مور شکلی از موسیقی آوازی و از نواهای کهن اقوام لک و لر و کرد[۱] در استان‌های لرستان، کردستان، ایلام و کرمانشاه است که البته در مناطق لک نشین رواج بیشتری دارد.[۲] مور بدون همراهی ساز اجرا میشود. واژۀ مور به معنای مویه است. این نوای باستانی، که با آوایی حزین و غمناک، و بدون ضرب آهنگ، فقط در قالب یک بیت به مناسبت مرگ عزیز از دست رفته خوانده میشود، پیشینه‌ای بس کهن دارد.[۳]
آداب و رسوم
اجرای موسیقی مور بخشی از آداب و رسوم خاص مردم لک در مراسم سوگواری و عزاداری است. ایشان در عزای عزیزانشان نوایی دلتنگی با آواز حزین و غمناک سر میدهند، این آواز را، که بدون ضرب آهنگ و در قالب تک بیتی خوانده میشود، به زبان لکی مور می‌گویند. در زمان عزاداری معمولاً زنی به نام «سرخوشی وش» با خواندن ابیاتی از مور گروه مرثیه‌خوانی را رهبری می‌کند و دیگر زنان به همراه او بقیه شعری را در مدح متوفی می‌خوانند.[۴]
هر تک بیتی از ابیات "مور" را به زبان لکی کلیمه می‌گویند، کلیمه‌ها که حکایت‌کنندۀ احساسات غم‌انگیز است با لحنی سوزناک به شرح درد و رنج می‌پردازد.[۵] همچنین مور در مناطق کردنشین کرمانشاه و ایلام نیز خوانده میشود.[۲]
(مرثیه سرایی‌های لکی)
کلیمه‌های مور، بیشتر به وصف دلاوری، شجاعت، جوانمردی، تیراندازی، و مهمان‌نوازی مردان می‌پردازد و یا موقعیت اجتماعی-اقتصادی متوفی را بیان می‌کند. گاهی در عزاداری‌هایی که برای پیشوایان دینی و بزرگان قوم یا جوانان غیور و شجاع برپا میشود، موسیقی «چمریونه/چمریانه» می‌نوازند با نواختن موسیقی «چمری» حال و هوای دیگری ایجاد میشود و ناظران عمق غم و اندوه و درد فقدان عزیزان را بیشتر حس می‌کنند.[۷]
نمونه‌ای از ابیات مرثیه لکی
حِفه مجلس بی تو بنیشن
دَم دَم اخه سرد بی تو بِکیشن
معنی:حیف است که بی حضور تو جلسه ای تشکیل شود و اهل مجلس در نبود تو پی در پی آه از نهادشان بر آید.
نِمِم کی دیه ملا و مردن
دس قلم زرین، قرآن و گَردَن
معنی:کسی باور ندارد عالمی که قلم شیوا دارد و با قرآن مانوس است بمیرد.
فِدای دویخون دویر ژ یونَت بام
وِ سینی سرپوش حاکِمونَت بام
معنی:فدای مهمان خانه دور از خانه ات و پذیرایی شاهانه ات شو که هرگز فراموش نخواهد شد.
تک دا و ستوین لامردانهَ و
چی نویر مَرشیا وه مهمانَ وه
معنی:به ستون سیاه چادر تکیه داد و چونان چشمه نور بزم مهمان را بر می افروخت
کی دیه سردار وِژ بچو وَه جنگ
ترسم بِکشنی سِپا بوتی لَنگ
معنی:چه کسی باور می کند که سردار خود به مصاف دشمن برود؟ میترسم او را هدف قرار دهند و سپاهش لنگ بماند
سَردارِ سنگین سَردِل جِمِنِم
باوِی ژار فقیر، زوردار رِمِنم
معنی:سردار سنگین و باوقاری که قوت دلمان بود، پدر و حامی بیچارگان و مستمندان و شکست دهنده زورداران بود
اشتراکات و دیگر نظریات
هوره نیز یکی از گونه‌های آوازی کردی در قالب مویه است که علاوه بر کرمانشاه و ایلام و کردستان، در لرستان نیز کاربرد دارد. هوره را یکی از زیباترین مقام‌های آوازی کردی می‌دانند که دارای قدمت بسیاری است و درمراسم عزاداری و سوگ‌ها و ماتم‌ها و عزاداری‌ها و اتفاقات حماسی کاربرد دارد.[۲] مور نیز یکی از گونه های آوازی باستانی است که به هوره شبیه است که بر علاوه بر استان‌های ایلام، کرمانشاه و کردستان، در لرستان و مناطق لک‌نشین رواج بیشتری دارد.[۲] فصلنامه ماهور معتقد است مور زیر مجموعه آواز هوره است[۸] اما در هیچ کدام از منابع معتبری که به پدیدهٔ مور پرداخته اند به چنین تقسیم بندی اشاره نشده است.[۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳] مور بدون همراهی ساز اجرا میشود. واژهٔ مور به معنای مویه است. این نوای باستانی، که با آوایی حزین و غمناک، و بدون ضرب آهنگ، فقط در قالب یک بیت (دو مصرعی) به مناسبت مرگ عزیز از دست رفته خوانده میشود، پیشینه‌ای بس کهن دارد.[۱۴] البته یکی ـ دو نوعِ آن در میان لک‌ها کاربردِ غیرسوگواری هم دارد.[۸]
پانویس
↑ مویه های لری برسی مردم شناختی مویه های ایل بالا گریوه مردم شناختی نویسنده : اعظم گنجی
