محمدحسن اعتمادالسلطنه

با علی اعتمادالسلطنه اشتباه نشود.

محمدحسن اعتمادالسلطنه
زادروز	۲۱ شعبان ۱۲۵۹ هجری قمری ۲۶ شهریور ۱۲۲۲ خورشیدی مراغه
مرگ	۱۸ شوال ۱۳۱۳ هجری قمری ۱۴ فروردین ۱۲۷۵ خورشیدی تهران
ملیت	ایران
پیشه	نویسنده، جغرافی‌دان

محمدحسن خان مقدم مراغه‌ای (۲۶ شهریور ۱۲۲۲ مراغه، ۱۴ فروردین ۱۲۷۵ تهران)، ملقب به صنیع‌الدوله و سپس اعتمادالسلطنه، از رجال دربار دورهٔ قاجار و عهد ناصرالدین شاه و صاحب کتاب‌های بسیار بود. پدر وی حاجی علی خان نام داشت، او فراشباشی ناصر الدین شاه و قاتل امیر کبیر بود.

زندگی سیاسی

پدرش حاجی علی خان اعتمادالسلطنه، حاجب‌الدوله دربار ناصری بود و مادرش دختر آقاخان سردار و نوه مصطفی‌قلی‌خان قاجار. سایر اجداد او نیز عمدتاً خدمتگزار دودمان قاجار بوده‌اند. وی در مدرسه دارالفنون تحصیل کرد و زبان فرانسه را به خوبی می‌دانست و معلومات نظامی را نیز در این مدرسه آموخت.

وکیل نظام، والی شوشتر، نایب الولایه خوزستان، ژنرال آجودانی شاه، وابسته نظامی ایران در فرانسه و سرانجام مترجم مخصوص شاه از دیگر مشاغل وی بود. او در سال ۱۲۸۰ ه‍.ق و با تشویق وزیر مختار وقت فرانسه در ایران همراه با هیئت سیاسی به فرانسه مسافرت کرد.

اعتمادالسلطنه از نظر سیاسی شخصیتی محافظه‌کار داشت، اما از نظر فکری، مترقی و روشن بود.

مدارج علمی وسیاسی

وی در دانشگاه پاریس، تاریخ، جغرافیا و ادبیات فرانسوی آموخت و همچنین در مدت اقامتش در فرانسه زبان انگلیسی را نیز فرا گرفت. در مراجعت به تهران ناصرالدین شاه وی را به سمت ریاست دارالترجمه همایونی و مترجم مخصوص شاه و همچنین وزیر انطباعات (چاپ و نشر) گمارد. در این سمت وی موفق شد تعداد زیادی از کتب اندیشمندان هم عصر خویش را به نام خود منتشر کند.

به خاطر شهرت زیاد وی، انجمن جغرافیایی پاریس وی را در دو انجمن آسیایی لندن و انجمن جغرافیایی روسیه به عنوان یکی از اعضای خود برگزید. وی چون به دربار شاه راه داشت، نکته‌های قابل توجهی از زندگی رجال، وضع اجتماعی، زد و بندهای سیاسی و مسائل پشت پرده به نگارش درآورده‌است. این کتاب به عنوان روزنامه خاطرات از منابع سودمند مطالعهٔ تاریخ سیاسی و اجتماعی دورهٔ ناصری محسوب می‌شود.

اعتمادالسلطنه یک ماه پیش از کشته شدن ناصرالدین شاه، در سن پنجاه سالگی و در تهران به علت سکته درگذشت.

کتاب‌نامه

• روزنامه خاطرات شرح خاطرات وی
• مرآة البلدان (معنی فارسی: آینهٔ شهرها)
• مطلع الشمس در سه جلد
• خیرات الحسان
• المآثر و الآثار
• تاریخ منتظم ناصری
• تاریخ اسکندر سوم (ترجمه)
• تاریخ ۴۲ سالهٔ سلطنت شاه
• تاریخ سلماس
• تاریخ سوادکوه
• تاریخ مرو
• تاریخ مغرب‌الاقصی
• حاجی بابا
• خرنامه (منطق‌الحمار)
• روزنامهٔ سفر مازندران
• شجرهٔ قاجار
• کتابخانهٔ انحصار تنباکو
• تاریخ اشکانیان
• کتاب شرح احوال صدراعظم‌های قاجار
• جغرافی طالقان
• خیرات حسان
• خلسه یا خواب‌‌نامه (شرح محاکمهٔ خیالی صدراعظم‌های قاجار از آغاز تا عصر امین‌السلطان)