پیش‌نویس:رشته علوم تربیتی

علوم تربیتی از رشته‌های علوم انسانی است که به جنبه‌های آموزش و پرورش آدمی و دانش‌های مربوط به آن می‌پردازد. دربارهٔ مفهوم «آموزش و پرورش» باید در نظر داشت که «آموزش و پرورش» منحصر به افراد، زمان و مکان خاصی نیست. یعنی به‌طور مشخص «آموزش و پرورش» منحصر به مدرسه، دانشگاه یا آموزش دروس خاصی نیست، بلکه «آموزش و پرورش» برای همه، و در هر زمانی و هر مکانی است. آموزش عمومی، آموزش عالی، آموزش کارکنان، سوادآموزی بزرگسالان ، خودآموزی، آموزش الکترونیکی و مجازی از انواع آموزش محسوب می‌شوند.

تعاریف آموزش و پرورش

• جان دیویی: آموزش و پرورش دوباره ساختن یا سازمان دادن تجربه‌است، به منظور اینکه معنای تجربه گسترش پیدا کند و برای هدایت و کنترل تجربیات بعدی، فرد را بهتر قادر سازد.
• ژان ژاک روسو: آموزش و پرورش هنر یا فنی است که به صورت راهنمایی یا حمایت نیروهای طبیعی و استعدادهای فراگیر (متربی)، و با رعایت قوانین رشد طبیعی و با همکاری خود او برای زیستن تحقق می‌پذیرد.

تاریخچه رشته علوم تربیتی

اولین دانشگاهی که در آن رشته علوم تربیتی تأسیس شد دانشگاه کلمبیا است این رشته در سال 1880 توسط نیکولاس موری باتلر(Nicholas Murray Butler) در آن دانشگاه ارائه گردید . با پیوستن جان دیویی به عضویت هیئت علمی این دانشگاه، رشته علوم تربیتی هم از لحاظ آموزشی و هم از جنبه نظری توسعه یافت.

بنیانگذاران رشته علوم تربیتی در ایران

رشته علوم تربیتی در ایران در سال 1313 هجری شمسی توسط اساتیدی همچون دکتر محمد باقر هوشیار، دکتر عیسی صدیق و دکتر اسدالله بیژن بنیان‌گذاری و تثبیت گردید:

دکتر عیسی صدیق:دکتر عیسی صدیق اعلم، در سال ۱۲۷۳ ش. در تهران متولد شد. پدرش میرزاعبدالله شاملو ملقب به صدیق التجار اصفهانی از نوادگان میرزا مهدی خان استرآبادی بود. وی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدارس ادب، کمالیه و دارالفنون فرا گرفت. در سال ۱۲۹۰ جزو اولین گروه از دانشجویان اعزامی به خارج در دورة بعد از مشروطیت بود که عازم فرانسه شد. در سال ۱۲۹۷ دورة دانشسرای ورسای را به پایان رساند و از دانشگاه پاریس دانشنامة ریاضیات گرفت. پس از چندی در انگلستان ضمن مطالعه و تدریس در دانشگاه کمبریج به عنوان دستیار پروفسور ادوارد براون مستشرق و ایران‌شناس معروف و معاشرت با دانشمندان و فلاسفه غربی نظیر برتراند راسل، به تجربیات و آگاهی‌های بیشتری دست یافت. عیسی صدیق در سال ۱۲۹۷ به ایران مراجعت کرد و به سمت بازرس مدارس منصوب شد. چندی نیز رئیس تعلیمات عالی، معلم مدرسة حقوق، دارلفنون و دارالمعلمین مرکزی و نمایندة ایران در مجمع بین‌المللی آموزش و پرورش در ژنو بود. در سال ۱۳۰۹دکتر صدیق بنا به دعوت دانشگاه کلمبیا برای مطالعه و تحقیق به آمریکا رفت و موفق به اخذ درجة دکترا در رشته علوم تربیتی از دانشگاه مذکور شد. او برای اولین بار واژة دانشگاه را به جای دارالفنون به کار برد. دکتر صدیق در سال ۱۳۱۰به ایران بازگشت و مأمورتأسیس دانشگاه تهران شد. ابتدا به سمت ریاست دارالمعلمین عالی انتخاب شد و سپس آن را هستة مرکزی دانشگاه قرار داد. دکتر صدیق چندین سال در سمت وزیر فرهنگ فعالیت نمود. دکتر عیسی صدیق در ۱۵ آذر ماه ۱۳۵۷ در تهران درگذشت. برخی آثار علمی او عبارت است از : " اصول تدریس حساب و حل مسائل فکری"، "اصول تعلیم و تربیت "،"اصول علمی علم تربیت"، "روش نوین در تعلیم و تربیت "، " صد مسئله حل شده حساب"، " چهل گفتار مشهودات چهل ساله در فرهنگ"، نه کنفرانس در خصوص تعلیمات عمومی ".

دکتر اسدالله بیژن:دکتر میرزااسدالله خان بیژن اصفهانی، دکتری خود را در رشته علوم تربیتی از دانشگاه کلمبیای آمریکا دریافت نمود و پس از بازگشت به ایران به عنوان مشاور فنی وزارت فرهنگ و استاد دانشسرای عالی دروس علوم تربیتی را به همراه دکتر هوشیار و دکتر صدیق تدریس می‌کرد. در دانشگاه تهران از سال ۱۳۱۹ درسی به نام علم‌الاجتماع به لحاظ تربیت(علم‌الاجتماع پرورشی)در دو واحد درسی در هفته توسط دکتر اسدالله بیژن،به صورت ترجمه‌هایی فشرده از پاره‌ای متون خارجی در دانشسرای عالی و دانشکده ادبیات ، تدریس می‌شد. از مهمترین آثار علمی ایشان" سیر تمدن و تربیت در ایران باستان" و" سیر تکاملی تعلیم و تربیت در ایران باستان" می‌باشد.

دکتر محمد باقر هوشیار :محمد باقر هوشیار شیرازی در ۱۲ اسفند ماه سال ۱۲۸۳در خانواده‌ای دوستدار فرهنگ و ادب در شهر بوانات از توابع شیراز به دنیا آمد. پدرش میرزا محمد هوشیار شعر می‌گفت و پیشه بازرگانی داشت. محمدباقر در ۱۳ سالگی پدر خود را از دست داد و مادرش سرپرستی او و دیگر اعضای خانواده را به عهده گرفت. محمدباقر هوشیار از همان دوران کودکی با مادر بزرگ و پدربزرگ خود که زنی فرهیخته و شایسته بوند همدم و همنشین شد و در دامان آنان رشد کرد. محمد باقر پس از اتمام تحصیلات ابتدایی به مدت دو سال در مدرسهٔ شعاعیه شیراز به دبیرستان رفت. وی در سن ۱۷ سالگی از طریق کشور هندوستان (بمبئی و کلکته) برای تحصیلات عالی، به اروپا (آلمان) رفت و مدتی در مدرسهٔ عالی کشاورزی " فردریش اوبره آل شولد فاکلمان" برلن به تحصیل نظری کشاورزی و عملیات زراعی پرداخت. محمدباقر پس از اتمام تحصیلات در سال ۱۳۰۸ به ایران بازگشت و در امتحانات دانشجویان اعزامی تهران قبول شد و سه ماه بعد دوباره به همراه محصلین اعزامی به اروپا، به برلن رفت و ابتدا در دانشکدهٔ ادبیات برلن و سپس در دانشگاه تویین گن و دانشگاه مونیخ در رشتهٔ علوم تربیتی به تحصیل پرداخت او پس از کسب گواهینامه در زمینه روانشناسی نظری، آموزش و پرورش و روانشناسی علمی، از دانشگاه مونیخ موفق به اخذ دکترای علوم تربیتی شد. ایشان از افراد زیادی مانند شیلر، فندر، هینست، گوته و بیشتر از همه از گئورگ کرشن اشتاینر(Georg Kershensteiner) تأثیر علمی پذیرفته‌است. او پس از اتمام تحصیلات به تهران آمد و در دانشسرای عالی و دانشکده ادبیات و علوم انسانی و هنرستان موسیقی و آموزشگاه پست و تلگراف و دبیرستان نظام به تدریس و تعلیم مشغول شد. وی در سال ۱۳۳۶ بر اثر عارضهٔ قلبی درگذشت. از آثارش "اصول آموزش و پرورش " و " روانشناسی علمی سنجش هوش" می‌توان نام برد. او آموزش و پرورش را علم می‌دانست و برای آن اصول نوشت دکتر هوشیار در بنیان‌گذاری رشته علوم تربیتی نقش بسیار مهمی ایفا نمود.

ماهیت میان رشته‌ای علوم تربیتی

علوم تربیتی از ماهیت میان رشته ای برخوردار است و از فلسفه، روانشناسی ، جامعه شناسی، آمار، اقتصاد و مدیریت، مفاهیم بسیاری را اقتباس نموده‌است. به عنوان مثال روانشناسی تربیتی متکی بر دانش روانشناسی و اقتصاد آموزش عالی بر مفاهیم علم اقتصاد مبتنی است. ماهیت میان رشته‌ای علوم تربیتی اگرچه موجب جامعیت این علم گشته است لیکن از معضلات این امر، پراکندگی موضوع، عدم امکان بررسی عمیق مسائل و ضعف نظریه پردازی است.

رشته‌های علوم تربیتی در ایران

رشته علوم تربیتی در ایران در مقطع کارشناسی در پنج گرایش گرایش : تکنولوژی آموزشی، آموزش پیش دبستانی و دبستانی، مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی و

در مقطع کارشناسی ارشد در رشته‌های برنامه‌ریزی آموزشی، آموزش و پرورش تطبیقی، برنامه‌ریزی درسی، تحقیقات آموزشی، آموزش و پرورش استثنایی، روانشناسی تربیتی، آموزش بزرگسالان، مشاوره و راهنمایی، آموزش و بهسازی منابع انسانی، تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت، تکنولوژی آموزشی، مدیریت و برنامه‌ریزی آموزش عالی، سنجش و اندازه‌گیری در آموزش و پرورش و

در مقطع دکتری در رشته‌های تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت، برنامه‌ریزی درسی ، روانشناسی تربیتی، سنجش آموزش، برنامه‌ریزی توسعه آموزش عالی، برنامه‌ریزی درسی در آموزش عالی، مدیریت آموزش عالی، اقتصاد آموزش عالی، برنامه‌ریزی آموزش از راه دور ارائه می‌شود.

منابع

• سودایی شبستری، فیروزه، آشنایی با رشته‌های دانشگاهی، سازمان سنجش، ۱۳۸۳.
• مولفان حوزه و دانشگاه، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن (۴ جلد)، تهران: انتشارات سمت و پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰.
• نقیب‌زاده، میرعبدالحسین، نگاهی به فلسفهٔ آموزش و پرورش، انتشارات طهوری، ۱۳۷۴.
• شریعتمداری، علی، اصول و فلسفهٔ تعلیم و تربیت، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۴.
• شکوهی، غلامحسین، مبانی و اصول آموزش و پرورش، به‌نشر (انتشارات آستان قدس رضوی)، ۱۳۶۸.
• شعاری‌نژاد، علی‌اکبر، فلسفهٔ آموزش و پرورش، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۷.
• شعبانی، حسن، مهارت‌های آموزشی و پرورشی، انتشارات سمت، ۱۳۷۱.
• لطف‌آبادی، حسین، روان‌شناسی تربیتی، انتشارات سمت، ۱۳۸۴.