پیش‌نویس:بودجه شهرداری

بر اساس قانون شهرداری در ایران، هر شهرداری دارای بودجه‌ای است که پس از تصویب انجمن شهر قابل اجرا است. بودجه شهرداری از این رو اهمیت دارد که برنامه اجرایی شهرداری طی سال آتی را تدوین می‌کند. یعنی هر آن چه که شهرداری باید در سال آتی برای آن پول خرج کند باید در بودجه قلمی به آن اختصاص داده شده باشد. قانون شهرداری سال مالی شهرداری را یک سال شمسی تعریف کرده است «که از اول فروردین ماه شروع و در آخر اسفند ماه خاتمه می‌یابد.» شهرداری باید حداکثر تا پایان دی‌ماه هر سال، لایحه بودجه سال بعد را برای بررسی و تصویب به شورای شهر تقدیم کند. شورای شهر باید بودجه را تا پیش از پایان اسفندماه تصویب کند. مطابق قانون شورای اسلامی شهر مسئول نظارت بر اجرای بودجه شهرداری است. از این رو شهرداری باید هر شش ماه یک بار گزارش عمل‌کرد بودجه را به شورای شهر ارائه کرده، تا آخر اردیبهشت هر سال هم گزارش تفریغ بودجه را به شورای شهر تسلیم کند.

چرخه بودجه شهرداری

گردش مالی شهرداری روندی چرخه‌ای است که از چهار فاز تدوین بودجه، تصویب بودجه، اجرای بودجه و تفریغ بودجه تشکیل می‌شود. چرخه‌ای بودن روند بودجه به این معنی است که با پایان چهار فاز تدوین، تصویب، اجرا و تفریغ، دوری تازه از روند بودجه برای سال بعد آغاز می‌شود. در واقع نهادهای مسئول بودجه در شهرداری به طور مداوم مشغول نظارت بر اجرا، گزارش‌دهی و برنامه‌ریزی برای تدوین بودجه سال آتی هستند. به طور معمول معاونت برنامه ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری نهاد مسئول تدوین بودجه شهرداری است.

تدوین بودجه

تدوین بودجه مرحله‌ای است که طی آن لایحه بودجه برای ارائه به شورای اسلامی شهر تهیه می‌شود. لایحه بودجه چارچوب دخل و خرج شهرداری در سال بعد را ترسیم می‌کند.

تصویب بودجه

شورای شهر پس از دریافت لایحه بودجه مدتی فرصت دارد تا آن را بررسی و تصویب کند. شهرداری تنها زمانی مجاز به اجرای بودجه است که توسط شورای شهر تصویب شده باشد.

اجرای بودجه

اجرای بودجه مرحله‌ای است که طی آن شهرداری در عمل اقلام بودجه را محقق می‌کند. اجرای بودجه در ایران یک سال مالی طول می‌کشد. شهرداری در حین اجرای بودجه درآمدهای پیش‌بینی شده در سند بودجه را کسب کرده، پروژه‌های برنامه‌ریزی شده را اجرا کرده، و هزینه‌های پیش‌بینی شده برای سازمان‌ها و نهادهای وابسته به شهرداری را پرداخت می‌کند. هزینه‌های جاری شهرداری هم مطالبق سند بودجه صرف می‌شوند.

تفریغ بودجه

مقالهٔ اصلی: تفریغ بودجه

در ایران نهاد قانون‌گذار، یعنی نهادی که بودجه را تصویب می‌کند وظیفه نظارت بر اجرای آن را نیز بر عهده دارد. همان طور که دیوان محاسبات کشور وابسته به مجلس شورای اسلامی بر اجرای بودجه کل کشور نظارت می‌کند. شورای شهر نیز بر اجرای بودجه توسط شهرداری نظارت دارد. شهرداری باید حداکثر تا پایان اردیبهشت ماه هر سال گزارش تفریغ بودجه سال پیش را به شورای شهر تسلیم کند. تفریغ بودجه فرآیندی است که طی آن نحوه صرف هزینه توسط نهادها و میزان پیشرفت پروژه‌هایی که در بودجه تعریف شده‌اند بررسی شده و گزارش داده می‌شوند. گزارش تفریغ بودجه سندی عمومی است و حتی برخی از شهرداری‌ها آن را از طریق وب‌سایت در دسترس عموم قرار می‌دهند.

شفافیت مالی شهرداری

هر آن چه که شهرداری یا نهادهای وابسته به آن خرج کنند باید در سند بودجه آن سال دیده شده باشد. گاه البته اتفاق می‌افتد که در طول سال مالی، یعنی هنگام اجرای بودجه، متمم‌هایی به بودجه اضافه می‌شود تا به شهرداری امکان دهد پول را به شیوه‌ای دیگر خرج کند. مجموعه این سندها میزان دخل و خرج شهرداری طی سال مالی را تعیین می‌کند. از این رو، دسترسی عموم به چنین اسنای بسیار مهم است. بودجه شهرداری سندی عمومی است که باید در اختیار عموم قرار گیرد. برخی شهرداری‌ها در کشور نسخه الکترونیکی لایحه بودجه را از طریق وب‌سایت شهرداری منتشر می‌کنند. برخی شهرداری‌ها هم هستند که نسخه‌هایی از بودجه هر سال را به زبان ساده منتشر می‌کنند تا عده بیشتری از شهروندان بتوانند از محتوای بودجه شهرداری مطلع شوند.

فهرست شهرداری‌هایی که متن کامل بودجه سال ۱۴۰۱ را به صورت الکترونیکی منتشر کرده‌اند

نام شهرداری	نشانی صفحه بودجه در وب‌سایت شهرداری
شهرداری اراک	https://ayan.arak.ir/views/boodjeh.php
شهرداری تهران	https://shafaf.tehran.ir/
شهرداری رشت	https://rasht.ir/Dorsapax/Data/Sub_0/File/Budget-booklet2C.pdf
شهرداری زاهدان	https://shafaf.zahedan.ir/mali/

بودجه‌ریزی مشارکتی

مقالهٔ اصلی: بودجه‌بندی مشارکتی

بودجه‌ریزی مشارکت یا بودجه‌بندی مشارکتی روندی است که طی آن شهرداری بخشی از بودجه شهر را در اختیار شهروندان قرار می‌دهد تا در سطح محله پروژه‌های خود را تعریف و اجرا کنند. برخی از شهرهای بزرگ کشور، از جمله تهران، چند سالی است که طرح‌های بودجه‌ریزی مشارکتی را مد نظر قرار داده‌اند. و شهرداری تهران هم سامانه من شهردارم را با همین هدف راه‌اندازی کرده است.