse.pdf|url-status=dead}}</ref> استفاده میشود. استتار فعال در حیوانات دو سازوکار دارد: استتار جبران نور<ref name="Abralia with photo" /> و تغییر رنگ.<ref name="Wallin" /> |
|||
استتار فعال در چندین گروه از حیوانات از جمله سرپایان نرمتن، [[ماهی]] و خزندگان استفاده میشود. استتار فعال در حیوانات دو سازوکار دارد: استتار جبران نور و تغییر رنگ. |
|||
=== جبراننور === |
=== جبراننور === |
||
استتار جبران نور با استفاده از تولید [[نور]] برای ترکیب در پسزمینه روشن است. در دریا، نور از سطح پایین میآید، بنابراین وقتی حیوانات دریایی از پایین دیده میشوند، تاریکتر از زمینه به نظر میرسند. |
استتار جبران نور با استفاده از تولید [[نور]] برای ترکیب در پسزمینه روشن است. در دریا، نور از سطح پایین میآید، بنابراین وقتی حیوانات دریایی از پایین دیده میشوند، تاریکتر از زمینه به نظر میرسند. |
||
[[پرونده:Peacock Flounder Bothus mancus in Kona.jpg|بندانگشتی|258x258پیکسل|چهار قاب از ماهی [[کفشک گلی]]، توانایی آن را در همرنگ شدن با بستر دریا در اطراف و زیر آن نشان میدهد.]] |
[[پرونده:Peacock Flounder Bothus mancus in Kona.jpg|بندانگشتی|258x258پیکسل|چهار قاب از ماهی [[کفشک گلی]]، توانایی آن را در همرنگ شدن با بستر دریا در اطراف و زیر آن نشان میدهد.]] |
||
برخی از گونههای سرپایان مانند مرکبماهی چشمکزن ([[:en:Midwater_squid|Midwater squid]]) و [[ماهی مرکب تابناک|مرکبماهی تابناک]]، در [[نوربر]]های زیرین خود نور ایجاد میکنند تا با زمینه مطابقت داشته باشد. زیستتابی در میان حیوانات دریایی رایج است، بنابراین جبراننور ممکن است گسترده باشد، اگرچه نور کاربردهای دیگری نیز دارد از جمله جذب طعمه و پیامرسانی. |
برخی از گونههای سرپایان مانند مرکبماهی چشمکزن ([[:en:Midwater_squid|Midwater squid]]) و [[ماهی مرکب تابناک|مرکبماهی تابناک]]، در [[نوربر]]های زیرین خود نور ایجاد میکنند تا با زمینه مطابقت داشته باشد.<ref name="Abralia with photo" /> زیستتابی در میان حیوانات دریایی رایج است، بنابراین جبراننور ممکن است گسترده باشد، اگرچه نور کاربردهای دیگری نیز دارد از جمله جذب طعمه و پیامرسانی.<ref name="Young">{{Cite journal|last1=Young|first1=R.E.|last2=Roper|first2=C.F.|year=1976|title=Bioluminescent countershading in midwater animals: evidence from living squid|journal=Science|volume=191|issue=4231|pages=1046–1048|bibcode=1976Sci...191.1046Y|doi=10.1126/science.1251214|pmid=1251214}}</ref><ref name="Haddock">{{cite journal|last=Haddock|first=S. H. D.|author-link=Steven Haddock|display-authors=etal|date=2010|title=Bioluminescence in the Sea|journal=Annual Review of Marine Science|volume=2|pages=443–493|bibcode=2010ARMS....2..443H|doi=10.1146/annurev-marine-120308-081028|pmid=21141672}}</ref> |
||
=== تغییر رنگ === |
=== تغییر رنگ === |
||
تغییر رنگ اجازه استتار در برابر پسزمینههای مختلف را میدهد. بسیاری از سرپایان از جمله [[هشتپا]]ها، [[سپیداج]] و [[ماهی مرکب]] و برخی از [[دوزیستان]] و خزندگان خاکی از جمله [[آفتابپرست]]ها و [[آنولان]]ها میتوانند بهسرعت رنگ و الگوی خود را تغییر دهند، اگر چه از مهمترین دلایل این امر میتوان به [[نظریه علامت دهی|پیامرسانی]] اشاره کرد، نه تنها استتار. استتار فعال سرپایان تحقیقات نظامی را در [[ایالات متحده آمریکا|ایالات متحده]] تحریک کردهاست. |
تغییر رنگ اجازه استتار در برابر پسزمینههای مختلف را میدهد. بسیاری از سرپایان از جمله [[هشتپا]]ها، [[سپیداج]] و [[ماهی مرکب]] و برخی از [[دوزیستان]] و خزندگان خاکی از جمله [[آفتابپرست]]ها و [[آنولان]]ها میتوانند بهسرعت رنگ و الگوی خود را تغییر دهند، اگر چه از مهمترین دلایل این امر میتوان به [[نظریه علامت دهی|پیامرسانی]] اشاره کرد، نه تنها استتار.<ref>Forbes, Peter. ''[[Dazzled and Deceived: Mimicry and Camouflage]]''. Yale, 2009.</ref><ref name="Wallin" /> استتار فعال سرپایان تحقیقات نظامی را در [[ایالات متحده آمریکا|ایالات متحده]] تحریک کردهاست.<ref>{{cite book|author=Reid, Amanda|title=Cephalopods of Australia and Sub-Antarctic Territories|year=2016|publisher=CSIRO|page=7|isbn=978-1-486-30393-9|url=https://books.google.com/books?id=-3-NDAAAQBAJ&pg=PA7|quote=Not surprisingly, this aspect of cephalopod biology has become the subject of US military research with millions of dollars currently being poured into studies on cephalopod camouflage.}}</ref> |
||
استتار فعال در اثر تغییر رنگ توسط بسیاری از کفشکماهیان کفزی مانند [[صافماهی]]، [[ماهی حلوا|ماهیحلوا]] و [[کفشک (ماهی)|کفشک]] استفاده میشود که بهطور فعال الگوها و رنگ کف زیر آنها را کپی میکند. برای نمونه، کفشک گرمسیری چپرخ ([[:en:Bothus|Bothus ocellatus]]) میتواند الگوی خود را با «طیف گستردهای از بافت پسزمینه» در ۲ تا ۸ ثانیه مطابقت دهد. به همین ترتیب، ماهی [[صخرههای مرجانی]]، بلِنیعلفدریایی ([[:en:Seaweed_blenny|Seaweed blenny]]) میتواند رنگ خود را با محیط اطرافش مطابقت دهد. |
استتار فعال در اثر تغییر رنگ توسط بسیاری از کفشکماهیان کفزی مانند [[صافماهی]]، [[ماهی حلوا|ماهیحلوا]] و [[کفشک (ماهی)|کفشک]] استفاده میشود که بهطور فعال الگوها و رنگ کف زیر آنها را کپی میکند.<ref name="Sumner" /> برای نمونه، کفشک گرمسیری چپرخ ([[:en:Bothus|Bothus ocellatus]]) میتواند الگوی خود را با «طیف گستردهای از بافت پسزمینه»<ref name="Ramachandran2">{{cite journal|last1=Ramachandran|first1=V. S.|author2=C. W. Tyler|author3=R. L. Gregory|author4=D. Rogers-Ramachandran|author5=S. Duensing|author6=C. Pillsbury|author7=C. Ramachandran|display-authors=3|date=29 February 1996|title=Letters to Nature|journal=Rapid Adaptive Camouflage in Tropical Flounders|volume=379|issue=6568|pages=815–818|bibcode=1996Natur.379..815R|doi=10.1038/379815a0|pmid=8587602|s2cid=4304531}}</ref> در ۲ تا ۸ ثانیه مطابقت دهد.<ref name="Ramachandran2" /> به همین ترتیب، ماهی [[صخرههای مرجانی]]، بلِنیعلفدریایی ([[:en:Seaweed_blenny|Seaweed blenny]]) میتواند رنگ خود را با محیط اطرافش مطابقت دهد.<ref name="FMNH">{{cite web|last=Bester|first=Cathleen|title=Seaweed blenny|work=Ichthyology|publisher=Florida Museum of Natural History|url=http://www.flmnh.ufl.edu/fish/Gallery/Descript/SeaweedBlenny/SeaweedBlenny.html|access-date=6 January 2015|archive-date=20 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150920190426/http://www.flmnh.ufl.edu/fish/Gallery/Descript/SeaweedBlenny/SeaweedBlenny.html|url-status=dead}}</ref> |
||
== در تحقیق == |
== در تحقیق == |
||
[[پرونده:Mediated-reality-easel.jpg|بندانگشتی|تصویرسازی مفهوم: ضبط و نمایش مجدد تصویر، «شفافیت واهی» ایجاد میکند، همچنین بهعنوان «استتار نوری» نیز شناخته میشود.]] |
[[پرونده:Mediated-reality-easel.jpg|بندانگشتی|تصویرسازی مفهوم: ضبط و نمایش مجدد تصویر، «شفافیت واهی» ایجاد میکند، همچنین بهعنوان «استتار نوری» نیز شناخته میشود.]] |
||
استتار فعال پنهانسازی را با ایجاد یک شی نه تنها بهطور کلی شبیه محیط اطراف خود، بلکه بهطور مؤثر با «شفافیت واهی» از طریق [[وانمایی]] دقیق و با تغییر شکل ظاهری شی با تغییر در زمینه آن [[نادیدنی]] میکند. |
استتار فعال پنهانسازی را با ایجاد یک شی نه تنها بهطور کلی شبیه محیط اطراف خود، بلکه بهطور مؤثر با «شفافیت واهی» از طریق [[وانمایی]] دقیق و با تغییر شکل ظاهری شی با تغییر در زمینه آن [[نادیدنی]] میکند.<ref name="McKee Tack 2007" /> |
||
=== تحقیقات اولیه === |
=== تحقیقات اولیه === |
||
علاقه نظامی به استتار فعال ریشه در مطالعات جنگ جهانی دوم در مورد جبران نور دارد. اولین مورد این استتار به اصطلاح «استتار روشنایی پراکنده» ([[:en:Diffused_lighting_camouflage|Diffused lighting camouflage]]) بود که روی [[ناوچه سبک]] نیروی دریایی [[کانادا]] از جمله [[اچامسیاس ریموسکی (کی۱۲۱)|اچامسیاس ریموسکی]] آزمایش شد. این امر در نیروهای مسلح ایالات متحده آمریکا با پروژه هوابرد چراغهای یِهودی ([[:en:Yehudi_lights|Yehudi lights]]) و آزمایش کشتیهای [[نیروی دریایی پادشاهی بریتانیا|نیروی دریایی سلطنتی]] و [[نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا|نیروی دریایی آمریکا]] دنبال شد. پروژه چراغهای یهودی، چراغهای آبی با شدت کم را روی هواپیماها قرار داد. از آنجا که آسمان روشن است، ممکن است یک هواپیمای بدون نور (از هر رنگ) قابل مشاهده باشد. با تابش مقدار کمی نور آبی اندازهگیری شده، میزان روشنایی متوسط هواپیما با آسمان بهتر مطابقت دارد و هواپیما میتواند قبل از شناسایی، نزدیکتر به هدف خود پرواز کند. |
علاقه نظامی به استتار فعال ریشه در مطالعات جنگ جهانی دوم در مورد جبران نور دارد. اولین مورد این استتار به اصطلاح «استتار روشنایی پراکنده» ([[:en:Diffused_lighting_camouflage|Diffused lighting camouflage]]) بود که روی [[ناوچه سبک]] نیروی دریایی [[کانادا]] از جمله [[اچامسیاس ریموسکی (کی۱۲۱)|اچامسیاس ریموسکی]] آزمایش شد. این امر در نیروهای مسلح ایالات متحده آمریکا با پروژه هوابرد چراغهای یِهودی ([[:en:Yehudi_lights|Yehudi lights]]) و آزمایش کشتیهای [[نیروی دریایی پادشاهی بریتانیا|نیروی دریایی سلطنتی]] و [[نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا|نیروی دریایی آمریکا]] دنبال شد.<ref name="NavalMuseumQuebec">{{cite web|url=http://www.navy.forces.gc.ca/navres/NMQ_MNQ/researches_recherches/diffusedLighting_camouflageLumineux/index-eng.asp|title=Naval Museum of Quebec|publisher=Royal Canadian Navy|work=Diffused Lighting and its use in the Chaleur Bay|access-date=19 January 2012|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20130522231113/http://www.navy.forces.gc.ca/navres/NMQ_MNQ/researches_recherches/diffusedLighting_camouflageLumineux/index-eng.asp|archive-date=22 May 2013}}</ref> پروژه چراغهای یهودی، چراغهای آبی با شدت کم را روی هواپیماها قرار داد. از آنجا که آسمان روشن است، ممکن است یک هواپیمای بدون نور (از هر رنگ) قابل مشاهده باشد. با تابش مقدار کمی نور آبی اندازهگیری شده، میزان روشنایی متوسط هواپیما با آسمان بهتر مطابقت دارد و هواپیما میتواند قبل از شناسایی، نزدیکتر به هدف خود پرواز کند.<ref name="NDRC">{{cite web|url=http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/221102.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20131023061821/http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/221102.pdf|url-status=dead|archive-date=October 23, 2013|work=Visibility Studies and Some Applications in the Field of Camouflage|publisher=Office of Scientific Research and Development, National Defence Research Committee|title=Camouflage of Sea-Search Aircraft|date=1946|access-date=12 February 2013|last1=Bush|first1=Vannevar|last2=Conant|first2=James|last3=Harrison|first3=George|pages=225–240}}</ref> |
||
=== فناوریهای ممکن === |
=== فناوریهای ممکن === |
||
خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
استتار فعال اکنون میتواند با استفاده از [[دیود نورگسیل ارگانیک|دیودهای ساطع کننده نور آلی]] (OLED) و سایر فناوریهایی که امکان نمایش تصاویر بر روی سطوح با شکل نامنظم را ایجاد میکنند ایجاد شود. با استفاده از دادههای تصویری از یک دوربین، ممکن است جسمی به اندازه کافی استتار شود تا در هنگام ایستادن از [[چشم]] انسان و حسگرهای نوری پنهان بماند. استتار با حرکت ضعیف میشود، اما استتار فعال هنوز هم میتواند دیدن اهداف متحرک را دشوارتر کند. با این حال، استتار فعال هر بار در یک جهت بهتر عمل میکند و این نیاز به دانش از موقعیتهای نسبی مشاهدهکننده و شی پنهان دارد. |
استتار فعال اکنون میتواند با استفاده از [[دیود نورگسیل ارگانیک|دیودهای ساطع کننده نور آلی]] (OLED) و سایر فناوریهایی که امکان نمایش تصاویر بر روی سطوح با شکل نامنظم را ایجاد میکنند ایجاد شود. با استفاده از دادههای تصویری از یک دوربین، ممکن است جسمی به اندازه کافی استتار شود تا در هنگام ایستادن از [[چشم]] انسان و حسگرهای نوری پنهان بماند. استتار با حرکت ضعیف میشود، اما استتار فعال هنوز هم میتواند دیدن اهداف متحرک را دشوارتر کند. با این حال، استتار فعال هر بار در یک جهت بهتر عمل میکند و این نیاز به دانش از موقعیتهای نسبی مشاهدهکننده و شی پنهان دارد. |
||
فناوری استتار فعال فقط در تئوری و نمونههای اثبات مفهوم وجود دارد.<ref name="McKee Tack 2007" /> |
|||
⚫ | |||
⚫ | در سال ۲۰۰۳ محققان [[دانشگاه توکیو]] تحت نظر سوسومو تاچی ([[:en:Susumu_Tachi|Susumu Tach]]i) با استفاده از مواد آغشته به مهرههای شیشه [[پسبازتابگر]]، یک نمونه اولیه استتار فعال ایجاد کردند. بیننده در مقابل پارچه ایستاده و پارچه را از طریق یک صفحه شیشهای شفاف مشاهده میکند. یک [[دوربین فیلمبرداری|دوربین فیلمبرداری]] پشت پارچه پسزمینه پارچه را میگیرد. یک ویدئو پروژکتور این تصویر را بر روی صفحه شیشهای که دارای زاویه است قرار میدهد تا بهعنوان یک آینه جزئی ([[:en:Pepper's_ghost|Pepper's ghost]]) عمل کند که بخش کوچکی از نور را بر روی پارچه منعکس میکند. [[پسبازتابگر]] منعکس کننده پارچه، تصویر را به سمت صفحه شیشهای منعکس میکند که تنها در بازتاب ضعیف باعث میشود بیشتر نور بازتابش شده توسط نور عبور کند تا توسط بیننده دیده شود. این سیستم فقط وقتی کار میکند که از زاویه خاصی دیده شود.<ref>{{cite web|title=Light and Dark: The Invisible Man|url=http://www.time.com/time/2003/inventions/invinvisible.html|publisher=Time magazine|date=18 November 2003|access-date=8 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20031118181052/http://www.time.com/time/2003/inventions/invinvisible.html|archive-date=18 November 2003|url-status=dead}}</ref> |
||
⚫ | آرایه نوری فازی ([[:en:Phased-array_optics|Phased-array optics]]) استتار فعال را انجام میدهد، نه با تولید یک تصویر دو بعدی از مناظر زمینه بر روی یک شی، بلکه توسط هولوگرافی محاسباتی ([[:en:Computer-generated_holography|Computer-generated holography]]) برای تولید یک هولوگرام سه بعدی از مناظر زمینه بر روی یک شی که باید پنهان شود. به نظر میرسد برخلاف یک تصویر دو بعدی، تصویر هولوگرافیک مناظر واقعی پشت جسم مستقل از فاصله بیننده یا زاویه دید دارند. |
||
⚫ | آرایه نوری فازی ([[:en:Phased-array_optics|Phased-array optics]]) استتار فعال را انجام میدهد، نه با تولید یک تصویر دو بعدی از مناظر زمینه بر روی یک شی، بلکه توسط هولوگرافی محاسباتی ([[:en:Computer-generated_holography|Computer-generated holography]]) برای تولید یک هولوگرام سه بعدی از مناظر زمینه بر روی یک شی که باید پنهان شود. به نظر میرسد برخلاف یک تصویر دو بعدی، تصویر هولوگرافیک مناظر واقعی پشت جسم مستقل از فاصله بیننده یا زاویه دید دارند.<ref>{{cite book|last=Wowk|first=Brian|author-link=Brian Wowk|chapter=Phased Array Optics|title=Molecular Speculations on Global Abundance|editor=BC Crandall|publisher=[[MIT Press]]|year=1996|pages=[https://archive.org/details/nanotechnology00bccr/page/147 147–160]|isbn=978-0-262-03237-7|chapter-url=http://www.phased-array.com/1996-Book-Chapter.html|access-date=18 February 2007|url-access=registration|url=https://archive.org/details/nanotechnology00bccr/page/147}}</ref> |
||
=== نمونههای اولیه نظامی === |
=== نمونههای اولیه نظامی === |
||
[[پرونده:An invisibility cloak using optical camouflage by Susumu Tachi.jpg|بندانگشتی|304x304پیکسل|روپوش نامرئی با استفاده از استتار فعال توسط سوسومو تاچی. چپ: پارچهای که بدون وسیله خاصی دیده میشود. راست: همان پارچه که از طریق پروژکتور نیمهآینه که با فناوری طرح [[پسبازتابگر]] دیده میشود.]] |
[[پرونده:An invisibility cloak using optical camouflage by Susumu Tachi.jpg|بندانگشتی|304x304پیکسل|روپوش نامرئی با استفاده از استتار فعال توسط سوسومو تاچی. چپ: پارچهای که بدون وسیله خاصی دیده میشود. راست: همان پارچه که از طریق پروژکتور نیمهآینه که با فناوری طرح [[پسبازتابگر]] دیده میشود.]] |
||
در سال ۲۰۱۰، شرکت [[اسرائیل|اسرائیلی]] Eltics نمونه اولیه اولیه سیستم کاشی برای استتار [[فروسرخ]] وسایل نقلیه را ایجاد کرد. در سال ۲۰۱۱، BAE Systems فناوری استتار فروسرخ [[سازگار]] خود را اعلام کرد. از حدود ۱۰۰۰ صفحه شش ضلعی [[اثر ترموالکتریکی#اثر پِلتیِه|پِلتیِه]] برای پوشاندن کنارههای مخزن استفاده میشود. صفحات به سرعت [[گرما|گرم]] و [[سرما|سرد]] میشوند تا هم با دمای محیط اطراف خودرو یا با یکی از اشیاء موجود در «کتابخانه» سیستم پنهانسازی حرارتی مانند [[کامیون]]، [[خودرو]] یا سنگ بزرگ مطابقت داشته باشند. |
در سال ۲۰۱۰، شرکت [[اسرائیل|اسرائیلی]] Eltics نمونه اولیه اولیه سیستم کاشی برای استتار [[فروسرخ]] وسایل نقلیه را ایجاد کرد. در سال ۲۰۱۱، BAE Systems فناوری استتار فروسرخ [[سازگار]] خود را اعلام کرد. از حدود ۱۰۰۰ صفحه شش ضلعی [[اثر ترموالکتریکی#اثر پِلتیِه|پِلتیِه]] برای پوشاندن کنارههای مخزن استفاده میشود. صفحات به سرعت [[گرما|گرم]] و [[سرما|سرد]] میشوند تا هم با دمای محیط اطراف خودرو یا با یکی از اشیاء موجود در «کتابخانه» سیستم پنهانسازی حرارتی مانند [[کامیون]]، [[خودرو]] یا سنگ بزرگ مطابقت داشته باشند.<ref name="Schechter">{{cite magazine|last1=Schechter|first1=Erik|date=1 July 2013|title=Whatever Happened to Counter-Infrared Camouflage?|url=http://www.popularmechanics.com/military/research/a9172/whatever-happened-to-counter-infrared-camouflage-15648261/|access-date=19 February 2017|magazine=Popular Mechanics}}</ref><ref name="Adaptiv-Cloak">{{cite web|url=http://www.baesystems.com/magazine/BAES_019786/adaptiv--a-cloak-of-invisibility|title=Adaptiv-A Cloak of Invisibility|publisher=BAE Systems|year=2011|access-date=13 June 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/news/technology-14788009|title=BBC News Technology|publisher=BBC|work=Tanks test infrared invisibility cloak|date=5 September 2011|access-date=27 March 2012}}</ref> |
||
== در داستان == |
== در داستان == |
||
فناوری استتار فعال، چه بصری و چه غیر آن، وسیلهای است که معمولاً در داستانهای [[علمی-تخیلی|علمی تخیلی]] استفاده میشود. حق امتیاز [[پیشتازان فضا]] این مفهوم را دربرگرفته است و پیشتازان فضا: مسافر، انسانها را با استفاده از «میراگرهای زیستی» برای نفوذ به یک مکعب بورگ به تصویر میکشد بدون آنکه [[ضدقهرمان|ضدقهرمانها]] متوجه شوند که آنجا هستند. ضدقهرمانهای معروف در فیلمهای درنده ([[:en:Predator_(franchise)|Predator]]) نیز از استتار فعال استفاده میکنند. در بسیاری از بازیهای ویدیویی، مانند ''[[دئوس اکس: تحول انسان]] |
فناوری استتار فعال، چه بصری و چه غیر آن، وسیلهای است که معمولاً در داستانهای [[علمی-تخیلی|علمی تخیلی]] استفاده میشود. حق امتیاز [[پیشتازان فضا]] این مفهوم را دربرگرفته است و پیشتازان فضا: مسافر، انسانها را با استفاده از «میراگرهای زیستی» برای نفوذ به یک مکعب بورگ به تصویر میکشد بدون آنکه [[ضدقهرمان|ضدقهرمانها]] متوجه شوند که آنجا هستند.<ref>{{Cite book|last=Lasbury|first=Mark E.|url=https://www.worldcat.org/oclc/950954032|title=The realization of Star Trek technologies : the science, not fiction, behind brain implants, plasma shields, quantum computing, and more|publisher=Springer International Publishing|date=24 August 2016|isbn=978-3-319-40912-2|location=Switzerland|pages=39|oclc=950954032|access-date=30 May 2021}}</ref> ضدقهرمانهای معروف در فیلمهای درنده ([[:en:Predator_(franchise)|Predator]]) نیز از استتار فعال استفاده میکنند.<ref name="robley">{{cite news|last=Robley|first=Les Paul|title=''Predator'': Special Visual Effects|publisher=[[Cinefantastique]]|date=December 1987}}</ref> در بسیاری از بازیهای ویدیویی، مانند ''مجموعه [[هیلو (مجموعه بازی)|هیلو]]<ref>{{cite book|date=2013|title=Halo 4: The Essential Visual Guide|publisher=[[Dorling Kindersley]]|page=136|isbn=978-1-4654-1159-4}}</ref><ref>{{cite book|last=Radcliffe|first=Doug|date=2003|title=Halo: Combat Evolved, Sybex official strategies & secrets|publisher=[[Sybex]]|page=27|isbn=978-0-7821-4236-5}}</ref><ref>{{cite book|author=Doug Walsh|author2=Phillip Marcus|author3=Rich Hunsinger|author4=Sea Snipers|date=2010|title=Halo: Reach, Signature Series Guide|publisher=[[BradyGames]]|pages=20, 253|isbn=978-0744012323}}</ref>''، ''[[دئوس اکس: تحول انسان]]<ref>{{cite video game|title=[[Deus Ex: Human Revolution]]|developer=[[Eidos Montréal]]|publisher=[[Square Enix]]|date=23 August 2011|platform=[[Windows]], [[PlayStation 3]], [[Xbox 360]], [[Wii U]], [[Mac OS X]]}}</ref>'' و مجموعه ''[[کرایسیس (مجموعه بازی)|کرایسیس]]،<ref name="Crysis2">{{cite web|url=http://www.crysis.com/au/crysis-3/adaptive-warfare|title=Crysis 3: Adaptive Warfare|website=Crysis.com|publisher=[[Crytek]]|access-date=28 July 2016|quote=CLOAK ENGAGED: Vanish in broad daylight with active camouflage.|archive-url=https://web.archive.org/web/20160813030615/http://www.crysis.com/au/crysis-3/adaptive-warfare|archive-date=13 August 2016|url-status=dead}}</ref>'' بازیکنان میتوانند دستگاههای مخفیسازی را تهیه و استفاده کنند.''<ref name="Crysis2" />'' در فیلم جیمز باند ''[[روزی دیگر بمیر]] (۲۰۰۲)''، [[آستون مارتین ونکویش|آستون مارتین وی۱۲ ونکویش]] به سیستم استتار فعال مجهز شده است.<ref>{{cite journal|date=2006|title=Technology in the James Bond Universe|url=https://ethw.org/Technology_in_the_James_Bond_Universe?veaction=edit|journal=Today's Engineer|issue=January|access-date=14 December 2021}}</ref> |
||
== جستارهای وابسته == |
== جستارهای وابسته == |
||
خط ۴۷: | خط ۴۹: | ||
== منابع == |
== منابع == |
||
⚫ | |||
* {{یادکرد-ویکی|پیوند=https://en.wikipedia.org/wiki/Active_camouflage|عنوان=Active camouflage|زبان=انگلیسی|بازیابی=۳۱–۰۸-2021}} |
* {{یادکرد-ویکی|پیوند=https://en.wikipedia.org/wiki/Active_camouflage|عنوان=Active camouflage|زبان=انگلیسی|بازیابی=۳۱–۰۸-2021}} |
||
⚫ | |||
* |
|||
[[رده:استتار]] |
[[رده:استتار]] |
نسخهٔ ۳ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۲۰:۰۵
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Cuttlefish_color.jpg/264px-Cuttlefish_color.jpg)
اِستِتار فعال (به انگلیسی: Active camouflage) یا اِستِتار تطبیقی (به انگلیسی: Adaptive camouflage) استتاری است که اغلب به سرعت با محیط اطراف جسمی مانند حیوان یا وسیله نقلیه نظامی سازگار میشود. از نظر تئوری، استتار فعال میتواند پنهانکاری کاملی از تشخیص بینایی ایجاد کند.[۱] استتار فعال در چندین گروه از حیوانات، از جمله خزندگان در خشکی و سرپایان نرمتن و کفشکماهی در دریا استفاده میشود. حیوانات با تغییر رنگ و (در میان حیوانات دریایی مانند ماهی مرکب) با جبران نور، به وسیله زیستتابی به استتار فعال میرسند.
استتار جبران نور نظامی برای اولین بار در طول جنگ جهانی دوم برای استفاده دریایی مورد بررسی قرار گرفت. تحقیقات اخیر با هدف دستیابی به دیدگریزی با استفاده از دوربینها برای درک زمینه قابل مشاهده و کنترل صفحات اثر پِلتیِه یا پوششهایی که میتوانند ظاهر آنها را تغییر دهند انجام شدهاست.
در حیوانات
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Squid_Counterillumination.png/265px-Squid_Counterillumination.png)
استتار فعال در چندین گروه از حیوانات از جمله سرپایان نرمتن[۲]، ماهی[۳] و خزندگان[۴] استفاده میشود. استتار فعال در حیوانات دو سازوکار دارد: استتار جبران نور[۲] و تغییر رنگ.[۴]
جبراننور
استتار جبران نور با استفاده از تولید نور برای ترکیب در پسزمینه روشن است. در دریا، نور از سطح پایین میآید، بنابراین وقتی حیوانات دریایی از پایین دیده میشوند، تاریکتر از زمینه به نظر میرسند.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Peacock_Flounder_Bothus_mancus_in_Kona.jpg/258px-Peacock_Flounder_Bothus_mancus_in_Kona.jpg)
برخی از گونههای سرپایان مانند مرکبماهی چشمکزن (Midwater squid) و مرکبماهی تابناک، در نوربرهای زیرین خود نور ایجاد میکنند تا با زمینه مطابقت داشته باشد.[۲] زیستتابی در میان حیوانات دریایی رایج است، بنابراین جبراننور ممکن است گسترده باشد، اگرچه نور کاربردهای دیگری نیز دارد از جمله جذب طعمه و پیامرسانی.[۵][۶]
تغییر رنگ
تغییر رنگ اجازه استتار در برابر پسزمینههای مختلف را میدهد. بسیاری از سرپایان از جمله هشتپاها، سپیداج و ماهی مرکب و برخی از دوزیستان و خزندگان خاکی از جمله آفتابپرستها و آنولانها میتوانند بهسرعت رنگ و الگوی خود را تغییر دهند، اگر چه از مهمترین دلایل این امر میتوان به پیامرسانی اشاره کرد، نه تنها استتار.[۷][۴] استتار فعال سرپایان تحقیقات نظامی را در ایالات متحده تحریک کردهاست.[۸]
استتار فعال در اثر تغییر رنگ توسط بسیاری از کفشکماهیان کفزی مانند صافماهی، ماهیحلوا و کفشک استفاده میشود که بهطور فعال الگوها و رنگ کف زیر آنها را کپی میکند.[۳] برای نمونه، کفشک گرمسیری چپرخ (Bothus ocellatus) میتواند الگوی خود را با «طیف گستردهای از بافت پسزمینه»[۹] در ۲ تا ۸ ثانیه مطابقت دهد.[۹] به همین ترتیب، ماهی صخرههای مرجانی، بلِنیعلفدریایی (Seaweed blenny) میتواند رنگ خود را با محیط اطرافش مطابقت دهد.[۱۰]
در تحقیق
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Mediated-reality-easel.jpg/220px-Mediated-reality-easel.jpg)
استتار فعال پنهانسازی را با ایجاد یک شی نه تنها بهطور کلی شبیه محیط اطراف خود، بلکه بهطور مؤثر با «شفافیت واهی» از طریق وانمایی دقیق و با تغییر شکل ظاهری شی با تغییر در زمینه آن نادیدنی میکند.[۱]
تحقیقات اولیه
علاقه نظامی به استتار فعال ریشه در مطالعات جنگ جهانی دوم در مورد جبران نور دارد. اولین مورد این استتار به اصطلاح «استتار روشنایی پراکنده» (Diffused lighting camouflage) بود که روی ناوچه سبک نیروی دریایی کانادا از جمله اچامسیاس ریموسکی آزمایش شد. این امر در نیروهای مسلح ایالات متحده آمریکا با پروژه هوابرد چراغهای یِهودی (Yehudi lights) و آزمایش کشتیهای نیروی دریایی سلطنتی و نیروی دریایی آمریکا دنبال شد.[۱۱] پروژه چراغهای یهودی، چراغهای آبی با شدت کم را روی هواپیماها قرار داد. از آنجا که آسمان روشن است، ممکن است یک هواپیمای بدون نور (از هر رنگ) قابل مشاهده باشد. با تابش مقدار کمی نور آبی اندازهگیری شده، میزان روشنایی متوسط هواپیما با آسمان بهتر مطابقت دارد و هواپیما میتواند قبل از شناسایی، نزدیکتر به هدف خود پرواز کند.[۱۲]
فناوریهای ممکن
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Principle_of_Yehudi_Lights_with_Avenger_head-on_view.jpg/220px-Principle_of_Yehudi_Lights_with_Avenger_head-on_view.jpg)
استتار فعال اکنون میتواند با استفاده از دیودهای ساطع کننده نور آلی (OLED) و سایر فناوریهایی که امکان نمایش تصاویر بر روی سطوح با شکل نامنظم را ایجاد میکنند ایجاد شود. با استفاده از دادههای تصویری از یک دوربین، ممکن است جسمی به اندازه کافی استتار شود تا در هنگام ایستادن از چشم انسان و حسگرهای نوری پنهان بماند. استتار با حرکت ضعیف میشود، اما استتار فعال هنوز هم میتواند دیدن اهداف متحرک را دشوارتر کند. با این حال، استتار فعال هر بار در یک جهت بهتر عمل میکند و این نیاز به دانش از موقعیتهای نسبی مشاهدهکننده و شی پنهان دارد.
فناوری استتار فعال فقط در تئوری و نمونههای اثبات مفهوم وجود دارد.[۱]
در سال ۲۰۰۳ محققان دانشگاه توکیو تحت نظر سوسومو تاچی (Susumu Tachi) با استفاده از مواد آغشته به مهرههای شیشه پسبازتابگر، یک نمونه اولیه استتار فعال ایجاد کردند. بیننده در مقابل پارچه ایستاده و پارچه را از طریق یک صفحه شیشهای شفاف مشاهده میکند. یک دوربین فیلمبرداری پشت پارچه پسزمینه پارچه را میگیرد. یک ویدئو پروژکتور این تصویر را بر روی صفحه شیشهای که دارای زاویه است قرار میدهد تا بهعنوان یک آینه جزئی (Pepper's ghost) عمل کند که بخش کوچکی از نور را بر روی پارچه منعکس میکند. پسبازتابگر منعکس کننده پارچه، تصویر را به سمت صفحه شیشهای منعکس میکند که تنها در بازتاب ضعیف باعث میشود بیشتر نور بازتابش شده توسط نور عبور کند تا توسط بیننده دیده شود. این سیستم فقط وقتی کار میکند که از زاویه خاصی دیده شود.[۱۳]
آرایه نوری فازی (Phased-array optics) استتار فعال را انجام میدهد، نه با تولید یک تصویر دو بعدی از مناظر زمینه بر روی یک شی، بلکه توسط هولوگرافی محاسباتی (Computer-generated holography) برای تولید یک هولوگرام سه بعدی از مناظر زمینه بر روی یک شی که باید پنهان شود. به نظر میرسد برخلاف یک تصویر دو بعدی، تصویر هولوگرافیک مناظر واقعی پشت جسم مستقل از فاصله بیننده یا زاویه دید دارند.[۱۴]
نمونههای اولیه نظامی
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/An_invisibility_cloak_using_optical_camouflage_by_Susumu_Tachi.jpg/304px-An_invisibility_cloak_using_optical_camouflage_by_Susumu_Tachi.jpg)
در سال ۲۰۱۰، شرکت اسرائیلی Eltics نمونه اولیه اولیه سیستم کاشی برای استتار فروسرخ وسایل نقلیه را ایجاد کرد. در سال ۲۰۱۱، BAE Systems فناوری استتار فروسرخ سازگار خود را اعلام کرد. از حدود ۱۰۰۰ صفحه شش ضلعی پِلتیِه برای پوشاندن کنارههای مخزن استفاده میشود. صفحات به سرعت گرم و سرد میشوند تا هم با دمای محیط اطراف خودرو یا با یکی از اشیاء موجود در «کتابخانه» سیستم پنهانسازی حرارتی مانند کامیون، خودرو یا سنگ بزرگ مطابقت داشته باشند.[۱۵][۱۶][۱۷]
در داستان
فناوری استتار فعال، چه بصری و چه غیر آن، وسیلهای است که معمولاً در داستانهای علمی تخیلی استفاده میشود. حق امتیاز پیشتازان فضا این مفهوم را دربرگرفته است و پیشتازان فضا: مسافر، انسانها را با استفاده از «میراگرهای زیستی» برای نفوذ به یک مکعب بورگ به تصویر میکشد بدون آنکه ضدقهرمانها متوجه شوند که آنجا هستند.[۱۸] ضدقهرمانهای معروف در فیلمهای درنده (Predator) نیز از استتار فعال استفاده میکنند.[۱۹] در بسیاری از بازیهای ویدیویی، مانند مجموعه هیلو[۲۰][۲۱][۲۲]، دئوس اکس: تحول انسان[۲۳] و مجموعه کرایسیس،[۲۴] بازیکنان میتوانند دستگاههای مخفیسازی را تهیه و استفاده کنند.[۲۴] در فیلم جیمز باند روزی دیگر بمیر (۲۰۰۲)، آستون مارتین وی۱۲ ونکویش به سیستم استتار فعال مجهز شده است.[۲۵]
جستارهای وابسته
منابع
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Active camouflage». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۳۱–۰۸-۲۰۲۱.
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ McKee, Kent W.; Tack, David W. (2007). "Active Camouflage For Infantry Headwear Applications" (PDF). HumanSystems: iii. Archived from the original on October 7, 2012.
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(help) - ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ "Midwater Squid, Abralia veranyi". Midwater Squid, Abralia veranyi (with photograph). Smithsonian National Museum of Natural History. Retrieved 28 November 2011.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Sumner, Francis B. (May 1911). "The adjustment of flatfishes to various backgrounds: A study of adaptive color change". Journal of Experimental Zoology. 10 (4): 409–506. doi:10.1002/jez.1400100405.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ Wallin, Margareta (2002). Naturens palett | Hur djur och människor får färg [Nature's Palette | How animals, including humans, produce colors] (PDF) (به سوئدی). Vol. 1. Bioscience-explained.org. pp. 1–12. Archived from the original (PDF) on 24 June 2020. Retrieved 9 January 2017.
- ↑ Young, R.E.; Roper, C.F. (1976). "Bioluminescent countershading in midwater animals: evidence from living squid". Science. 191 (4231): 1046–1048. Bibcode:1976Sci...191.1046Y. doi:10.1126/science.1251214. PMID 1251214.
- ↑ Haddock, S. H. D.; et al. (2010). "Bioluminescence in the Sea". Annual Review of Marine Science. 2: 443–493. Bibcode:2010ARMS....2..443H. doi:10.1146/annurev-marine-120308-081028. PMID 21141672.
- ↑ Forbes, Peter. Dazzled and Deceived: Mimicry and Camouflage. Yale, 2009.
- ↑ Reid, Amanda (2016). Cephalopods of Australia and Sub-Antarctic Territories. CSIRO. p. 7. ISBN 978-1-486-30393-9.
Not surprisingly, this aspect of cephalopod biology has become the subject of US military research with millions of dollars currently being poured into studies on cephalopod camouflage.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ Ramachandran, V. S.; C. W. Tyler; R. L. Gregory; et al. (29 February 1996). "Letters to Nature". Rapid Adaptive Camouflage in Tropical Flounders. 379 (6568): 815–818. Bibcode:1996Natur.379..815R. doi:10.1038/379815a0. PMID 8587602. S2CID 4304531.
- ↑ Bester, Cathleen. "Seaweed blenny". Ichthyology. Florida Museum of Natural History. Archived from the original on 20 September 2015. Retrieved 6 January 2015.
- ↑ Bush, Vannevar; Conant, James; Harrison, George (1946). "Camouflage of Sea-Search Aircraft" (PDF). Visibility Studies and Some Applications in the Field of Camouflage. Office of Scientific Research and Development, National Defence Research Committee. pp. 225–240. Archived from the original (PDF) on October 23, 2013. Retrieved 12 February 2013.
- ↑ "Light and Dark: The Invisible Man". Time magazine. 18 November 2003. Archived from the original on 18 November 2003. Retrieved 8 January 2022.
- ↑ Wowk, Brian (1996). "Phased Array Optics". In BC Crandall (ed.). Molecular Speculations on Global Abundance. MIT Press. pp. 147–160. ISBN 978-0-262-03237-7. Retrieved 18 February 2007.
- ↑ Schechter, Erik (1 July 2013). "Whatever Happened to Counter-Infrared Camouflage?". Popular Mechanics. Retrieved 19 February 2017.
- ↑ "Adaptiv-A Cloak of Invisibility". BAE Systems. 2011. Retrieved 13 June 2012.
- ↑ "BBC News Technology". Tanks test infrared invisibility cloak. BBC. 5 September 2011. Retrieved 27 March 2012.
- ↑ Lasbury, Mark E. (24 August 2016). The realization of Star Trek technologies : the science, not fiction, behind brain implants, plasma shields, quantum computing, and more. Switzerland: Springer International Publishing. p. 39. ISBN 978-3-319-40912-2. OCLC 950954032. Retrieved 30 May 2021.
- ↑ Robley, Les Paul (December 1987). "Predator: Special Visual Effects". Cinefantastique.
- ↑ Halo 4: The Essential Visual Guide. Dorling Kindersley. 2013. p. 136. ISBN 978-1-4654-1159-4.
- ↑ Radcliffe, Doug (2003). Halo: Combat Evolved, Sybex official strategies & secrets. Sybex. p. 27. ISBN 978-0-7821-4236-5.
- ↑ Doug Walsh; Phillip Marcus; Rich Hunsinger; Sea Snipers (2010). Halo: Reach, Signature Series Guide. BradyGames. pp. 20, 253. ISBN 978-0744012323.
- ↑ Eidos Montréal (23 August 2011). Deus Ex: Human Revolution (Windows, PlayStation 3, Xbox 360, Wii U, Mac OS X). Square Enix.
- ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ "Crysis 3: Adaptive Warfare". Crysis.com. Crytek. Archived from the original on 13 August 2016. Retrieved 28 July 2016.
CLOAK ENGAGED: Vanish in broad daylight with active camouflage.
- ↑ "Technology in the James Bond Universe". Today's Engineer (January). 2006. Retrieved 14 December 2021.