اوتاکو

اوتاکو (به ژاپنی: おたく یا オタク（ヲタク؛ Otaku) لغتیست در زبان ژاپنی که به کسی که دیوانه‌وار و علاقه‌مند چیزیست اطلاق می‌گردد، مخصوصاً در زمینه انیمه و مانگا.

§تعریف اوتاکو

اصطلاح Otaku، در مباحث فرهنگی راجع به فرهنگ معاصر ژاپن، به ویژه ژاپن پس از دهه هفتاد، بسیار مشاهده می‌شود. در یک تعریف مختصر، Otaku به فردی گفته می‌شود که عاشق انیمیشن ژاپنی (Anime، که با خطوط کاتا نوشته می‌شود و ساده شده کلمه خارجی انیمیشن Animation است) و کتب مصور ژاپنی (Manga، با خطوط هیرا یا کانجی) است و سرگرمی دیگری جز این مسأله ندارد، آنها را تعقیب می‌کند و نسخه‌های مجلات یا کتاب‌ها و فیلم‌ها را جمع آوری می‌کند.

با این حال، این تعریف، ساده سازی سبکسرانه‌ای از فرهنگی است که یک سبک زندگی خاص را ایجاد می‌کند. در ژاپن، Otaku، در واقع یک نوع زندگی است. نوعی از زندگی که پیشتر، مردان جوان (و حتی میانسال) انتخاب می‌کردند و با استفاده زیاد از تکنولوژی‌های ارتباطی، خواندن مانگا، تماشای انیمه، شرکت در جلسات بحث انیمه با دیگر Otakuها، قرض دادن و قرض گرفتن نسخه‌های مختلف و بالآخره آرشیو کردن آنها مشخص می‌شد.

Otakuها سنتی در پوشش ایجاد کردند که امروزه به نام کوزپلی (cosplay) معروف است؛ آنها پوشش شخصیت‌های مطلوب خود در مانگاها و انیمهها را ایجاد می‌کردند و با پوشیدن آن لباس‌ها در اجتماع ظاهر می‌شدند. اکنون، دیگر Otaku یک سبک زندگی مذکر نیست. دختران و زنان Otaku فراوانی وجود دارند و cosplay رواج زیادی در ژاپن دارد. در دیگر کشورها حتی فرهنگ دوری از آن نظیر سوئد، از رواج cosplay و اثر قوی مانگا در آنجا می‌توان نشان‌هایی یافت، به طوری که در سوئد مسابقات cosplay برگزار می‌شود و بهترین costume جایزه می‌گیرد. با این حال، در فرهنگ ژاپن و فرهنگ غالب غرب، کلمه Otaku اغلب حامل کیفیت‌های منفی مانند انزوا و ضداجتماعی بودن است.

§ریشهٔ واژه

ریشه دقیق واژه Otaku مشخص نیست، گفته شده که روزنامه نگاری به نام آکیو ناکاموری، اولین بار در دهه هفتاد این اصطلاح را به صورت Otaku-zoku به معنای قبیله Otakuها به کار برد. افراد عجیب و ناهنجاری که خوره مانگا بودند و همدیگر را Otaku صدا می‌زدند.

از نظر لغوی، Otaku هم معنای anata است (هر دو به معنای شما)، ولی Otaku در زبان ژاپنی معمول نیست، چرا که بیش از حد مودبانه و رسمی است. ولی در مورد اینکه چرا این اصطلاح برای طرفداران مانگا و انیمه به کار می‌رود (توسط خودشان در وهله اول)، نظریه واحدی وجود ندارد. در واقع، دو نوع نظریه متفاوت در این مورد وجود دارد.

یک نظریه می‌گوید که Otakuها در شبکه‌های بزرگ اجتماعی با هم ارتباط دارند و در آنها اطلاعات و کالاها (مثل مجلات و فیلم‌ها و...) را مبادله می‌کنند. ولی این نظریه دقیق نیست، چرا که هرچند شبکه‌های بزرگ اجتماعی برای مبادله و اشتراک انیمه وجود دارند، و Otakuها هم جزو اعضای آن هستند، یک Otaku الزاماً با Otakuهای دیگر رابطه نزدیکی ندارد. در واقع این فرهنگ، در آغاز تا حد زیادی در افراد تنها و دور از اجتماع رشد کرد. تا جایی که این افراد منفرد، متوجه شدند که کسانی مثل خودشان وجود دارند و توانستند به هم بپیوندند و یک خرده فرهنگ ایجاد کنند. رابطه Otakuها در شبکه‌های اجتماعی نیز، اغلب غیرشخصی، کوتاه و کاری است. در واقع به یک تعبیر، بار معنایی واژه بسیار مودبانه Otaku، در رابطه غیر شخصی و بی نهایت مودبانه بین Otakuها دیده می‌شود.

نظریه دوم، در مورد Otakuها بر انزوای Otakuها تاکید می‌کند. این نظریه، نظریه غالب در فضای فرهنگی غرب در مورد Otakuها است. این نظریه به معنای دوم واژه Otaku اشاره می‌کند، یعنی ‍«خانه شما»؛ و می‌گوید که این افراد Otaku خوانده می‌شوند، چون به ندرت از خانه خارج می‌شوند (فقط برای خرید مانگا یا دیگر خریدهای ضروری). در واقع این فرهنگ در مراحل ابتدایی رشد خود، تا حدی اینگونه بود و در افرادی رشد کرد که زمان در خانه بودن را تقریباً به طور مطلق صرف مانگا و انیمه می‌کردند و اغلب افرادی تنها و منزوی بودند. این تعریف ضمناً تصویر غالب در فرهنگ رسانه‌ای ژاپن نیز هست و از آن به عنوان تحقیر نیز استفاده می‌شود. Otakuها افرادی ضد اجتماعی و منزوی معرفی می‌شوند که از جهان خارج از خودشان، جدا هستند. با این حال، Otakuها از زمان پیدایش اولین شبکه‌های کامپیوتری مثل BBSها (در واقع از اولین زمانی که بحث گروهی بدون حضور فیزیکی، از طریق کامپیوترها امکان پذیر شد)، با همدیگر قرار می‌گذاشتند و در این قرارها همدیگر را Otaku صدا می‌زدند. به نظر می‌رسد که این شکل تعریف، توسط جامعه فرهنگی ژاپن، برای سخیف جلوه دادن Otakuها ایجاد شده باشد. حداقل این است که احتمال اینکه Otakuها همدیگر را از روی احترام Otaku صدا بزنند، بیشتر از این است که همدیگر را منزوی خطاب کنند.

از نظر تاریخی و سابقه این کلمه، تاکاشی موراکامی از قول توشیو اوکادا، این کلمه را به شوجی کاواموری و هاروهیکو میکوموتو نسبت می‌دهد که خالق «دژ فرابُعدی مکراس» (در ایران، نیمی از سری اول آن با نام دژ فضایی پخش شد) در دهه هشتاد بودند. این دو نفر، زمانی که کار روی مکراس را در استودیو نوئه شروع کردند، دانشجوی دانشگاه کیو (keio) بودند. دانشگاه کیو یکی از مراکز آموزشی برتر و تا حدودی مختص طبقه مرفه‌است. کاواموری و میکوموتو، تا حدودی تحت تاثیر محیط نسبتاً اشرافی دانشگاهشان، همدیگر را به جای لفظ معمول anata با کلمه رسمی تر و مودبانه تر Otaku صدا می‌زدند. به علاوه، آنها این کلمه را مستقیماً در دهان شخصیت اصلی سری مکراس هم گذاشتند. طرفدارن کارهای استودیو هم از این عبارت استفاده کردند تا احترام خودشان را نسبت به طراحان استودیو نشان دهند. این عبارت کم کم وارد زبان طرفداران مانگا و انیمه شد، به طوری که هرجا جمع می‌شدند، همدیگر را اینگونه صدا می‌کردند.

به نظر می‌رسد که سیر تاریخی این واژه، منطقی ترین توضیح را برای این مفهوم به دست دهد. در فرهنگ رسانه‌ای ژاپن، شاید تا حد زیادی عامدانه، Otaku معنای مثبتی ندارد. در زمان کنونی تعداد Otakuها زیاد است و چندان منزوی نیستند؛ با هم قرار می‌گذارند و راجع به انیمه‌ها و مانگاها حرف می‌زنند. ظاهراً تعریف Otakuی تنها در خانه را، باید در فرهنگ ژاپن و به تبع آن فرهنگ غربی، دیگر به فراموشی سپرد.

§منابع

• ویکی‌پدیای انگلیسی