ژوپیتر

ژوپیتر و تتیس، اثری از جان اینگرس، ۱۸۱۱ میلادی.

در اساطیر رومی، ژوپیتر یا ژُو یا ژووه، خدای خدایان یا پادشاه خدایان بود. همینطور وی، خدای آسمان و خدای آذرخش‌های آسمانی (خدای رعد) محسوب می‌شد. همسان و معادل او در پانتئون خدایان یونان، زئوس بود. او را یوپیتر یا آیوپ پیتر یا دیِزپیتر نیز نامیده‌اند و همچنین از او با عنوان اپتیموس ماگزیموس به معنای «بهترین و بزرگترین پدرخدا» نیز نام برده‌اند و او را به عنوان خدای حامی روم باستان ستوده‌اند، خدایی که فرمانروایی او بر مبنای قوانین و نظم اجتماعی بنا شده بود. او خدایی بود که به همراه خواهر/همسر خود، ژونو، بر سه گانه یا تریاد کاپیتولین ریاست می‌کرد. ژوپیتر همچنین پدر ایزد مارس محسوب می‌شد و این فرزند از ازدواج او با ژونو متولد شده بود. براین اساس، ژوپیتر پدربزرگ رموس و رومولوس که بنیانگذاران افسانه‌ای رم بودند، به شمار می‌آمد. ژوپیتر در دین رم باستان مورد پرستش و احترام قرار داشت و هنوز هم در آیین نئوپاگانیسم رومی، پرستش می‌شود. او همراه با برادران خویش، نپتون و پلوتو، فرزندان ساتورن، محسوب می‌شدند. او همچنین برادر/شوهر سرس (دختر ساتورن و مادر پروسرپینا)، برادر وریتاس (دختر ساتورن) و پدر مرکوری به شمار می‌آمد.

[توجه شود که در متن فوق، تقریباً تمامی اسامی که بعدها بر روی سیارات منظومه شمسی نهاده شدند، مورد اشاره قرار گرفته‌اند. از جمله: ژوپیتر (مشتری)، مارس (مریخ)، ساتورن (زحل)، نپتون (نپتون)، پلوتو (پلوتون)، مرکوری (عطارد)]

پیشینه

به هنگام قدرت یافتن امپراتوری رم، ژوپیتر نیز، همپای همتای یونانی خویش، زئوس، به شکوهمندترین جایگاه خویش دست یافت. با این همه ژوپیتر در مقایسه با زئوس از خاستگاهی متواضعانه تر برخوردار بود و همانند نخستین رومن‌ها از لاتیوم [از شهرهای جنوب غربی رم] منشاء گرفته بود. نیایشگاه ژوپیتر در جائی قرار داشت که اکنون در جانب شرقی دریاچه آلبانو و در مونته کاوو واقع است و نزدیک محل ایجاد کاخ تابستانی پاپ قرار می‌گیرد. البته اکنون از این معبد اثری بر جای نمانده و جای آن را دیر زنان راهب و جایگاه فرستنده تلویزیون رم گرفته‌است.

ژوپیتر، خدای بزرگ [و خدای خدایان] بود و در گذر زمان به خدای برتر کنفدراسیون چهل و نه شهر لاتین مبدل گشت و معبد او جایگاه برگزاری جشن‌های بهاری و خزانی شد.

شرح

ژوپیتر یا یوپیتر یا ژوه یا یووه، خدای بزرگ و برترین خدا در پانتئون یا مجمع خدایان رمی بود. احتمالا او در اصل، یک خدای اتروسکی بود [اتروسکی‌ها از اقوام کهن ایتالیا به شمار می‌آمدند]، اما نام او و جنبه‌های اصلی شخصیتش، شباهت و انطباق بسیار نزدیکی با زئوس یونانی نشان می‌دهد.او خدای آسمان محسوب می‌شد، و در این نقش همان ژوپیتر لوستیوس یا آورندهٔ روشنایی بود و ایامی که ماه در آسمان کامل بود، یعنی ایام ایدس [روزهای مقدس و متبرک در تقویم رم باستان]، به او اختصاص داشت. او همچون ژئوس با باران و رعد و برق در ارتباط بود و در قدیمیترین معبد او در رم یک لاپیدس سیالیسس [سنگ سیسیل یا چخماق] بود که اعتقاد داشتند تحجریافتهٔ آذرخش‌های اوست [یعنی حاوی آذرخش‌های زئوس است که به سنگ تبدیل شده‌اند]. در سرتاسر ایتالیا بر قلهٔ مکانهای مرتفع و در جاهایی که مورد اصابت صاعقه قرار گرفته بود، معابدی برای بزرگداشت او ساخته بودند.

هیأت‌های مختلف

ژوپیتر در کاپیتول به چند هیأت متفاوت نیایش می‌شد:

ژوپیتر فرتریوس

ژوپیتر فِرتریوس یا ژوپیتر پیروز، کهن ترین هیأت مورد پرستش ژوپیتر بود. می‌گویند رمولوس بعد از شکست سابین، شهریار اکرون، بسیاری از سلاح‌ها و غنایمی را که بدست آورده بود، به معبد ژوپیتر هدیه داد.

ژوپیتر الیشیوس

ژوپیتر در نقش خدای تندر و صاعقه، ژوپیتر الیسیوس یا ژوپیتر الیشیوش نام داشت. این نام از فعل elicere به معنی جذب کردن و فروکشیدن گرفته شده‌است. ژوپیتر در این هیأت است که آذرخش را از آسمان فرومی فرستد و جادوگران با یاری او، صاعقه را هدایت می‌کنند. از همین دوره‌است که عنوان خدای جل و علا یا همان: Peo Optium (D.O.M) Maximo به وی داده می‌شود. این عنوان [که همان اپتیموس ماگزیموس می باشد] بعدها به آیین مسیح نیز راه می‌یابد. پرستش این هیأت از ژوپیتر، کیشی بود که در کوئیرینال رواج داشت و با نیایش ژونو و مینرو همراه بود.

ژوپیتر استاتور

یکی از معابد ژوپیتر که بنای آن به رومولوس نسبت داده می‌شد، در جنوب فوروم و جایی که طاق تیتوس در آنجا قرار دارد، بنا شده بود. این معبد به ژوپیتر استاتور یا ژوپیتر بازدارنده اختصاص داشت و این نام از آنجا منشاء می‌گیرد که ژوپیتر در پاسخ به نیایش رومولوس به درگاه او، رومن‌ها را از فرار در برابر سابین‌ها باز داشت و در این نبرد پیروز شد.

ژوپیتر لوستیوس

ژوپیتر در نقش خدای آسمان، همان ژوپیتر لوستیوس یا آورندهٔ روشنایی بود و ایامی که ماه در آسمان کامل بود، یعنی ایام ایدس [روزهای مقدس و متبرک در تقویم رم باستان]، به او اختصاص داشت.

ژوپیتر ژونو و مینرو

ژوپیتر در ترکیب با نقش همسران خویش، یعنی ژونو و مینرو، ژوپیتر ژونو و مینرو نیز نام گرفته‌است.

ژوپیتر اعظم

ژوپیتر در تحولات نقش خویش و بویژه در همانندی با زئوس در گذر زمان به ژوپیتر اعظم تبدیل گردید.

نقش های دیگر

ژوپیتر فقط یک الوهیت محافظ و حامی قوم نبود، بلکه حافظ و نگهبان اخلاقیات عمومی و ناظر و ضامن سوگندها، قراردادها، عهدنامه های اتحاد و جنگ ها بود. همچنین وظایف اخلاقی و دینی شهروندان نسبت به خدایان، کشور و خانواده هایشان به او مربوط می شد. جشن تقدیس او هر ساله در سیزدهم سپتامبر یعنی همان روزی که کنسول های جمهوری رم، رسماً شروع به کار می کردند، برپا می شد.

او بعدها به ایزد حامی امپراطوران تبدیل شد و به همین عنوان، در سرتاسر امپراطوری رم مورد پرستش قرار گرفت.

جستارهای وابسته

• زئوس

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Jupiter (mythology)». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۰.
• استیوارد پرون (۱۳۸۱)، اساطیر روم، ترجمهٔ باجلان فرخی، تهران: انتشارات اساطیر، شابک ISBN ۹۶۴-۳۳۱-۱۱۰-۴
• جان پی یر گریمال (۱۳۸۶)، اساطیر جهان از موسسه لاروس، ترجمهٔ مانی صالحی علامه، تهران: نشر مهاجر، شابک ISBN ۹۶۴-۸۸۶۱-۳۹-۰