زباله گردی
زباله‌گردی یک شغل کاذب و غیرتخصصی و محصول شهرنشینی بی‌ضابطه و حاشیه‌نشینی است. [۱] زباله‌گردی در نبود سازوکار بازیافت و جمع‌آوری پسماند به وجود می‌آید.[۱]
زباله‌گرد فردی است که مواد قابل استفاده مجدد یا قابل بازیافت را که توسط دیگران دور انداخته می‌شود، تفکیک می‌کند و آنها را برمی‌دارد.[۲] این افراد به شکل فیزیکی و یدی در سطل‌های زباله خم می‌شوند و زباله‌های خشک و تر را از هم جدا می‌کنند. آنها معمولا زباله‌ها را در گونی‌های بزرگی که به همراه دارند می‌ریزند. گونی‌ها را به مراکز اسکانشان می‌برند و اقلام مختلف را در آنجا تفکیک می‌کنند تا صاحب‌کارها آنها را به مراکز بازیافت بفروشند. [۳]
میلیونها زباله گرد در سراسر جهان، به ویژه در کشورهای در حال توسعه وجود دارد، اما به‌طور فزاینده در کشورهای پس از صنعت نیز وجود دارد.[۴] . زباله‌گردان عموما از طبقه تهیدستان جامعه هستند که گاهی نه به هوای کسب سود یا درآمد که تنها به هدف تأمین نیازهای اولیه زندگی خود به این کار روی می‌آورند.[۱]
محاسن و معایب[ویرایش]
زباله‌گردها به نفع محیط زیست عمل می‌کنند. از هزینه‌ها می‌کاهند و اشتغالی بدون نیاز به سرمایه‌گذاری پدید می‌آورند و منبع درآمدی برای اقشار پایین به وجود می‌آورند.[۵]
جامعه به این افراد به چشم افرادی متهم نگاه می‌کنند. زباله‌گرد کسی است که همواره در مظان دستگیری و جرم است و به طور پیش‌فرض توسط مردم خطاکار شناخته می‌شود. آنها در معرض سوء استفاده‌های مختلفی هستند. [۵]
مفاهیم[ویرایش]
زباله‌گردی حرفه‌ای[ویرایش]
زباله‌گردهای حرفه‌ای عموما یا به دنبال زباله‌های خشک هستند یا در بین زباله‌ها در پی اشیای سالمی هستند که به نحوی آنها را به فروش برسانند. بازار سیداسماعیل یا بازار شیطان عموماً پذیرای جنس‌هایی است که زباله‌گردها می‌یابند. زباله‌گردهای حرفه‌ای معمولا روزها کار نمی‌کنند.[۱]
زباله‌دزدی[ویرایش]
زباله‌گردها در معرض خطر دزدان هم هستند. سارقان زباله به صورت گروهی به زباله‌گردها حمله‌ور می‌شوند و به شکل نرم یا سخت زباله‌ها را می‌دزدند.[۱]
مسائل اجتماعی[ویرایش]
زباله‌گردی و اعتیاد[ویرایش]
بخشی از زباله‌گردها معتاد هستند. آنها از سوی خانواده‌شان طرد شده‌اند و به زباله‌گردی روی می‌آورند. آنها بیشتر روزمره تلاش می‌کنند و چندان به فکر آتیه خود نیستند. آنها نمی‌توانند بارهای سنگین را حمل کنند. برخی از این افراد در زمستان شب‌ها کار می‌کنند تا یخ نزنند و هم‌زمان کار تفکیک را پیگیری می‌کنند.[۱]
زباله‌گردی و زیست شبانه[ویرایش]
زباله‌گردها عموما شب کار هستند. چون زباله‌ها شب‌ها به مخازن منتقل می‌شوند. فروشگاه‌ها و مغازه‌ها در طول روز زبالهٔ زیادی ندارند. زباله‌گردها از غروب کار خود را شروع می‌کنند و سعی می‌کنند بین صد تا ۱۵۰ کیلو زبالهٔ مفید به پیامانکارها تحویل بدهند.[۱]
زباله‌گردی و ادبیات[ویرایش]
آدامس چهارشنبه‌های خوشبختی یک کتاب کودک و نوجوان است که دربارهٔ یک کودک زباله‌گرد نوشته شده است. با این همه در نقد این کتاب گفته شده است که طنز داخل کتاب از میزان تلخی زباله‌گردی یک کودک کم کرده است. از این رو کتاب به نوعی توجیه‌گر زباله‌گردی شخصیت اصلی‌اش شناخته می‌شود. کتاب توسط نوید سیدعلی‌اکبر در نشر افق نوشته و منتشر شده است. [۶]
پیامدها[ویرایش]
پیامدهای زیست‌محیطی و فیزیولوژیکی متعددی شناسایی شده است. پیامدهای ناشی از تغییرات جوی و پیامدهای مواجه با مواد سمی یا مواد آلوده و خطرناک مانند خون یا لاشه حیوانات شناخته شده است. زباله‌گردی یک پیشه بیماری‌زا و آسیب‌رسان است.[۷]
پیامدهای زباله‌گردی در شهر تهران به نوعی از حاشیه‌نشینی مبدل شده است که از آن به اقتصاد زباله‌ای یاد شده است.[۸] رکود اقتصاد کشور در سال‌های اخیر به اقتصاد زباله‌ای در شهر تهران دامن زده است.[۸]
وضعیت خانواده‌ها[ویرایش]
خانواده‌های زباله‌گردها از یک الگوی ثابت پیروی نمی‌کنند. بعضی از خانواده‌ها پرجمعیت هستند. برخی هم خانواده‌های تک‌نفری هستند که گهگاه به علت طرد شدن فرد از خانواده می‌انجامد و فرد به سمت اعتیاد و ناگزیر زباله‌گردی سوق داده شده است. [۱]
پایگاه اجتماعی[ویرایش]
افراد در این شغل عموما بی‌سواد یا کم‌سواد هستند. آنها آشیانهٔ مستقل یا همیشگی ندارند و درآمد روزانهٔ آنها کفاف یک زندگی حداقلی را نمی‌دهد. زباله‌گردهایی که با ماشین شخصی‌شان در پی زباله‌ها هستند وضع اقتصادی مناسب‌تری دارند.[۱]
سختی شغل[ویرایش]
زباله‌گردها عموما نمی‌توانند به کار دیگری بپردازند. آنها تا ده ساعت در روز کار فیزیکی می‌کنند. مدام باید راه بروند و در جستجوی زباله‌های خشک یا اجناس سالم جابه‌جا شوند و در انتهای روز مثل کسی که کار سنگین کرده است خسته می‌شوند. [۱]
ایران[ویرایش]
طبق آخرین آماری که مقامات ایران در تاریخ ۲۲ خرداد ۱۳۹۸ دادند، تنها در تهران ۱۴ هزار زباله‌گرد وجود دارد که یک سوم آنها یعنی ۴ هزار و ۷۰۰ نفر کودک هستند.[۹]
مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته[ویرایش]
کشورهای توسعه یافته بیش از ۸۰ درصد زباله‌ها را بازیافت می‌کنند که این رقم در ایران کمتر از ۱۰درصد است که با توجه به آمار بالای تولید زباله در کشورما ٨٠٠ گرم، در مقایسه با سرانۀ جهان ٣٠٠ گرم یعنی تولید سالانه ٢٥میلیون تن زباله. ۹۰ درصد این ٢٥میلیون تن، دفن و سوزانده می‌شود که تیشه‌ای به ریشه محیط زیست است. [۱۰]
قانون مدیریت پسماند در ایران[ویرایش]
قانونی در سال ۸۳ به تصویب رسید که بر اساس آن بر مبنای حفظ محیط زیست کشور قانونی برای امور مربوط به پسماند اجرا می‌شود. وزارت کشور و شهرداری‌ها در معرض این قانون هستند و باید مقرراتی برای این سیاست‌های قانونی تنظیم کنند. بخش فرهنگسازی و اطلاع‌رسانی و مدیریت پسامند در این قانون دیده شده است. [۱۱]
تهران[ویرایش]
شهرداری[ویرایش]
شهرداری تهران می‌گوید می‌خواهد از زباله‌گردی کودکان جلوگیری کند. آنها می‌گویند برنامه‌های جدی برای کودکان کار در نظر گرفته‌اند تا هرگز درگیر چنین کارهای «کثیفی» نشوند. شهرداری می‌گوید پیمانکاران، سازمان مدیریت پسماند و همکاران در مناطق شهرداری تهران، نقش مهم و به سزایی در حذف پدیدۀ زباله گردی کودکان پای مخازن دارند.[۱۲]
شهرداری می‌گوید هر نوع زباله‌گردی کودکان باید به ۱۳۷ اطلاع داده شود. بخشنامه ممنوعیت استفاده از کودکان کار به تمامی بخش‌های شهرداری مخابره شده است.[۱۳] این موضوع را محمدرضا جوادی‌یگانه معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری در حساب توییتری خود اعلام کرده است. [۱۴] شهرداری تهران نیز ممنوعیت استفاده از کودکان کار را در خرداد ۹۹ بخشنامه کرد.[۱۵]
درآمد شهرداری از زباله‌گردی[ویرایش]
سید محمود میرلوحی عضو شورای شهر تهران می‌گوید شهرداری تهران در سال ۹۶ از طریق جمع‌آوری پسماند خشک ۱۲ میلیارد تومان درآمد کسب کرد و در سال ۹۷ این قرارداد را به ۲۰۰ میلیارد تومان رساند. او معتقد است این عدد را می‌توان تا ۶۰ برابر بیشتر کرد.[۱۶]
میرلوحی تصریح می‌کند:
بررسی‌ها نشان داده که یک هزار میلیارد تومان از سهم شهرداری تهران در پسماند خشک نابود شده و ما هم بالاخره انحصار مافیای پسماند را می‌شکنیم و وضعیت آنها را بررسی می‌کنیم.[۱۶]
کسب درآمد و ثروت‌های هنگفت تنها بخشی از کاربرد‌های پسماند است که امروزه در تمام دنیا طرفدار دارد.[۱۶]
مافیای زباله[ویرایش]
مافیای در جاهایی مانند گود محمودآباد، نفرآباد، امین آباد و همهٔ جاهایی کار می‌کنند که محل اصلی تلاقی همه زباله‌هایی است که وانت‌ها و کامیون‌ها حمل زباله‌های زباله‌گردها به آنجا می‌رسد. هر گود یا محل رئیس خود را دارد، هر رئیس هم رئیس دیگری دارد و ... همین چرخه سبب شده تا هیچ منبع رسمی از اینکه مافیای زباله دقیقا چه کسی یا کسانی هستند صحبتی کند. شبکه‌ای پیچیده که از کودک پنج‌ساله تا پیرمرد بهره‌کشی می‌کند.[۱۷]
زباله‌گردی کودکان[ویرایش]
مونیکا نادی، عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان، روز چهارشنبه ۱۹ شهریور ۱۳۹۹، اعلام کرد کودکان کار در حاشیه شهرها در مکان‌های مملو از زباله به نام «گود» زندگی و زباله‌گردی می‌کنند و گفت: «کودکان زباله‌گرد به گودها می‌روند و در آنجا در شرایط بسیار سخت و عجیبی زندگی و هم زباله‌گردی می‌کنند.».[۱۸]
او ضمن انتقاد از عدم توجه به گودها گفت:
اینکه ما کودکان زباله‌گرد را از سطح شهر جمع کنیم، اما به گودها توجهی نکنیم و نظارتی بر آنها نداشته باشیم، طبیعتاً نمی‌تواند نظارت کارآمد بر کودکان زباله‌گرد را به وجود بیاورد.» او زباله‌گردی را وسیله امرار معاش این کودکان دانست و ریشه آن را «فقر و مشکلات معیشتی» عنوان کرد. او از ادامه زباله‌گردی با وجود وعده مسئولان خبر داد و گفت: «خدمات حمایتی و اجتماعی آنان اجرا نمی‌شود و پیمانکاران به راحتی کودکان را به کار می‌گیرند.» عضو کمیته حقوقی انجمن حمایت از حقوق کودکان «خشونت علیه کودکان کار» را از دیگر مشکلات آنها عنوان کرد.[۱۸]
روز ۲۵ خرداد ۱۳۹۹، یکی از مسئولان شهرداری تهران گفت این کودکان در سطح شهر «در مخازن زباله به صورت کتفی و کولی زباله جمع می‌کردند» و در مورد نحوه کار آنها توضیح داد:[۱۹]
«معمولاً این کودکان در جمع‌های کوچک خانوادگی کار می‌کنند و معمولاً از کشور افغانستان و از شهر هرات آمدند که بر اساس روابط خانوادگی در گاراژها و گودهای خارج از تهران دور یکدیگر جمع شده و مشغول زباله‌گردی هستند… که این افراد معمولاً ظهرها سوار خودرو شده و به تهران می‌آیند و هر پنج تا شش خیابان در اختیار یک گروه است که موظف هستند مخازن این خیابان‌ها را گشته و پسماند خشک آن را بردارند و معمولاً تا ساعت ۱۲ تا ۲ بامداد نیز فعال هستند و بعد از آن به همراه زباله‌هایشان توسط خودروهای پوشیده شده به گاراژها برگردانده می‌شوند و صبح‌ها نیز به تفکیک زباله مشغول هستند.»
— گزارش همشهری
کامیل احمدی سرپرست پژوهش زباله‌گردی کودکان است. او می‌گوید زباله‌گردهایی هستند که از مزایای تأمین اجتماعی برخوردار می‌شوند. آنها با سازوکارهای اداری با سرویس به سر کار آورده می‌شوند. زباله‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و به مراکز پسماند منتقل می‌کنند. زباله‌ها در مراکز تفکیک که عموما در آرادکوه است از هم جدا می‌کنند. پیمانکاران این زباله‌های تفکیک‌شده را می فروشند. اما مشکل زمانی آغاز می‌شود که شیفت بعد از ظهر شروع می‌شود. زباله‌گردهای غیررسمی به عرصه وارد می‌شوند. مطابق گفتهٔ احمدی دلال‌های بعد از ظهر برای هر زباله‌گرد حدود سه میلیون تومان به پیمانکار پول می‌دهند تا زباله‌های خشک برای گونی‌های کنفی برای دلالان که ارباب خوانده می‌شوند جمع‌آوری شود. این زباله‌ها در ازای کیلویی ۶۰۰ تومان از افراد خریداری و به قیمت ۳۵۰۰ تومان فروخته می‌شود. ۱۴ هزار زباله‌گرد از این سنخ در تهران کار می‌کنند که یک سوم‌شان زیر ۱۸ سال هستند.[۳]
روزنامه همشهری در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹، در گزارشی نوشت «تهران ۴هزار و ۷۰۰ کودک زباله‌گرد دارد که تقریباً نیمی از آنان نان‌آور خانه هستند» و درآمد هر زباله گرد خرد ۵۰ هزار تومان در روز و در مناطق شمالی تا ۸۰ هزار تومان هم می‌رسد. در ادامه گزارش آمده که:[۲۰]
«زباله‌گردی در هر منطقه قیمت خودش را دارد. درواقع هر منطقه یک پیمانکار دارد و بررسی‌ها نشان داده که معمولاً پیمانکار هر ۵ تا ۶ خیابان را به یک گروه واگذار می‌کند و معمولاً از ۳تا ۵میلیون تومان از این زباله گردها می‌گیرد و به آنها کارتی می‌دهد که نشان مالکیت آنان بر خیابان‌هاست.»
— روزنامه همشهری
فقر و کودکان کار زباله‌گرد[ویرایش]
لیلا ارشد، فعال حوزه آسیب‌های اجتماعی معتقد است فقر موضوع اصلی داستان کار کودکان و زباله‌گردی است، بنابراین نمی‌توان زمانی برای حل این آسیب اجتماعی برنامه‌ریزی کرد. [۲۱]
مهاجران[ویرایش]
کودکان مهاجر دو گروه هستند. گروهی که به دلایل مانند بیکاری یا تعطیلی مشاغل یا خشکسالی به کلانشهرها مهاجرت کرده‌اند. گروهی دیگر اتباغ غیر ایرانی عموما افغانستانی هستند که به اجبار جلای وطن کرده‌اند. کودکان در این گروه‌ها چاره‌ای جز روی آوردن به مشاغل نامطلوب مثل زباله‌گردی ندارند.[۲۱]
سنخ‌شناسی کودکان زباله‌گرد[۲۱][ویرایش]
در سال ۱۳۹۷ پژوهشی میان ۶۰۰ تا ۷۰۰ کودک زباله‌گرد در تهران صورت گرفت. نتیجهٔ پژوهشها نشان می‌داد ۴۰ درصد این کودکان توانایی خواندن و نوشتن ندارند. ۳۷ درصد نیز دیگر به مدرسه نمی‌روند. حدود دو سوم درصد این کودکان هنگام جمع آوری زباله همراه دارند. بیش از نیمی از این کودکان بی‌خانواده هستند. برخی از این کودکان تا ۲۰ ساعت کار می کنند، اما میانگین کار این کودکان ۱۰.۵ ساعت در هفته است. ۶۲ درصد آنها فاقد امکانات اولیه بهداشتی در حین کار هستند و بدون دستکش کار تفکیک زباله را انجام می‌دهند.
نظر مسئولان[ویرایش]
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند معتقد است اگرچه باید با پیمانکاران متخلف برخورد قانونی صورت گیرد اما زباله‌گردی کودکان بیش از آنکه به دلیل وجود مافیای زباله باشد، ناشی از سیستم نادرست در جمع‌آوری پسماند است، بنابراین تا زمانی که شکل جمع آوری پسماند تغییر نکند، مخازن سرپوشیده نشده و در واقع مالک نداشته باشند، هیچ کسی مسئولیت آنچه در زمینه پسماند، مافیا و زباله‌گردی کودکان اتفاق می‌افتد را بر عهده نمی‌گیرد.[۲۲]
نظر پژوهش‌گران[ویرایش]
کامیل احمدی سرپرست پژوهش زباله‌گردی کودکان می‌گوید:
پیشنهاد ما حذف کودکان زباله گرد زیر ۱۵سال از چرخه کار است. تحت لوای هیچ قوانینی کودکان زیر ۱۵سال نمی‌توانند وارد سازوکار جمع آوری پسماند شوند. برگشت دادن این مهاجران زیر ۱۵سال با همانگی دولت افغانستان و ادارۀ مهاجرت این کشور، سازمان‌های بین المللی با اخذ اجازه عبور از مرز، نظارت سازمان جهانی کار، بهزیستی و سازمان های مردم نهاد و بازگشت آنها به چرخه آموزش از جمله راه حل های پیشنهادی ماست.[۲۳]
توضیح پژوهش‌گر زباله‌گردی کودکان این است که همه چیز به ظاهر قانونی ولی در باطن غیر انسانی است:
سازوکار در ابتدا کاملا قانونی انجام می‌شود، یعنی شهرداری‌ها پیمانکاران ایرانی را وارد مزایده‌های قانونی یا شبه قانونی می‌کنند و آنها مزایده‌ها را برنده می‌شوند اما آنچه که اتفاق می‌افتد این است که در یک شکل و شمایل قانونی پیمانکاران در شیفت صبح افرادی را رسما استخدام کرده‌اند تا زباله‌ها را تفکیک کنند، اگرچه در میان این افراد رسمی، افراد غیررسمی نیز حضور دارند اما با همه این وجود در شیفت صبح کارهای قانونی و شبه قانونی خود را انجام می‌دهند اما آنچه که به عنوان غیررسمی اتفاق می‌افتد در شیفت بعد از ظهر است. اینکه این ساز و کار کاملا مافیایی است یا خیر جای بحث دارد، چرا که پیمانکار به صورت قانونی مزایده را می‌برد و این کار را به صورت قانونی به اعضای دیگری که عمدتا مهاجران غیرقانونی هستند واگذار می‌کند! چیزی که به نظرٍ من از لحاظ قانونی مهم است عدم نظارت شهرداری است که با وجود دانش و آگاهی که نسبت به تخلفاتی که درحال انجام است اتفاق می‌افتد.[۲۳]
طرح کاپ[ویرایش]
شهرداری در سال ۹۸ اعلام کرد کاهش زباله را فرهنگسازی خواهد کرد. این طرح خواه‌ناخواه می‌تواند به کنترل موضوع زباله‌گردی کمک کند. با آنکه طرح کاپ نماد مسئولیت اجتماعی شناخته می‌شود ولی هنوز شهروندان این طرح را به طور ملموس در شهر تهران تجربه نکرده‌اند. [۱۷][۲۱]
زباله‌گردی از منشأ[ویرایش]
حل زباله‌گردی از منشا یکی از راه‌های برخورد با این پدیدهٔ کاذب است که توسط شهرداری‌ها می‌تواند سامان یابد. در شهر تهران قرار است تعداد مخازن تا ۵۰ درصد کاهش یابد و این یکی از راه‌حل‌های پیشنهادی برای مقابله با زباله‌گردی بی‌ضابطه است. [۲۲]
بیماری و زباله‌گردی[ویرایش]
گزارش‌ها می‌گوید زباله‌گردی در روزهایی کرونایی مخاطره‌انگیز است. زباله‌گردان با دستکش و ماسک و احیانا ویروس‌های سرگردان کرونا در سطل‌های زباله دست به گریبان خواهند بود.[۱۶]
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ ۱٫۷ ۱٫۸ ۱٫۹ پروین, ستار; مرادی, علیرضا; دنیایی, ام‌‌کلثوم; داودی, مریم (2018-05-22). "مهاجرت و زباله‌گردی، به‌مثابه شیوه نوظهور زیست شهری". دوفصلنامه مطالعات جمعیتی. 4 (1): 199–228. ISSN 2676-5306.
- ↑ Srinivas, Hari. "Solid Waste Management: Glossary". The Global Development Research Center. Retrieved 13 November 2011.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ «پشت پرده زباله گردی چه می‌گذرد؟!». ۲۲ خرداد ۱۳۹۸.
- ↑ Gowan, Teresa (1997). "American Untouchables: Homeless Scavengers in San Francisco's Underground Economy". International Journal of Sociology and Social Policy. 17 (3/4): 159–190. doi:10.1108/eb013304.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ "Commodity prices and fiscal policy in a commodity exporting economy". Economic Modelling. 59: 335–351. 2016-12-01. doi:10.1016/j.econmod.2016.08.002. ISSN 0264-9993.
- ↑ آزادی, شهناز (1396-01-04). "خنده بر زخم پنهان؛ آدامس چهارشنبه های خوشبختی". نقد کتاب کودک و نوجوان. 13 (4): 5–18. Check date values in:
|date=(help) - ↑ Dias, Sonia Maria; Ogando, Ana Carolina (2015). "Rethinking gender and waste: exploratory findings from participatory action research in Brazil". Work Organisation, Labour & Globalisation. 9 (2): 51–63. doi:10.13169/workorgalaboglob.9.2.0051. ISSN 1745-641X.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ افراخته, حسن; حجی‌پور, محمد (1396-10-01). "اقتصاد زباله ای در روستاهای پیراشهری جنوب تهران". اقتصاد فضا و توسعه روستایی. 22 (6): 47–72. Check date values in:
|date=(help) - ↑ بیش از ۴ هزار کودک در تهران زباله‌گرد هستند
- ↑ الهام راهی (۳۰ آبان ۱۳۹۸). «مافیا پسماند».
- ↑ «مرکز پژوهشها - قانون مدیریت پسماندها». rc.majlis.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۴.
- ↑ «استفاده از کودکان در زباله‌گردی تهران».
- ↑ «اطلاع‌رسانی زباله‌گردی کودکان».
- ↑ «اعلام ممنوعیت استفاده از کودکان کار در زباله‌گردی».
- ↑ سال، پایگاه خبری تحلیلی شعار (۱۳۹۹/۰۳/۲۷ - ۱۰:۳۷). «بخشنامه بکار نگرفتن کودکان توسط پیمانکاران صادر شد». fa. دریافت‌شده در 2021-05-25. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ ۱۶٫۲ ۱۶٫۳ «درآمدزایی شهرداری از زباله‌گردی».
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ «مافیای زباله».
- ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ «هشدار دربارهٔ سکونت کودکان کار در گودهای زباله حاشیه شهرها». ایران اینترنشنال. ۱۹ شهریور ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۹ شهریور ۱۳۹۹.
- ↑ «وجود ۴۰۰۰ کودک زباله‌گرد در تهران | مردم زباله‌گردی کودکان را به ۱۳۷ اطلاع دهند». همشهری آنلاین. ۲۵ خرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۹ شهریور ۱۳۹۹.
- ↑ «کودکانی که آینده‌شان را در سطل زباله می‌ریزند». روزنامه همشهری. ۲۶ مرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۹ شهریور ۱۳۹۹.
- ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ ۲۱٫۲ ۲۱٫۳ «معضل کودکان کار».
- ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ «جمع‌آوری نادرست پسماند و کودکان زباله‌گرد».
- ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ «سودهای میلیاردی از زباله‌گردی کودکان».
