تئودورا

تئودورا
امپراتریس حاکم و نایب السلطنه بیزانس
سکه سلطنتی تئودورا همراه پسرش میخائیل در این تصویر عکس تئودورا سمت راست همراه میخائیل و سمت چپ به تنهایی که او را به عنوان نایب السلطنه و تنها حاکم بیزانس نام برده است
تنها حاکم و نایب السلطنه امپراتوری بیزانس
سلطنت	۸۴۲–۸۵۶
تاج‌گذاری	۸۴۲
پیشین	تئوفیلوس
جانشین	میخائیل
شریک سلطنت	میخائیل سوم
امپراتریس همسر بیزانس
زاده	۸۱۵ (میلادی)
درگذشته	پس از ۸۵۶ (میلادی)
هم‌نشین	تئوفیلوس
فرزند(ان)	میخائیل
خاندان	بیزانس

نگاره‌ای از قرن پانزدهم در موزه بریتانیا که تئودورا را در حالی که میخائیل کوچک را در بغل دلرد در گردهمایی درباریان نشان می‌دهد.

نقش تئودورا و پسرش میخائیل سوم در یک سکه و دخترش در سکه دیگر

تئودورا (۱۹۴ خورشیدی تا پس از ۲۴۶ خورشیدی) امپراتریس بیزانسی و همسر تئوفیلوس امپراتور بیزانس بود همسر امپراتور تئوفیلوس بود و از سال ۸۳۰ تا مرگ تئوفیلوس در سال ۸۴۲ این عنوان را داشت. پس از مرگ شوهرش، او به‌عنوان نایب‌السلطنه برای پسر خردسالشان، میخائیل سوم، از سال ۸۴۲ تا ۸۵۶ حکومت کرد. تئودورا بیش از هر چیز به‌دلیل پایان دادن به دومین دوره‌ی شمایل‌شکنی در امپراتوری بیزانس (۸۱۴–۸۴۳) شناخته می‌شود؛ اقدامی که موجب شد در کلیسای ارتدوکس شرقی به‌عنوان قدیسه شناخته شود. گرچه در دوران فرمانروایی‌اش، بیشتر جزیره‌ی سیسیل از دست رفت و تلاش‌ها برای بازپس‌گیری کرت به شکست انجامید، اما سیاست خارجی او در مجموع بسیار موفق بود: تا سال ۸۵۶، امپراتوری بیزانس در برابر هم امپراتوری بلغار و هم خلافت عباسی دست بالا را پیدا کرده بود و قبایل اسلاو در پلوپونز را نیز وادار به پرداخت خراج کرده بود، آن هم بدون آن‌که ذخایر طلای امپراتوری کاهش یابد.

تئودورا از نژاد ارمنی و خواهر بارداس و پترناس بود. وی از ازدواج با تئوفیلوس دارای ۵ پسر و ۲ دختر شد که جوانترین ایشان میخائیل در دو سالگی جانشین پدر شد. پس از مرگ شوهر، میخائیل تنها دو سال داشت بنابراین تئودورا نایب‌السلطنه و همزمان امپراتور مشترک امپراتوری شد. با بالا رفتن سن میخائیل سوم، او بیم آن داشت که مادرش، همانند امپراتریس ایرنه، قصد براندازی‌اش را داشته باشد تا خود به تنهایی فرمانروایی کند. او در واکنش به این‌که تئودورا اجازه نداد میخائیل همسر دلخواهش را برگزیند، دایی‌اش بارداس، برادر ملکه را از تبعید بازگرداند و همراه او در نوامبر ۸۵۵، صدر اعظم تئوکتیستوس را به قتل رساند. تئودورا چندین ماه از پسرش و دیگر توطئه‌گران خشمگین بود تا آن‌که میخائیل، که نتوانست رضایت مادر را جلب کند، در ۱۵ مارس ۸۵۶ او را از قدرت خلع کرد و خود تنها امپراتور شد. تئودورا تا سال ۸۵۷ یا ۸۵۸ در کاخ سلطنتی زندگی کرد، سپس به همراه چند تن از دخترانش به دیر گاستریا تبعید شد. احتمالاً حدود سال ۸۶۳ از دیر آزاد و به ایفای نقشی تشریفاتی در دربار مجاز شد. او اندکی پس از قتل پسرش میخائیل سوم به دست دوست و هم‌امپراتورش (co-emperor)، باسیلیوس یکم، درگذشت.

تئودورا که احتمالاً اصالت ارمنی داشت، در خانواده‌ای روستایی از بازرگانان و مقامات نظامی در پافلاگونیا به دنیا آمد. در سال ۸۳۰، او توسط اوفروسین، نامادری امپراتور تئوفیلوس، به عنوان نامزد در یک نمایش عروس برای امپراتور جوان انتخاب شد. پس از انتخاب توسط تئوفیلوس، در ۵ ژوئن ۸۳۰ به عنوان ملکه تاجگذاری شد. تئوفیلوس یک شمایل‌شکن بود که با پرستش شمایل‌ها مخالف بود. مشخص نیست که او چقدر از شمایل‌دوست بودن تئودورا آگاه بود. این زوج هفت فرزند داشتند و تئودورا در امور و مراسم امپراتوری شرکت‌کننده‌ای وفادار بود، اما در طول سلطنت شوهرش مخفیانه به شمایل‌ها احترام می‌گذاشت. تئوفیلوس در ۲۰ ژانویه ۸۴۲، احتمالاً کمتر از ۳۰ سال، بر اثر اسهال خونی درگذشت. او در بستر مرگ، تئودورا را به عنوان نایب‌السلطنه پسر دو ساله‌شان، میخائیل سوم، منصوب کرد و گروهی از مشاوران را برای کمک به او تعیین کرد. برجسته‌ترین این مشاوران، تئوکتیستوسِ لوگوتِت و خواجه بود که بعدها به یکی از محرمان نزدیک تئودورا تبدیل شد.

تئودورا ثابت کرد که کاملاً قادر به اداره امپراتوری است. اگرچه تنها در اواخر دهه بیست زندگی خود بود، اما به خوبی رهبری می‌کرد و وفاداری را برمی‌انگیزاند، توسط مقامات باتجربه احاطه شده بود و هیچ رقیب آشکاری نداشت. احیای احترام به شمایل‌ها بدون مشکل خاصی انجام شد، اگرچه بدعت‌گذاران پاولیسی در شرق آناتولی به دستور تئودورا بی‌رحمانه سرکوب شدند. او بدون نیاز به اقدام نظامی زیاد، توانست از طریق دیپلماسی، امپراتوری را از حملات حاکمان بلغاری، پرسیان و بوریس اول، محافظت کند. غارت شهر آنازاربوس در کیلیکیه توسط بیزانس تا حد زیادی به تهدید اعراب در آینده نزدیک پایان داد. با بزرگتر شدن میخائیل سوم، او از این بیم داشت که تئودورا قصد داشته باشد راه ملکه ایرنه را دنبال کند و او را برکنار کند تا به تنهایی حکومت کند. میخائیل که از امتناع تئودورا در انتخاب همسر خود خشمگین شده بود، برادرش بارداس را از تبعید فراخواند و به همراه او تئوکتیستوس را در نوامبر ۸۵۵ ترور کرد. تئودورا چندین ماه از میخائیل و دیگر توطئه‌گران خشمگین بود، تا اینکه میخائیل که قادر به آرام کردن مادرش نبود، در ۱۵ مارس ۸۵۶ او را برکنار کرد و خود به تنهایی امپراتور شد. تئودورا تا سال ۸۵۷ یا ۸۵۸ در کاخ امپراتوری زندگی کرد، تا اینکه اخراج شد و در کنار برخی از دخترانش در صومعه‌ای در گاستریا محبوس شد. ممکن است او حدود سال ۸۶۳ از صومعه آزاد شده و به او اجازه داده شده باشد که نوعی نقش تشریفاتی را بر عهده بگیرد. او اندکی پس از قتل میخائیل سوم توسط دوست و امپراتور مشترکش، باسیل اول، درگذشت.

پیشینه و اوایل زندگی

عموماً اعتقاد بر این است که خانواده روستایی پافلاگونیایی تئودورا از تبار ارمنی بوده‌اند، اگرچه هیچ منبع معاصری او را ارمنی توصیف نمی‌کند. اگرچه در گذشته ارتباطی بین خانواده تئودورا و طایفه اشرافی ارمنی مامیکونیان پیشنهاد شده است، اما منابع کافی برای اثبات چنین ارتباطی وجود ندارد. در هر صورت، خانواده تئودورا با برخی از خانواده‌های ارمنی در پایتخت ارتباط داشتند. او خواهرزاده مانوئل ارمنی، یک ژنرال برجسته بیزانسی بود که در سال ۸۱۹/۸۲۰ به‌طور خلاصه فرماندهی هر پنج استان آسیایی امپراتوری را بر عهده داشت. این احتمال وجود دارد که این خانواده در تجارت در دریای سیاه مشارکت داشته باشند، زیرا آنها صاحب کشتی‌هایی بودند که برای تجارت استفاده می‌شدند. مشخص نیست که آیا خانواده تئودورا، به استثنای مانوئل، قبل از ملکه شدن او، از ارتباطات خوبی برخوردار بوده‌اند یا از جایگاه خوبی برخوردار بوده‌اند.

منابع

ویکی‌پدیای انگلیسی