زلیج

زلیج (عربی: الزليج، آوانگاری: zillīj) یا زیلیج، سبکی از کاشی کاری معرق است که از قطعات کاشیتراش داده شده به صورت دستی، ساخته شده‌است.^[۱] ^{: 335}^[۲] ^{: 41}^[۳] ^{: 166}

این قطعات معمولاً دارای رنگ‌های مختلف هستند و به هم متصل می‌شوند تا الگوهای مختلفی را شکل دهند، که مهم‌ترین آن‌ها نقوش هندسی اسلیمی استادانه‌ای مانند نقوش ستاره‌های در حال درخشش است.^[۱]^[۴]^[۵]^[۶] این شکل از هنر اسلامی یکی از شاخصه‌های اصلی معماری در جهان غرب اسلام است. در معماری مراکش، معماری الجزایر، مکان‌های اسلامی در تونس و در بناهای تاریخی اندلس (در شبه جزیره ایبری) یافت می‌شود. از قرن چهاردهم به بعد، زلیج به یک عنصر تزئینی استاندارد در امتداد دیوارهای پایینی، در فواره‌ها و استخرها، روی مناره‌ها و برای سنگفرش کف تبدیل شد.^[۱]^[۵]

پس از قرن پانزدهم، موزاییک سنتی زلیج در بسیاری از کشورها به جز مراکش که امروزه تولید آن ادامه دارد، از رونق افتاد.^[۱] ^{: 414-415} زلیج در ساختمان‌های مدرن با استفاده از طرح‌های سنتی مانند مسجد حسن دوم در کازابلانکا یافت می‌شود که یک پالت رنگی جدید با طرح‌های سنتی اضافه می‌کند.^[۷] تأثیر نقوش زلیج در کاشی‌های اسپانیایی تولید شده در دوره رنسانس نیز مشهود بود و در برخی از تقلیدهای مدرن که بر روی کاشی‌های مربعی نقاشی شده‌اند، دیده می‌شود.^[۸] ^:102^[۲] ^:41

لغت‌شناسی[ویرایش]

کلمه زلیج از فعل زَلَجَ، به معنای «سر خوردن» است^[۹] و اشاره به سطح صاف و لعاب کاشی‌ها دارد. کلمه آزولجو (azulejo) در پرتغالی و اسپانیایی به سبکی از کاشی‌های نقاشی شده در پرتغال و اسپانیا اشاره دارد که از کلمه زلیج

گرفته شده‌است.^[۱۰]^[۱۱] در اسپانیا، تکنیک کاشی موزاییکی که در بناهای تاریخی اسلامی مانند الحمرا به کار می‌رود، به‌عنوان آلیکاتادو نیز نامیده می‌شود؛ کلمه‌ای اسپانیایی که از فعل عربی قَطَعَ به معنای بریدن مشتق شده‌است.^[۱۲]^[۳] ^{: 166}

تاریخ[ویرایش]

قطعات زلیج از المنصوریه (صبرا) در تونس که احتمالاً مربوط به اواسط قرن دهم و خلافت فاطمیان است، نشان می‌دهد که این تکنیک ممکن است در دنیای غرب اسلام در این دوره توسعه یافته باشد.^[۵] ژرژ مارکای استدلال می‌کند که این قطعات، همراه با تزئینات مشابهی که در مهدیه تونس یافت شده، نشان می‌دهد که این تکنیک احتمالاً در افریقیه سرچشمه گرفته و متعاقباً به غرب صادر شده‌است.^[۱] ^{: 99، 335} احتمالاً از موزاییک‌های بیزانسی الهام گرفته شده یا مشتق شده‌است و سپس توسط صنعتگران مسلمان برای کاشی‌های فایانس اقتباس شده‌است.^[۴]^[۶] ^{: 28} در قرن یازدهم، تکنیک زلیج در غرب جهان اسلام به سطح پیچیده‌ای رسیده بود، همان‌طور که در سنگفرش‌های استادانه یافت شده در قله بنی حماد در الجزایر گواهی می‌دهد.^[۵]

در دوره موحدون، نوارهای برجسته تزئینات سرامیکی به رنگ سبز و سفید قبلاً بر روی مناره‌های مسجد کتبیه و مسجد کصباح مراکش دیده می‌شد. از نظر طراحی نسبتاً ساده بوده و ممکن است تأثیرات هنری فرهنگ بربر صنهاجه را منعکس کرده باشند.^[۱] ^: ۲۳۱جاناتان بلوم از کاشی‌های لعاب‌دار روی مناره مسجد کتبیه، متعلق به اواسط قرن دوازدهم، به‌عنوان قدیمی‌ترین نمونه با قدمت قابل اعتماد زلیج در مراکش نام می‌برد.^[۱۳] ^: ۲۶ تک تک تکه‌های کاشی به حد کافی بزرگ هستند و این امکان را می‌دهند که الگو از دور قابل مشاهده باشد. هر قطعه را قبل از پختن سوراخ می‌کردند تا کاشی‌ها را با میخ به قاب چوبی که در سطح ملات روی مناره قرار می‌گرفت، بچسبانند.^[۱۴] ^{: 329} مناره مسجد کصباح که کمی دیرتر و در دهه ۱۱۹۰ ساخته شد، اما از تزئینات سرامیکی از جمله موزاییک‌های هندسی در قسمت‌های بالای مناره، با همان تکنیک کتبیه استفاده می‌کند. کاشی‌های روی هر دو مناره امروزی بازتولید مدرنی از نمونه‌های اصلی است که قطعاتی از آن‌ها در مجموعه ذخیره موزه کاخ البدیع حفظ شده‌است.^[۱۵] ^{: 326-333}

کاشی هشت وجهی ستاره پس از بریده شدن از کاشی، ستون اصلی طرح موری/اسلامی
کارخانه و صنعتگران قطعات زلیج، فس، مراکش.
اسکنه کردن کاشی لعابدار اصلی، فس، مراکش
زلیج برای نصب در فس، مراکش مونتاژ می‌شود.

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

↑ ^۱٫۰ ^۱٫۱ ^۱٫۲ ^۱٫۳ ^۱٫۴ ^۱٫۵ Marçais, Georges (1954). L'architecture musulmane d'Occident. Paris: Arts et métiers graphiques.
↑ ^۲٫۰ ^۲٫۱ Parker, Richard (1981). A practical guide to Islamic Monuments in Morocco. Charlottesville, VA: The Baraka Press.
↑ ^۳٫۰ ^۳٫۱ Bloom, Jonathan M. (2020). Architecture of the Islamic West: North Africa and the Iberian Peninsula, 700–1800. Yale University Press. ISBN 978-0-300-21870-1.
↑ ^۴٫۰ ^۴٫۱ Touri, Abdelaziz; Benaboud, Mhammad; Boujibar El-Khatib, Naïma; Lakhdar, Kamal; Mezzine, Mohamed (2010). Andalusian Morocco: A Discovery in Living Art (2 ed.). Ministère des Affaires Culturelles du Royaume du Maroc & Museum With No Frontiers. ISBN 978-3-902782-31-1.
↑ ^۵٫۰ ^۵٫۱ ^۵٫۲ ^۵٫۳ Jonathan Bloom; Sheila S. Blair; Sheila Blair (2009). "Architecture; X. Decoration; B. Tiles". Grove Encyclopedia of Islamic Art & Architecture. Oxford University Press. p. 201. ISBN 978-0-19-530991-1.
↑ ^۶٫۰ ^۶٫۱ Caruncho, Daniel S. (2018). Tilework in the Alhambra of Granada. Translated by Jones, Cerys Giordano. Barcelona: Dosde. ISBN 9788491031369.
↑ Broug, Eric (2008). Islamic Geometric Patterns. London: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-28721-7.
↑ Rosser-Owen, Mariam (2010). Islamic Arts from Spain. V&A Publishing. ISBN 978-1-85177-598-9.
↑ بن عجمیة, أحمد (2016). "الأمثال العربیة فی معجم لسان العرب: إحصاء و دراسة". اللغة العربیة (34): 47–82. doi:10.12816/0032784. ISSN 1112-3575.
↑ «Azulejos: galerie, histoire et technique de fabrication des carreaux portugais et espagnols». www.azulejos.fr. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۰۸.
↑ «azulejo | Definition of azulejo in Spanish by Oxford Dictionaries». web.archive.org. ۲۰۱۹-۰۴-۰۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۰۸.
↑ Degeorge, Gérard; Porter, Yves (2002). The Art of the Islamic Tile. Random House Incorporated. p. 24. ISBN 978-2-08-010876-0.
↑ Bloom, Jonathan; Toufiq, Ahmed; Carboni, Stefano; Soultanian, Jack; Wilmering, Antoine M. ; Minor, Mark D. ; Zawacki, Andrew; Hbibi, El Mostafa (1998). The Minbar from the Kutubiyya Mosque. The Metropolitan Museum of Art, New York; Ediciones El Viso, S.A. , Madrid; Ministère des Affaires Culturelles, Royaume du Maroc.
↑ Lintz, Yannick; Déléry, Claire; Tuil Leonetti, Bulle, eds. (2014). Maroc médiéval: Un empire de l'Afrique à l'Espagne. Paris: Louvre éditions. ISBN 9782350314907.
↑ Lintz, Yannick; Déléry, Claire; Tuil Leonetti, Bulle, eds. (2014). Maroc médiéval: Un empire de l'Afrique à l'Espagne. Paris: Louvre éditions. ISBN 9782350314907.
↑ Lintz, Yannick; Déléry, Claire; Tuil Leonetti, Bulle, eds. (2014). Maroc médiéval: Un empire de l'Afrique à l'Espagne. Paris: Louvre éditions. ISBN 9782350314907.

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Zellij». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۸ فوریه ۲۰۲۴.

این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

[:0-1] ۱٫۰ ^۱٫۱ ^۱٫۲ ^۱٫۳ ^۱٫۴ ^۱٫۵ Marçais, Georges (1954). L'architecture musulmane d'Occident. Paris: Arts et métiers graphiques.

[:1-2] ۲٫۰ ^۲٫۱ Parker, Richard (1981). A practical guide to Islamic Monuments in Morocco. Charlottesville, VA: The Baraka Press.

[:2-3] ۳٫۰ ^۳٫۱ Bloom, Jonathan M. (2020). Architecture of the Islamic West: North Africa and the Iberian Peninsula, 700–1800. Yale University Press. ISBN 978-0-300-21870-1.

[:4-4] ۴٫۰ ^۴٫۱ Touri, Abdelaziz; Benaboud, Mhammad; Boujibar El-Khatib, Naïma; Lakhdar, Kamal; Mezzine, Mohamed (2010). Andalusian Morocco: A Discovery in Living Art (2 ed.). Ministère des Affaires Culturelles du Royaume du Maroc & Museum With No Frontiers. ISBN 978-3-902782-31-1.

[:3-5] ۵٫۰ ^۵٫۱ ^۵٫۲ ^۵٫۳ Jonathan Bloom; Sheila S. Blair; Sheila Blair (2009). "Architecture; X. Decoration; B. Tiles". Grove Encyclopedia of Islamic Art & Architecture. Oxford University Press. p. 201. ISBN 978-0-19-530991-1.

[:5-6] ۶٫۰ ^۶٫۱ Caruncho, Daniel S. (2018). Tilework in the Alhambra of Granada. Translated by Jones, Cerys Giordano. Barcelona: Dosde. ISBN 9788491031369.

[7] Broug, Eric (2008). Islamic Geometric Patterns. London: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-28721-7.

[8] Rosser-Owen, Mariam (2010). Islamic Arts from Spain. V&A Publishing. ISBN 978-1-85177-598-9.

[9] بن عجمیة, أحمد (2016). "الأمثال العربیة فی معجم لسان العرب: إحصاء و دراسة". اللغة العربیة (34): 47–82. doi:10.12816/0032784. ISSN 1112-3575.

[10] «Azulejos: galerie, histoire et technique de fabrication des carreaux portugais et espagnols». www.azulejos.fr. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۰۸.

[11] «azulejo | Definition of azulejo in Spanish by Oxford Dictionaries». web.archive.org. ۲۰۱۹-۰۴-۰۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۰۸.

[12] Degeorge, Gérard; Porter, Yves (2002). The Art of the Islamic Tile. Random House Incorporated. p. 24. ISBN 978-2-08-010876-0.

[13] Bloom, Jonathan; Toufiq, Ahmed; Carboni, Stefano; Soultanian, Jack; Wilmering, Antoine M. ; Minor, Mark D. ; Zawacki, Andrew; Hbibi, El Mostafa (1998). The Minbar from the Kutubiyya Mosque. The Metropolitan Museum of Art, New York; Ediciones El Viso, S.A. , Madrid; Ministère des Affaires Culturelles, Royaume du Maroc.

[14] Lintz, Yannick; Déléry, Claire; Tuil Leonetti, Bulle, eds. (2014). Maroc médiéval: Un empire de l'Afrique à l'Espagne. Paris: Louvre éditions. ISBN 9782350314907.

[15] Lintz, Yannick; Déléry, Claire; Tuil Leonetti, Bulle, eds. (2014). Maroc médiéval: Un empire de l'Afrique à l'Espagne. Paris: Louvre éditions. ISBN 9782350314907.

[16] Lintz, Yannick; Déléry, Claire; Tuil Leonetti, Bulle, eds. (2014). Maroc médiéval: Un empire de l'Afrique à l'Espagne. Paris: Louvre éditions. ISBN 9782350314907.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]