مور (موسیقی)

مور شکلی از موسیقی آوازی و از نواهای کهن مردم کرد و مردم لک در استان‌های لرستان، کردستان، ایلام و کرمانشاه است که بدون همراهی ساز اجرا می‌شود. واژۀ مور به معنای مویه است. این نوای باستانی، که با آوایی حزین و غمناک، و بدون ضرب آهنگ، فقط در قالب یک بیت به مناسبت مرگ عزیز از دست رفته خوانده می‌شود، پیشینه‌ای بس کهن دارد.

آداب و رسوم

اجرای موسیقی مور بخشی از آداب و رسوم خاص مردم لک در مراسم سوگواری و عزاداری است. ایشان در عزای عزیزانشان نوایی دلتنگی با آواز حزین و غمناک سر میدهند، این آواز را، که بدون ضرب آهنگ و در قالب تک بیتی خوانده میشود، به زبان لکی مور می‌گویند. در زمان عزاداری معمولاً زنی به نام «سرخوشی وش» با خواندن ابیاتی از مور گروه مرثیه‌خوانی را رهبری می‌کند و دیگر زنان به همراه او بقیه شعری را در مدح متوفی می‌خوانند. هر تک بیتی از ابیات "مور" را به زبان لکی کلیمه می‌گویند، کلیمه‌ها که حکایت‌کنندۀ احساسات غم‌انگیز است با لحنی سوزناک به شرح درد و رنج می‌پردازد. همچنین مور در مناطق کردنشین کرمانشاه و ایلام نیز خوانده می‌شود.

وجه تسمیه

کلمه مور در اوستایی «مئور» و در پهلوی اشکانی «مئوزک» و در پهلوی ساسانی «مویک» و به زبان فارسی دری «مویه» نامیده می‌شود.

جایگاه مردان در مور

(مرثیه سرایی‌های لکی) کلیمه‌های مور، بیشتر به وصف دلاوری، شجاعت، جوانمردی، تیراندازی، و مهمان‌نوازی مردان می‌پردازد و یا موقعیت اجتماعی-اقتصادی متوفی را بیان می‌کند. گاهی در عزاداری‌هایی که برای پیشوایان دینی و بزرگان قوم یا جوانان غیور و شجاع برپا میشود، موسیقی «چمریونه/چمریانه» می‌نوازند با نواختن موسیقی «چمری» حال و هوای دیگری ایجاد می‌شود و ناظران عمق غم و اندوه و درد فقدان عزیزان را بیشتر حس می‌کنند.

نمونه‌ای از ابیات مرثیه لکی

حِفه مجلس بی تو بنیشن

دَم دَم اخه سرد بی تو بِکیشن

• معنی:حیف است که بی حضور تو جلسه ای تشکیل شود و اهل مجلس در نبود تو پی در پی آه از نهادشان بر آید.

نِمِم کی دیه ملا و مردن

دس قلم زرین، قرآن و گَردَن

• معنی:کسی باور ندارد عالمی که قلم شیوا دارد و با قرآن مانوس است بمیرد.

فِدای دویخون دویر ژ یونَت بام

وِ سینی سرپوش حاکِمونَت بام

• معنی:فدای مهمان خانه دور از خانه ات و پذیرایی شاهانه ات شو که هرگز فراموش نخواهد شد.

تک دا و ستوین لامردانهَ و

چی نویر مَرشیا وه مهمانَ وه

• معنی:به ستون سیاه چادر تکیه داد و چونان چشمه نور بزم مهمان را بر می افروخت

کی دیه سردار وِژ بچو وَه جنگ

ترسم بِکشنی سِپا بوتی لَنگ

• معنی:چه کسی باور می کند که سردار خود به مصاف دشمن برود؟ میترسم او را هدف قرار دهند و سپاهش لنگ بماند

سَردارِ سنگین سَردِل جِمِنِم

باوِی ژار فقیر، زوردار رِمِنم

• معنی:سردار سنگین و باوقاری که قوت دلمان بود، پدر و حامی بیچارگان و مستمندان و شکست دهنده زورداران بود

اشتراکات و دیگر نظریات

هوره نیز یکی از گونه‌های آوازی کردی در قالب مویه است که علاوه بر کرمانشاه و ایلام و کردستان، در لرستان نیز کاربرد دارد. هوره را یکی از زیباترین مقام‌های آوازی کردی می‌دانند که دارای قدمت بسیاری است و درمراسم عزاداری و سوگ‌ها و ماتم‌ها و عزاداری‌ها و اتفاقات حماسی کاربرد دارد. مور نیز یکی از گونه های آوازی باستانی است که به هوره شبیه است که بر علاوه بر استان‌های ایلام، کرمانشاه و کردستان، در لرستان و مناطق لک‌نشین رواج بیشتری دارد. فصلنامه ماهور معتقد است مور زیر مجموعه آواز هوره است و بدون همراهی ساز اجرا می‌شود. واژهٔ مور به معنای مویه است. این نوای باستانی، که با آوایی حزین و غمناک، و بدون ضرب آهنگ، فقط در قالب یک بیت (دو مصرعی) به مناسبت مرگ عزیز از دست رفته خوانده می‌شود، پیشینه‌ای بس کهن دارد. البته یکی ـ دو نوعِ آن در میان لک‌ها کاربردِ غیرسوگواری هم دارد.