طراز

دورنمای شهر طراز.

تَراز یا طراز (در قزاقی: Тараз) شهری‌است تاریخی در آسیای میانه که امروزه در خاک کشور قزاقستان واقع شده‌است. این شهر مرکز استان ژامبیل است و ۳۳۰ هزار نفر جمعیت دارد. این شهر پس از شهر آستانه سریع‌ترین رشد را در میان شهرهای آسیای میانه دارد.

پیشینه نام

نام این شهر را در منابع اسلامی به صورت طراز می‌نویسند و در دوره‌هایی در زبان قزاقی آن را تالاس، ژَمبیل و اولیاء آتا (Әулие́-Ата) نیز می‌نامیدند.

تاریخچه

تراز کهن.

این شهر ابتدا از آن سغدیان بود. پس از آن چینی ها و گوکترکان نیز به منطقه‌ای که طراز در آن قرار داشت وارد شدند. طراز در دوره‌های بعد جزئی از پادشاهی سامانیان شد و سامانیان دین اسلام را با خود به این شهر آوردند. زبان فارسی، زبان رسمی سامانیان نیز در آن زمان زبان رسمی منطقه تراز شد. این شهر بعدها تحت سیطره قراخانیان، سلجوقیان، ایلخانان مغول در آمد. در آغاز شده شانزدهم میلادی مصادف با روی کار آمدن حکومت صفویه در ایران، طراز که میان ازبکان و قزاق‌ها در محاصره بود ابتدا به دست ازبکان افتاد. بدنبال شکست شیبک خان از شاه اسماعیل صفوی قلمرو ازبک‌ها دچار پریشانی شد و در همین زمان طراز به اشغال نیروهای قزاق در آمد و حاکمیت قزاق‌ها بر طراز تا نیمه قرن نوزدهم دوام آورد. آن‌گاه طراز توسط ارتش روس محاصره شد و سپس به خاک قلمرو روسیه تزاری پیوست. پس از انقلاب بلشویکی اکتبر و فدراسیونی شدن روسیه شهر طراز به جمهوری شوروی سوسیالیستی قزاقستان واگذار شد. پس از استقلال این جمهوری از شوروی تا کنون طراز بخشی از خاک جمهوری قزاقستان است.

مردم‌شناسی طراز

در روزگار باستان طراز در منطقه شمال سرزمین سغد قرار داشت و به تبع آن ساکنانش عمدتا سغدیان بودند. سغدی‌ها قومی ایرانی نژاد بودند که به زبان سغدی از زبان‌های ایرانی تکلم می‌کردند. سرزمین سغد بدلیل قرار داشتن در مسیر اصلی جاده ابریشم از اهمیت بالایی برخوردار بود و به نوعی دالان اصلی ارتباط مردم چین و شمال هند با ایرانی‌ها، اروپایی‌ها و تمدن‌های خاور نزدیک بود. پس از ورود ترکان آسیای میانه مانند گؤک‌ترک‌ها و نیز چینی‌های هان تغییراتی در ترکیب نژادی منطقه پیدا شد و عناصر ترک‌تبار با مردم بومی آن منطقه آمیخته شدند به گونه‌ای با ترکیب سغدی‌ها و ترکان و چینیان مهاجر و نیز ورود سامانیان به آن منطقه زبان سغدی به سرعت به نفع فارسی و ترکی عقب نشینی کرد. امروزه بازمانده‌های سغدیان تنها در دره رود زرافشان در شمال تاجیکستان که در فاصله‌ای نزدیک به طراز قرار دارد یافت می‌شوند. پس از اشغال طراز توسط روس‌ها عنصر روسی هم به درون شهر رخنه کرد. با این وجود تا سال 1897 میلادی ترکیب قومیتی طراز چنین بود:

• ترکیب تاجیکان فارسی‌زبان و ترکان که روس‌ها به آن‌ها سارت می‌گفتند و حدود ۷۵.۴۶% جمعیت شهر را تشکیل می‌دادند. اینان هم‌تبار مردم زرافشان بودند.
• روس‌ها ۱۱.۶۵%
• قزاق‌ها و قرقیزها حدود ۵/۰۲%
• تاجیک‌های فرغانه که عمدتا بازرگان بودند ۳.۴۶%

پس از تاسیس جمهوری شوروی سوسیالیستی قزاقستان زبان قزاقی میان مردم طراز رواج بیشتری یافت و اندک اندک سایر زبان‌های رایج شهر مانند فارسی، قرقیزی، ترکمنی و ازبکی را کنار زد. امروزه اکثر ساکنان طراز را قزاقی‌زبانان تشکیل می‌دهند. اسلام دین اکثریت مردم طراز است و دین مسیحی نیز دومین دین رایج شهر محسوب می‌شود.

آب و هوا

طراز شهری مرتفع است و زمستان‌های سخت و سوزان و تابستان‌هایی نسبتا گرم دارد.

داده‌های اقلیم طراز
ماه	ژانویه	فوریه	مارس	آوریل	مه	ژوئن	ژوئیه	اوت	سپتامبر	اکتبر	نوامبر	دسامبر	سال
میانگین بیش‌ترین °C (°F)	۰ (۳۲)	۲ (۳۶)	۱۱ (۵۲)	۲۰ (۶۸)	۲۸ (۸۲)	۳۲ (۹۰)	۳۵ (۹۵)	۳۲ (۹۰)	۲۷ (۸۱)	۱۹ (۶۶)	۹ (۴۸)	۱ (۳۴)	۱۸ (۶۴٫۵)
میانگین کم‌ترین °C (°F)	−۱۰ (۱۴)	−۷ (۱۹)	−۱ (۳۰)	۶ (۴۳)	۱۱ (۵۲)	۱۶ (۶۱)	۱۸ (۶۴)	۱۶ (۶۱)	۱۰ (۵۰)	۲ (۳۶)	−۴ (۲۵)	−۸ (۱۸)	۴٫۱ (۳۹٫۴)
بارندگی میلی‌متر (اینچ)	۲۵ (۰٫۹۸)	۲۷ (۱٫۰۶)	۳۰ (۱٫۱۸)	۳۵ (۱٫۳۸)	۲۵ (۰٫۹۸)	۱۰ (۰٫۳۹)	۵ (۰٫۲)	۵ (۰٫۲)	۵ (۰٫۲)	۱۵ (۰٫۵۹)	۲۵ (۰٫۹۸)	۳۵ (۱٫۳۸)	۲۴۲ (۹٫۵۲)
منبع: Svali.ru

طراز در ادبیات فارسی

طراز شهری کهن است که در ادبیات فارسی نیز به آن زیاد اشاره شده است. لغتنامه دهخدا به نقل از چندین منبع قدیمی این شهر را «شهری از ترکستان، نزدیک اسپیجاب» توصیف می‌کند که «منسوب است به خوبان و اهل آن به کمال شهرهٔ آفاقند». چنان‌که قطران می‌گوید:

ز چینِ زلف مه نیکوان چین و تراز

همیشه سلسله‌ساز است باد و درع طراز.

رودکی سمرقندی نیز نام طراز را اینچنین در شعر خود می‌آورد:

روی به محراب نهادن چه سود

دل به بخارا و بتان طراز

ایزد ما وسوسه ی عاشقی

از تو پذیرد، نپذیرد نماز

منابع

Wikipedia contributors, "Taraz," Wikipedia, The Free Encyclopedia, (accessed March 10, 2008).