فهرست وام‌واژه‌های فارسی در ترکی

نمودار وام‌واژه‌ها در زبان ترکی استانبولی

در اندازه ۱۳۷۴ وام‌واژه زبان فارسی در زبان ترکی استانبولی وجود دارد که البته تعداد این وام‌واژه‌ها در زبان ترکی عثمانی بیشتر از تعداد کنونی بوده‌است که پس از سیاست‌های زبانی مصطفی کمال آتاترک که از سال ۱۹۲۳ آغاز شد، تعداد قابل توجهی از وام‌واژه‌های فارسی با معادل‌های ترکی جایگزین شده‌اند. هم اکنون نیز این وام‌واژه‌های فارسی در ترکی بسیار بیشتر از اعلام اینجاست و بسیاری تحریف معنایی و بسیاری تحریف آوایی و بسیاری هم تحریف آوایی و هم معنایی شده‌اند، مانند اینکه به آب نبات می‌گویند شکر. بسیاری از این وام‌واژه‌ها در سایر زبان‌ها از جمله آذربایجانی، ازبکی، ترکمنی و قزاقی نیز رایج هستند.

قیدها

• همه
• هیچ
• هر
• همیشه (ترکی آذربایجانی)

حروف ربط

• و (با صدای O)
• یا
• و یا
• اگر
• گرچه (Gerçi)
• مگر
• چونکه
• بلکه
• که
• هم
• همچنین (Həmçinin در ترکی آذربایجانی)

پیشوندها

• بی
• هم
• نا

پسوندها

• چه (ça)
• باز (در واژگانی مانند Sihirbaz به معنی تردست)
• دان (در واژگانی مانند Cüzdan به معنی کیف پول)
• ی (در واژگانی مانند Turuncu به معنی ترنجی/ به رنگ ترنج)
• کار (در واژگانی مانند Fedakâr به معنی فداکار)
• پرست (در واژگانی مانند Hayalperest به معنی خیال‌پرداز)
• ستان
• خانه- در واژگان بسیاری استفاده شده‌است (eczane,çamaşırhane,bimarhane,şeşhane,...)

اسم‌های عام

آ

• آبدست (abdest)
• آبدست‌خانه (abdesthane)
• آتش (تب) (ateş)
• آتش‌باز (ateşbaz)
• آخشام/آکشام (شب/شام) (akşam)
• آرسنیک
• آزاد (azat)
• آسایش (asayiş)
• آستر (astar)
• آسوده (asude)
• آشفته (aşifte)
• آشنا (aşina)
• آفتاب (afitap)
• آلوچه (alıç)
• آونگ (hevenk)
• آویزه (avize)
• آهسته (aheste)
• آهنگ (ahenk)
• آهنگین (ahenkli)
• آینه (ayna)
• ابریشم (ibrişim)
• اجزاخانه (eczane)
• ادعانامه (iddianame)
• ارابه
• ارغوان (erguvan)
• اره (دست‌اره: testere)
• ازبر (ezber)
• ازجمله (ezcümle)
• اژدر (در ترکی ازبکی)
• اژدها/ اژدرها (ejderha)
• استاد (üstad)
• استوانه (üstüvane)
• افسانه
• افسون (efsun)
• الماس (elmas)
• امرود (گلابی)
• امرودیه (armudiye)
• امید
• انار
• انبار (ambar)
• انجام (encam)
• انجیر
• اندازه
• اندبند (entbent)
• اندیشه (endişe)
• ایواه/ای وای(eyvah)

ب

• باج (baç)
• بادآور/ بادآورده (bedava)
• بادام
• بادجاه (baca/ پاجا)
• بادنجان
• بازار (pazar)
• بازرگان (bezirgân)
• بازو (bazu)
• باغ
• باغچه (bahçe)
• باغچه‌بان (bahçıvan)
• بایرام
• به‌جای (becayiş)
• بخشش (bahşiş)
• به‌خصوص (bahusus)
• بدبخت (bedbaht)
• بدتر (beter)
• بدرنگ (bedrenk)
• برزخ (berzah)
• برطرف (bertaraf)
• برمعتاد
• برنج (pirinç)
• بریان
• بزستان/ بزّازستان (bedesten)
• بندگشا (menteşe), لولا، مفصل
• بنفشه (menekşe)
• به همه حال (behemehal)
• بهار (bahar)
• بهانه (bahane)
• بهره
• بیابان (yaban)
• بیتاب
• بیکار (bekar): به معنی مجرد
• بیگ
• بیگانه
• بیمارخانه
• بی‌قرار (bikarar)
• بی‌کس
• بی‌نماز (beynamaz)

پ

• پاپوش (pabuç)
• پاچه (bacak)
• پادزهر (panzehir)
• پارا (para)
• پارسنگ (pelesenk)
• پاسبان (pazvant)
• پاستانه (pastane)، به معنی قنادی؛ صرفاً جزء دوم اسم (ane) که از خانهٔ فارسی گرفته شده
• پاینده (payanda به معنی نگه‌دارنده و ایستا)
• پاییز
• پخته (pıhtı)
• پراکنده (perakende)
• پرچین (perçin)
• پرداخت (perdah)
• پرده (perde)
• پرگار (pergel)
• پریشان (perişan)
• پژمرده (pejmürde)
• پست (پایین) (pes)
• پست‌پایه (pespaye)
• پستانکارانی (pestenkerani)
• پشمینه (pişmaniye)
• پشیمان (pişman)
• پمبک (pamuk)
• پنج‌شنبه
• پنجه (pençe)
• پنهان (pinhan)
• پنیر
• پوته (pota)
• پول (pul)
• پهلوان (pehlivan)
• پیش‌کش (peşkeş)
• پیشرو (peşrev)
• پیشین (peşin)
• پیغمبر (peygamber)

ت

• تابک (tabak)
• تاج (taç)
• تارومار (tarumar)
• تاوه/تابه (tava)
• تباشیر (tebeşir)
• تبر (teber)
• تخت روال - الاکلنگ (tahterevalli)
• تخته (tahta)
• تخم (tohum)
• ترازو (terazi)
• تراش (tıraş)
• ترب/تربچه
• ترسا (tersa)
• ترشی (در ترکی آذزبایجانی به معنی اسید: turşu)
• ترنج (turunç)
• ترنجی (turuncu)
• تریاکی (tiryaki)
• تریت/ترید/تلیت (tirit)
• تفنگ (tüfəng و tüfek)
• تنبل (tembel)
• تنجیره/تنگیره (tencere)
• توت (dut)
• تیرکش (tirkeş)

ج

• جادو (cadı)
• جاده (cadde)
• جام (cam) در ترکی استانبولی به معنای شیشه
• جامه‌شور (çamaşır) به معنی رخت چرک
• جامه‌شورخانه (çamaşırhane)
• جان (can)
• جان خراش (canhıraş)
• جاندار/زنده (canli)
• جانور (canavar)
• جبخانه (cephane)
• جزءدان (cüzdan)
• جگر (ciğer)
• جوان (civan)
• جوانک (civelek)
• جوانمرد (civanmert)
• جوجه (cüce)
• جوز (ceviz)، قوز، گردو
• جوهر/گوهر (cevher)
• جهازگیر
• جهان‌گیر (cihangir)
• جهان‌نما (cihannüma)
• جیوه (cıva)

چ

• چابک (çabuk)
• چادر شب (çarşaf) به معنی ملحفه
• چارچوب (çerçeve)
• چارسو (çarşı)
• چارک (çeyrek)
• چارمیخ (çarmıh)
• چاره (çare)
• چالاک (çalak)
• چانه (çene)
• چایخانه (çayhane)
• چپ راست (çapraz)
• چرخ (çark)
• چرک‌آب (çirkef)
• چرکین (çirkin) به معنی زشت
• چشم بلبل (çeşmibülbül)
• چشمه (çeşme)
• چشیده (çeşit)
• چغندر (çükündür)
• چکش (çekiç)
• چلته (چهل تا، تشک) (şilte)
• چلنگر (çilingir)
• چنار (çınar)
• چنبر/چپر (çeper)
• چنته (çanta) به معنی توشه‌دان، کیف
• چندگانه (çingene)
• چنگ، چنگال (çengel) (çəngəl)
• چنگی (çengi)
• چوب (cop): به معنی باتوم
• چوپان (çoban)
• چوگان (çevgan)
• چهارشنبه
• چهره (çehre)
• چهره‌ای (çəhrayı): به معنی رنگ چهره‌ای

ح

• حقارت‌آمیز (hakaretamiz)
• حکمدار (hükümdar)
• حکمران (hükümran)
• حمد و ثنا (hamdüsena)

خ

• خام (ham)
• خاندان (hanedan)
• خانقاه (در ترکی آذربایجانی xanəgah)
• خانه بر دوش (hane berdûş)
• خاویار (havyar)
• خداوندگار (hünkâr)
• خربوزه
• خرپشته (harpuşta)
• خرده (hırdavat)
• خرما (hurma)
• خروس (horoz)
• خسته - در ترکی استانبولی و آذربایجانی به معنی اصلی آن در فارسی یعنی مجروح و بیمار است.
• خسته‌خانه
• خفتن (در ترکیب نماز خفتن: xüftən namazi رایج در ترکی آذربایجانی)
• خنج آخنج (hıncahınç)
• خندق (hendek)
• خواجه (hoca)
• خواننده (hanende)
• خوش باش (hoşbeş)
• خوش مرم (hoşmerim)
• خوش (hoş)
• خولیا/مالیخولیا (hülya)
• خون‌خوار (hunhar)
• خیار (hiyar)
• خیز (hız) به معنی سرعت

د

• دار (darağacı)
• دارچین (tarçın)
• دارفلفل (darülfülfül)
• داستان (destan)
• داماد (damat)
• دانه (tane)
• در عهده (deruhte)
• درحال (derhal)
• درد (dert)
• دردست (derdest)
• درز (derz)
• درزی (terzi) به معنی خیاط
• درکنار (derkenar)، پی‌نوشت، حاشیه
• درگاه (dergâh)
• درمان (derman)
• درویش (derviş)
• دره (آذربایجانی: dərə)
• دستار (destar)
• دستک (destek) به معنی حمایت
• دستور (destur)
• دستور (düstur)
• دستی (testi)
• دست‌اره (testere) به معنی اره
• دشمن
• دعاخوان (duahan)
• دلخون (dilhun)
• دم (dem)
• دوست
• دولاب (dolap) به معنی کمد
• دهلیز (dehliz)
• دیباچه (dibace)
• دین
• دیندار
• دیوار (duvar)
• زایشگاه (dogumhane)

ر

• راهوار (Rahvan)
• رشته (Erişte)
• رنجبر (Rençber)
• رنگ (renk)
• روا (reva)
• روزگار (rüzgâr) به معنی باد
• روزه (oruc)
• روغنی (revani)
• ریچار/ریچال/لیچار (reçel) به معنی مربا

ز

• زالو (zeli, sülük)
• زره (zırh)
• زعفران
• زلف (zülüf)
• زمان (zaman)
• زنبیل
• زنجیر
• زندان (zindan)
• زنگی (zenci)
• زولبیا
• زن‌باره (zampara)
• زهر (zehir)
• زیان
• زیبیدی (zibidi)
• زیمبا (zimba از سمبه فارسی)

س

• ساختگی‌/قلابی (sahte)
• سایه (saye)
• سبد
• سبزه (sebze)
• سپاهی (sipahi)
• ستم (sitem) به معنی شکوه و ملال
• ستون (sütun)
• سرا، سرای و به ترکی سارای (saray)
• سرخوش (sarhoş) به معنی مست
• سرسام (sersem)
• سرسفیل (sersefil)
• سرکش (serkeş)
• سرگذشت (sergüzeşt)
• سرمایه (sermaye)
• سفارش/سپارش (sipariş)
• سلاخ‌خانه (salhane)
• سنگین (zengin) در معنی پولدار
• سوسن (süsen)
• سه‌پا (sehpa) در معنی میز عسلی
• سیاه (siyah)
• سیاهی (siyahi) به معنی سیاهپوست
• سیروسفر (seyrüsefer)
• سیمرغ (simurg)
• سیمرغ (zümrüdü Anka)

ش

• شاه (şah)
• شاهزاده (ترکی آذربایجانی: şahzadə، ترکی استانبولی: şehzade)
• شاهنشاه (şehinşah)
• شاهین (şahin)
• شاه‌تره (şahtere)
• شاه‌ماران (şahmaran)
• شب/شام (akşam)
• شبنم (şebnem)
• شب‌بوی (şebboy)
• شش‌خانه (şeşhane)
• شغال (çakal)
• شفتالو (şeftali)
• شکرپاره (şekerpare)
• شکررنگ (şekerrenk)
• شکم‌پرور (şikemperver)
• شکنجه (işkence)
• شنبه (şənbə)
• شوربا (çorba)
• شورک (çorak): شوره‌زار
• شهر (şehir)
• شیرپنجه (şirpençe)
• شیشه (şüşə در ترکی آذربایجانی و shisha در ازبکی)

ض

• ضبط و ربط (zapturapt)
• ضرب خانه (ضرابخانه) (Darphane)

ط

• طاووس (tavus)

ع

• عاقل‌دانا (Akıldane)
• عسکر (سرباز) (Asker)
• علم و خبر (ilmühaber)
• علی النیزک (alinazik از نیزک فارسی)
• عملیات خانه (ameliyathane)
• عنبر (amber)
• عنبربوی (amberbu)

غ

• غنچه (gonca)
• غول بیابانی (gulyabani)

ف

• فداکار (Fedakar)
• فرسنگ/فرسخ (Fersah , Fərsəx)
• فرشته (Feriştah)
• فریاد (feryat)
• فسون (Füsun)
• فنجان (Fincan)
• فوطه (Futa)
• فهرست (Fihrist)
• فیروزه

ق

• قارپوز) ترکی است (karpuz)
• قاطر ترکی است (katır)
• قالی (halı)
• قپان (kapan)
• قرارگاه (karargâh)
• قرمز (kırmızı)
• قهرمان (kahraman)

ک

• karnabahar
• کارخانه (kerhane)
• کارگاه (gergef)
• کاروان (kervan)
• کاسه (kâse)
• کاش (keşke)
• کاشانه (kâşane)
• کاغذ (kâğıt)
• کاکل (kâkül)
• کانجیک/قانجوخ (فارسی میانه kanīçag) (kancık)
• کتابخانه (kütüphane)
• کتیرا (kitre)
• کچل (keçəl) رایج در ترکی آذربایجانی
• کردگدن (gergedan)
• کرفس (kereviz)
• کشک (keş)
• کشکول (keşkül)
• کشمکش (keşmekeş)
• کشیده (keşide)
• کفچه (kepçe)
• کل (kel)
• کلبچه (kelepçe)
• کلبه (kulübe)
• کلچه/گلیچه (külçe)
• کلید (kilit)
• کمان (keman) به معنی ویولن
• کمانچه (kemençe)
• کمانکش (kemankeş)
• کمند (kement)
• کنار (در eşkenar)
• کنت (به معنی شهر، از سغدی)
• کنجد (در ترکی آذربایجانی)
• کور (kör)
• کوشک (köşk)
• کوفته (köfte)
• کهربا (kehribar)
• کهنه (köhne)

گ

• گاومیش (camiz)
• گپ زن (geveze)
• گذرگاه (güzergâh)
• گردکان، گیردکان. رایج در ترکی آذربایجانی و به معنی گردو است.
• گروه (güruh)
• گستاخ (küstah)
• گل ماهی (در ازبکی gulmoyi)
• گل
• گلاب
• گلابدان
• گلیم/کلیم (kilim)
• گمراه (gümrah)
• گمرک gümrük
• گناه
• گنبد
• گوشه (köşe)
• گوگرد (kükürt)
• گوله (gülle)
• گوناگون (gûnagûn)

ل

• لاله (lale)
• لک‌لک (leylek)
• لوله (lüle)
• لوند (levent)
• لیمو (limon)

م

• ماله (Mala)
• مانند (Menent)
• مرجمک (عدس)
• مرد، مرت (Mert)
• مرهم (merhem)
• مزه (Meze)
• مژده (Müjde, Muştu)، در ترکی آذربایجانی هم واژه مشتلق از «مژده» فارسی + پسوند «لق» ترکی ساخته شده‌است.
• مس (mis)
• مشته (muşta به معنی پنجه بکس)
• مشکل‌پسند (Müşkülpesent)
• موز (muz)
• مهتر (Mehter)
• مهر (mühür)
• مهره (mühre)
• مهماندار (Mihmandar)
• می
• میخ (mih)
• میخانه
• میدان
• میرآخور (imrahor)
• میوه (meyve)

ن

• نابود (nabüd)
• ناچار (naçar)
• ناچخ (nacak)
• ناچیز (naçiz)
• ناحق (nahak)
• ناخوش (nahoş)
• نارین (narin)
• نام (nom) رایج در ترکی ازبکی
• نامتناهی (namütenahi)
• نامحرم (namahrem)
• نامرد (namert)
• نامزد (namzet)
• نخود (در ترکی آذربایجانی)(noxud)
• نردبان (merdiven)
• نشادر (nişadır)
• نشانه (nişane)
• نعلچه (nalça)
• نگار (nigâr)
• نماز (namaz)
• نوروز
• نوظهور (nevzuhur)
• نهالی
• نهان (nihan)
• نیمتنه (mintan)

ه

• هاله (hale)
• هرکس (herkes) در معنی همه
• هزارفن (hezarfen)
• هفته (hafta) رایج در همه زبان‌های ترکی (آذربایجانی، ازبکی، قزاقی و ترکمنی)
• همشهر (hemşehri)
• همشیره (hemşire) به معنی پرستار
• همفکر (hemfikir)
• هم‌حال (hemhal)
• هند (Hint)
• هندسه (hendese)
• هنر (hüner)
• هویج (havuç)
• هیرواتستان/هیروات/کرواسی (Hırvatistan)
• هیکل‌تراش (heykeltraş)

ی

• یا خود (yahut/yaxud)
• یادگار (Yadigâr)
• یخنی (Yahni)
• یکپاره (yekpare)
• یکشنبه (Yakshanba) رایج در ترکی ازبکی

نام‌های خاص

آ

• Asuman - آسمان
• Arzu - آرزو
• Agah - آگاه
• Arash - آرش
• Avi - آبی
• Aşina - آشنا
• Ahu - آهو
• Ahter - اختر
• Afitab - آفتاب
• Azad , Azat - آزاد
• Ateş , Ates - آتش
• Ejder - اژدر
• Efruz - افروز
• Ercüment - ارجمند
• Elmas - الماس (پهلوی almas)
• Ümit - امید - م / Umut - امید

ب

• Bihter - بهتر
• Berna - برنا
• Bahtiyar - بختیار
• Berfu - برف
• Beha - بها
• Bülent - بلند
• Behram - بهرام
• Babür - ببر
• Bahar - بهار
• Banu - بانو
• Baran - باران

پ

• Polat - پولاد
• Pervin - پروین
• Pertev - پرتو
• Pakize - پاکیزه
• Pehlivan - پهلوان
• Piruz - پیروز
• Peri - پری
• Perran - پران (پریدن)

ت

• Taze - تازه

ج

• Cihan - جهان
• Can - جان
• Cihangir - جهانگیر
• Cenk - جنگ
• Civan - جوان
• Cavit - جاوید
• Cem - جَم
• Cavidan - جاویدان
• Canan - جانان

چ

• Çinar - چنار
• Çimen - چمن
• Çeşman - چشمان

خ

• Hazan - خزان
• Hurşit - خورشید
• Hürmüz - هرمز
• Hüsrev - خسرو
• Hürrem - خرم

د

• دل‌آرا(Dilara)
• Didem - دیده
• Derya - دریا
• Dilaver - دلاور
• Dilşad - دلشاد
• Dilruba - دل‌ربا
• Dürdane - دردانه
• Derviş - درویش (اوستایی / driwi پهلوی driyush)
• Deryace - دریاچه
• Dibace - دیباچه
• Didar - دیدار
• Dildade - دل داده
• Duhter - دختر
• Dervışe - درویشه
• Destan - دستان یا داستان
• Deste - دسته

ر

• Rengin - رنگین
• Rüstem - رستم
• Rüşen - روشن
• Rahşan - رخشان
• Ruhsar - رخسار

ز

• Zerdali - زردآلو
• Zerrin - زرین

ژ

• Jülide - ژولیده
• Jale - ژاله

س

Sahte

• Suzan - سوزان
• Simten - سیمتن
• Serap - سراب
• Serdar - سردار
• Sim - سیم (نقره)
• Serbülent - سربلند

ش

• Şahin - شاهین
• Şehzade - شهزاده
• Şirin - شیرین
• Şebnem - شبنم
• Şadan - شادان
• Şehrazad - شهرزاد
• Şahnaz , Şehnaz - شهناز
• Şehsuvar - شهسوار
• Şadi - شادی

غ

• Gonca - غنچه

ف

• فیروزه (Firuze)
• Feridun - فریدون
• Fusun - فسون
• Ferhat - فرهاد
• Ferzane - فرزانه
• Füruzan - فروزان
• Firdevs - فردوس
• Ferda - فردا (آینده)

ق

• Kahraman - قهرمان، کهرمان

ک

• کاکل(Kâkül)
• Kamuran , kamran - کامران - م، ز
• Kent - کند (شهر)
• Kardide - کاردیده

گ

• Güzide - گزیده
• Gülriz - گلریز
• Gülgün - گولگون
• Güldem - گلدم
• Güldeste - گلدسته
• Gülçin - گلچین
• Güher - گوهر
• Gülfem - گل فام
• Gülten - گل تن
• Gülşen - گلشن
• Gülizar - گلزار
• Gül - گل
• Gülnaz - گلناز
• Gülistan - گلستان
• Gülbahar - گلبهار
• Güzin - گزین
• Gülberk - گلبرگ

ل

• Lale - لاله
• Lalegün - لاله گون

م

• Mehtap - مهتاب
• Mehpare - مهپاره
• Mine - مینا
• Mihriban - مهربان
• Mehveç - مهوش
• Mehr - مهر (خورشید)
• Müjde - مژده
• Mestan - مستا
• Müjdat - مژده
• Mert - مرد

ن

• Nihan - نهان
• Nigar - نگار
• Nermin - نرمین
• Nevin - نوین
• Nevcivan - نوجوان
• Nazan - نازان
• Nadide - نادیده
• Naz - ناز
• Nilüfer - نیلوفر
• Nihal - نهال
• Neriman - نریمان
• Nergis - نرگس (پهلوی narkis)

ه

• Hüner - هنر

ی

• Yekta - یکتا
• Yaren - یار

جستارهای وابسته

• فهرست واژگان فارسی از منشأ ترکی
• فهرست وام‌واژه‌های جایگزین‌شده در ترکی استانبولی