موسیقی در اردبیل

موسیقی مقامی
نوازندگان موسیقی مقامی اهل آذربایجان در اوایل قرن بیستم
ریشه‌های سبکی	سنت‌های موسیقی خاورمیانه
ریشه‌های فرهنگی	حدود قرن ۹ و ۱۰ میلادی
سازهای معمول	تار قفقازی، کمانچه، دف; قبل تر بالابان (موسیقی آذربایجانی) و نقاره
ژانرهای درهم‌آمیخته
مقام جز، سمفونیک راک مقام

هنر و بالاخص موسیقی در شاخه‌های نوازندگی و آواز در اردبیل به دلیل شاخصه‌های متنوعی چون تن صدای زیر و بم در بحث خوانندگی و تنوع نوازندگی ساز بالاخص تار ایرانی، تار آذربایجانی، قارمان، قاوال، کمانچه از دیرباز در شهر اردبیل رونقی خاص از دوران صفویه به بعد مخصوصا در دوره قاجار داشته‌است.

مکتب اردبیل

ظهور صفویه‌ها از اردبیل و تغییر بنیادی در هنر و موسیقی و ایجاد مکتب اصفهان و شیراز از حکومت صفویه از بطن مکتبی بنام مکتب اردبیل سرچشمه گرفته‌اند. تاثیر هنرمندان اردبیل بالاخص موسیقی و شعر مخصوصاً شعر منسوب به وقایع عاشورا از این دسته می‌باشند. اردبیل تنها شهری است که تمامی مکاتب الهی و عرفانی و فقهی و تصوف و مکاتب بشری در اردبیل فعال هستند و نمایندگی دارند و در عین حال در کمال آرامش و مسالمت آمیز زندگی می‌کنند. اگر از منظر تاریخی به این مسئله اساسی توجه کنیم به وضوح و راحتی می‌توان گفت که در هر زمان مکتب اردبیل مجالی پیدا کرده علاوه بر اردبیل بلکه کل ایران را سر و سامان داده و به توسعه رسانده‌است. سلسلهٔ صفویه از بطن مکتب اردبیل بیرون آمده و ایران نوین را بر اساس دین اسلام شیعی و زبان فارسی به دولت_ملت رسانده‌است. اهمیت مکتب اردبیل تا جایی است که بسیاری از جریان‌های سیاسی داخلی و خارجی به آن شناخت عمیق دارند و در بزنگاه‌ها توسط نیروهای داخلی و خارجی به این مکتب صدمات جبران ناپذیری وارد کرده‌اند. یکی از این جریان‌های سیاسی به دست یک شهردار اردبیلی بافت تاریخی اردبیل را با لودر به بهانه خیابان کشی تخریب کرده و مهم‌تر ین آثار تمدنی را از بین برده‌است یا جریانی در بطن بافت فرسوده پل‌های متعدد احداث کرده‌است یا جریانی قلعه حسنلو نمین که سابقه اش به دوره اشکانیان بر می‌گردد را به بهانه احداث کارخانه تخریب می‌کند. در هر روی اهمیت مکتب اردبیل به قدری مهم است که فرهنگ دوستان این مکتب درصدد احیای مکتب اردبیل هستند و عده ای درصدد تعطیلی این مکتب می‌باشند ولی این مکتب ققنوس وار همیشه از خاکستر خود برخواسته و در کوتاهترین زمان ممکن بازتولید شده و به جلو حرکت می‌کند. در بطن این مکتب فرهنگ عاشورایی نهادینه شده و با ظلم و جور سر ناسازگاری دارد.

ویژگی‌های منحصر بفرد شعر (نوحه)

تسلط به وقایع کربلا و آشنایی با ادبیات آذربایجانی در ایجاد و صحنه سازی از موضوعاتی است که در شعرهای خلق شده توسط شعرای موسوم به عاشورایی در اردبیل پر رنگ تر از دیگر نقاط کشور می‌باشد. این تفاوت علیرغم توسعه هنر در کشور آذربایجان هنوز به مانند شعرا و نوازندگان اردبیل پیشرفت نداشته‌است. شمس عطار اردبیلی، بیضای اردبیلی، عباسقلی یحیوی، رحیم منزوی اردبیلی، انور اردبیلی، رجب ابراهیمی، محمود دست پیش از مشهورترین و تاثیرگذارترین شعرا و ترانه سرایان اردبیل می‌باشند.

ویژگی‌های منحصر بفرد آوازی

بررسی هنر تعزیه خوانی که پیش نیاز آن تسلط به ردیف‌های موسیقی سنتی ایرانی است موضوعی است که در نوحه خوانان اردبیل بالاخص دوره قاجار و پهلوی مشهود بوده‌است. تسلط به این نوع از هنر که در آن نوحه خوانان صرفاً با اخذ شعر (نوحه) از شعرا، خود در مقام تنظیم کننده نیز بوده‌اند. موضوعی که نیاز به تسلط شدید و فراوان به موسیقی و آشنایی با ردیف‌های موسیقی سنتی و محلی اردبیل داشته‌است. نوحه خوانان با شروع از یک دستگاه موسیقی به اقتضای شعر به دستگاه‌های دیگر وارد و در نهایت با فرود این نوع موسیقی را به پایان می‌برده‌اند. از این گروه از نوحه خوانان می‌توان به کربلایی حسینقلی داودی، رامبد صدیف، نعیم مؤذن زاده اردبیلی، سلیم مؤذن زاده اردبیلی، نصرالله ناصح پور و تمدنی اشاره نمود. هنرمندانی چون ربابه مراداوا، ماهرخ مراداوا، طاهره مراداوا، اسلام رضایف، یعقوب ممداف، ستار اردبیلی، عروج دشتی، یدالله زیوه، آلی ممد، عارف دانشور، آل ممد نجفی (قطاری) قربانعلی معمرپور، میرزا علی آقا، عسگر مقدم (لقب آذری)، خلیق، مروت لطفی، ناصر جعفری، خداشکر جلالی، قدرت پورحسن، یوسف الماسی، بهاءالدین خراسانی، ودود مؤذن‌زاده اردبیلی و مجید عصری …

ویژگی‌های منحصربفرد نوازندگی

ترویج هنر در خانواده‌های اهل اردبیل بالاخص از دوران قاجار و پهلوی امری موروثی بوده‌است. نوازندگی آلات موسیقی در مجالس عروسی در آن زمان علاوه بر بعد تفریحی، از منظر تسلط بر ردیف‌های موسیقی نیز از ملزومات اصلی بوده‌است. هنرمندانی چون علی سلیمی، اسماعیل چشم آذر ،ناصر چشم آذر، منوچهر چشم آذر، آلاپالاز اوغلی، عادل آخوندزاده، صفرعلی جاوید، محمدعلی نجد بنابی، حمید عبادی، علی اکبر افرنجی، رحمان اسداللهی، وحید اسداللهی، احمد کلاهی، حسن گیلانی، ممیش، لطیف طهماسبی زاده، مجید طهماسبی زاده، عارف ابراهیم پور، نوروز فیض الیف می‌توان نام برد.

منابع

• اردبیل در گذرگاه تاریخ جلد سوم-نویسنده:بابا صفری-انشتارات دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل.
• تاریخ موسیقی ایران-نویسنده: روح‌الله خالقی-انتشارات مؤسسه فرهنگی و هنری ماهور.
• تاریخ موسیقی آذربایجان-نویسنده:فریدون شوشینسکی-انتشارات دنیای نو.
• تاریخ دیرین موسیقی آذربایجان-نویسنده: رافیق ایمرانی-انتشارات اختر.
• موسیقی آذربایجان و نقش آن در آثار آهنگسازان معاصر-نویسنده:بهروز برزگر-انتشارات نسل روشن.
• عاشیق خای آذربایجان-نویسنده:حمید سفیدگر شهانقی-انتشارات سوره.
• زنبق سرخ موسیقی آذربایجان (زندگینامه استاد علی سلیمی اردبیلی)-نویسنده:ایرج افشاری اصل-انتشارات طراحان تین.
• موقام موسیقی مقامی آذربایجان-نویسنده:رامز زهراب اف -انتشارات سروش.
• ارتباط عمیق کلام و موسیقی باعث ماندگاری نوحه‌های مداحان اردبیل شده‌است+صوت
• ایجاد دبیرخانه دائمی برای تدوین مکتب اردبیل
• نخستین هنرواره ملی «اذان ایرانی، مکتب اردبیل» برگزار شد