المسالک و الممالک

المسالک و الممالک مهمترین کتاب نوشته شده به دست ابن خردادبه درباره جغرافیا است.

المسالک و الممالک در زمره کتاب‌های مهم مربوط به امور مالی است. نویسنده آن با ذکر چگونگی هر منطقه، آگاهی‌های بسیاری از مالیات‌ها و خراج آن محل را ارائه می‌دهد. در برخی موارد حتی ابن خرداذبه از میزان درآمدهای دولتی هر منطقه هم به روشنی سخن می‌گوید.

این کتاب با استفاده از اسناد رسمی نوشته شده است و مورد استفاده جغرافی‌نویسان بعدی مانند ابن حوقل، مقدسی، ابن الفقیه همدانی قرار گرفته است. المسالک و الممالک یک بار توسط باربیه دومنار مستشرق فرانسوی و بار دیگر به وسیله دخولیه مستشرق هلندی چاپ و منتشر شد.

بنا به دیدگاهی، ابن خردادبه اثر خویش را پس از اقامتش در کنار دجله، در سامرا و بین سال‌های ۲۳۴-۲۳۰ق (۸۴۴-۸۴۸م) نگاشته است. برخی نیز سال ۲۳۲ق یا حدود آن را زمان نوشتن اثر دانشته‌اند. گمان می‌شود نویسنده، اثر خود را در دو نوبت نگاشته و در نوبت دوم تغییراتی نیز در آن داده است. اثر نخستین بار در سال ۲۳۱ق (۸۴۶م) و سپس در سال ۲۷۲ق (۸۸۵م) تدوین شده است. برخی پژوهشگران بر این باورند با وجود اصالت اثر، مختصری از این کتاب به دست نسل‌های بعدی رسیده و تغییراتی در آن داده شده است.

منابع

‎