سد شهید کاظمی بوکان

سد شهید کاظمی بوکان
موقعیت سد شهید کاظمی بوکان در ایران
نام رسمی	سد شهید کاظمی، سد بوکان
کشور	ایران
محل	۲۵ کیلومتری بوکان و ۶۲ کیلومتری شهر سقز
آغاز ساخت	مرداد ۱۳۴۶
گشایش	فروردین ۱۳۵۰
سد و سرریزها
گونه سد	مخزنی
بر روی رود	زرینه رود
ارتفاع از پی	۵۰
طول تاج	۷۲۰
مخزن
حجم کل مخزن	۸۰۰ میلیون متر مکعب
سد پایین‌دست و سرریزها
گونه سد	مخزنی

سد شهید کاظمی بوکان که با نام‌های دیگر مانند: سد کوروش کبیر و سد بوکان نیز شناخته می‌شود، یک سد خاکی با هسته رسی بر روی رودخانه زرینه رود در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی محدودهٔ شهر بوکان در استان آذربایجان غربی است. قسمتی از مخزن سد در محدودهٔ استان کردستان و شهرستان سقز قرار گرفته و حوضهٔ آبریز آن از کوهستان‌های چهل چشمه و کیله شین از رشته کوه‌های زاگرس در کردستان بین سقز و بانه و دیواندره سرچشمه می‌گیرد. سد و طبیعت حاشیه دریاچه سد بوکان هر ساله پذیرای هزاران گردشگر طبیعت گرد است.

کار احداث این سد در سال ۱۳۴۶ با هدف ذخیره‌سازی و تأمین آب کشاورزی، شرب و صنعت منطقه توسط یک شرکت اتریشی (پور اتریش) آغاز و در سال ۱۳۵۰ طی مراسمی با حضور محمد رضا پهلوی در بوکان افتتاح گردید. این سد از شهر بوکان، تنها ۲۵ کیلومتر فاصله دارد و دارای جادهٔ آسفالته و مستقیم است.

نام گذاری

سند مربوط به چاپ پهلوی در ارتباط با گزارش افتتاح سد کوروش کبیر به همراه توضیحات و موقعیت جغرافیایی سد در ایران.

تا قبل از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، نام رسمی این سد، کوروش کبیر بود که بعد انقلاب با تصمیم دولت موقت به سد زرینه رود تغییر نام یافت. در اسناد و آرشیو جنگ ایران و عراق از این سد با عنوان «سد بوکان» نام برده شده است. در سال ۱۳۸۴ نام آن برای یادواره احمد کاظمی، فرمانده درگذشته لشکر ۸ نجف اشرف و قرارگاه حمزه سیدالشهدا ارومیه، به سد شهید کاظمی بوکان تغییر یافت.

سند مربوط به فهرست سدهای ایران در سال ۱۹۷۵ میلادی برابر با ۱۳۵۳ شمسی.

مشخصات سد

طول تاج سد شهید کاظمی بوکان ۷۲۰ متر و ارتفاع آن از پی ۵۰ متر است. با افزایش ارتفاع این سد در سال ۱۳۸۴، حجم مخزن آب آن با ۲۳۲ میلیون متر مکعب افزایش به ۷۶۲ میلیون مترمکعب رسید. این سد علاوه بر تأمین آب شهرهای بوکان، میاندوآب و عمدهٔ آب شهر تبریز، سالیانه بیش از یکصد میلیون متر مکعب آب شرب و صنعت و آب در حدود ۵۵ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی شهرستان‌های عجب‌شیر و آذرشهر را نیز تأمین می‌کند. دریاچه سد بوکان با ۷۱۸ میلیون مترمکعب بیشترین آب پشت سد را به خود اختصاص داده است.

در سال ۱۴۰۲ قرارداد احداث ۲ نیروگاه برقابی ۴٫۹ مگاواتی، در مجموع ۹٫۸ مگاوات ساعت، امضا شد که در سال حدود ۵۴ گیگاوات برق تولید خواهند کرد. پیش از این دریچه‌ها تخلیه آب سد به صورت پاششی بودند که با پاشش آب هم باعث تبخیر و هدر رفت آب می‌شدند و هم انرژی جنبشی آب را مستهلک می‌کردند.

در دریاچه سد بوکان آبزی پروری انجام شده و عمدتاً کپور ماهیان و شامل گونه‌های فیتوفاگ، بیگ هد، آمورعلفخوار، کپور معمولی و درصدی نیز از ماهیان بومی در آن یافت و صید می‌شود.

دسترسی

تنها راه دسترسی نزدیک و آسفالته به این سد، از سمت شهر بوکان میسر است. سایر شهرهای همجوار نیز با ورود به شهر بوکان، به سمت جاده منتهی به آن «معروف به جاده سد» امکان دسترسی به آن را پیدا می‌کنند. ساختمان این سد از شهر سقز، حدود ۶۲ کیلومتر فاصله دارد.

کمترین میزان موجودی آب از زمان بهره‌برداری سد بوکان

بنا به گفتهٔ مسئولان جمهوری اسلامی و همچنین خبرگزاری‌ها، موجودی آب در پشت سدهای ایران در سال ۱۴۰۴ در وضعیت بحرانی قرار گرفته است. برای نمونه «سد بوکان» که قبلاً سالیانه بیش از یک میلیارد متر مکعب آب ذخیره داشت، اما در سال ۱۴۰۴ به کمتر از ۳۰۷ میلیون متر مکعب کاهش یافته است. از زمان بهره‌برداری این سد (در سال ۱۳۵۰ شمسی) تا این تاریخ، چنین میزان کاهشی را سد بوکان تجربه نکرده است.

نگارخانه

• 
  در حال احداث سد بوکان/ ۱۳۴۶
• 
  تصویر هوایی مخزن سد بوکان
• 
•