پشتکوه (منطقه)

پشتکوه، نام تاریخی مناطقی در غرب ایران است که برابر با استان ایلام امروزی است. بین استان لرستان و استان ایلام رشته کوه کبیرکوه قرار دارد، لرستان را پیشکوه و ایلام را پشتکوه می‌نامیدند. در قرن سیزدهم ق. از منطقه پشتکوه نام برده شده‌است.^[۱] به گفته هوگو گروته، قوم‌شناس آلمانی، یگانه زبان رایج در لرستان پیشکوه و پشتکوه لری است و از هر ۱۰۰ نفر یک نفر هم فارسی نمی‌داند.^[۲] به نظر می‌رسد که از قرن هشتم به بعد است که منطقه پشتکوه و صفحه کرد جزو منطقه لر کوچک محسوب می‌شده‌است. اما با این حال مردم پشتکوه ویژگی‌های فرهنگی و قومی خود را همچنان حفظ کردند، بگونه‌ای که محمود میرزا قاجار در اوایل دوره قاجار در مورد تفاوت‌های مردم پشتکوه و پیشکوه لرستان می‌گوید:«خلق پشتکوه {ایلام} را چندان ربطی با اهل پیشکوه{لرستان} نیست.»^[۳]

هنری راولینسون که در ۱۸۳۶ از پشتکوه دیدن کرده،‌ اغلب ایلات پشتکوه را «علی‌اللهی» معرفی می‌کند که به پیروان دین یارسان گفته می‌شود.^[۴]

تاریخچه

لرستان به معنی سکونتگاه مردم لر^[۵] و به معنای گستره جغرافیایی است که مردم لر در آن سکونت دارند. با این توضیح می‌توان حدود لرستان را از دشت‌های غرب خانقین و مندلی در عراق تا دشت ارژن در استان فارس در ایران و از شمال از استان همدان، تا سواحل خلیج فارس به صورت حدودی تعیین کرد.^[۶] گستره نام لرستان پیش از حکومت صفویان، سکونتگاه لرهای بختیاری، لرهای کهگیلویه و لرهای بویراحمدی را هم شامل می‌شد. اما پس از حکومت صفویان سکونتگاه لرهای بختیاری را منطقه بختیاری نام‌گذاری کردند و جغرافیای نام لرستان به حدود استان لرستان و ایلام کنونی محدود شد.^[۵] این منطقه نیز در حکومت قاجاریان به دو بخش پشتکوه و پیشکوه تقسیم شد.^[۵] امروزه لرستان نام یکی از استان‌های غربی ایران است. در نمودار زیر تقسیمات لرستان از ۳۰۰ هجری قمری تاکنون آورده شده‌است.^[۷]