پرش به محتوا

لباس سیستانی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
←‏پتو: ویرایش و تصحیح (جزئی)
خط ۲۱: خط ۲۱:


=== پیراهن برچاک ===
=== پیراهن برچاک ===
پیراهنی بلند و گشاد تا پایین زانو است که در قسمت پایین دامن گشادتر می‌شود و دارای آستین بلند و گشاد و بدون سردست می‌باشد. در دو طرف دامنِ پیراهن، چاکی وجود دارد که به آن برچاک می‌گویند. این پیراهن یقه گرد دارد و چاک یقه آن بر روی شانه چپ به وسیله دکمه بسته می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۳.</ref>
پیراهنی بلند و گشاد تا پایین زانو است که در قسمت پایین دامن گشادتر می‌شود و دارای آستین بلند و گشاد و بدون سردست می‌باشد. در دو طرف دامنِ پیراهن، چاکی وجود دارد که به آن برچاک می‌گویند. این پیراهن یقه گرد دارد و چاک یقه آن بر روی شانه چپ به وسیله دکمه بسته می‌شود.<ref name=":0">{{یادکرد وب|نویسنده=اشرف‌السادات عمرانی نسب|نشانی=https://ensani.ir/file/download/article/20120426190039-5201-90.pdf|عنوان=پوشاک مردمان سيستان و بلوچستان}}</ref>


=== شلوار ===
=== شلوار ===
شلوار مردان [[سیستانی‌ها|سیستانی]] پرچین است و لیفه‌ای برگردان دارد و از دو ساق و یک میان ساق فراخ تشکیل شده‌است. شلوار به وسیله بندهایی که توسط خود مردم منطقه بافته می‌شود بر روی بدن محکم می‌گردد. معمولاً برای دوخت این پوشش ۶ تا ۸ متر پارچه نیاز است.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۳.</ref>
شلوار مردان [[سیستانی‌ها|سیستانی]] پرچین است و لیفه‌ای برگردان دارد و از دو ساق و یک میان ساق فراخ تشکیل شده‌است. شلوار به وسیله بندهایی که توسط خود مردم منطقه بافته می‌شود بر روی بدن محکم می‌گردد. معمولاً برای دوخت این پوشش ۶ تا ۸ متر پارچه نیاز است.<ref name=":0" />


=== پیراهن معمول ===
=== پیراهن معمول ===
این پیراهن از گذشته تاکنون دستخوش تغییر و تحول گشته و از گشادی آن کاسته شده‌است. پیراهن مردان سیستانی در گذشته راسته و گشاد و جادار دوخته می‌شد که در جلو فاقد سجاف و از سرشانه شکافی مورب تا زیر سینه داشت و به وسیله دکمه‌ای روی شانه بسته می‌شد و روی آن با ابریشم سفید، [[خامه‌دوزی]] می‌شد. آستین آن گشاد و پرچین و مچ‌دار بوده و قد آن تا زیر زانو می‌رسید و جیب چهارگوش در پهلوها داشته‌است. به مرور زمان از گشادی آستین این پیراهن کاسته شده و به شکل راسته با مچ درآمد. در جلو سجاف با یقه یا بدون یقه و قد آن تا زانو در در دو طرف پهلو دارای چاک و جیب چهارگوش می‌باشد.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۳.</ref>
این پیراهن از گذشته تاکنون دستخوش تغییر و تحول گشته و از گشادی آن کاسته شده‌است. پیراهن مردان سیستانی در گذشته راسته و گشاد و جادار دوخته می‌شد که در جلو فاقد سجاف و از سرشانه شکافی مورب تا زیر سینه داشت و به وسیله دکمه‌ای روی شانه بسته می‌شد و روی آن با ابریشم سفید، [[خامه‌دوزی]] می‌شد. آستین آن گشاد و پرچین و مچ‌دار بوده و قد آن تا زیر زانو می‌رسید و جیب چهارگوش در پهلوها داشته‌است. به مرور زمان از گشادی آستین این پیراهن کاسته شده و به شکل راسته با مچ درآمد. در جلو سجاف با یقه یا بدون یقه و قد آن تا زانو در در دو طرف پهلو دارای چاک و جیب چهارگوش می‌باشد.<ref name=":0" />


=== جلیقه ===
=== جلیقه ===
جلیقه نیم تنه‌ای است که در اصطلاح محلی به آن باسکَت می‌گویند و پوشیدن آن مورد علاقه [[مردم سیستانی|مردم سیستان]] است. در گذشته جلیقه را از نمد و گاه ابریشم تهیه می‌کردند که جلو بسته متداول بوده و از سمت سرشانه جلو بسته و توسط کمربند یا تسمه باز و بسته می‌شد ولی در حال حاضر جلو باز یقه هفت گلابی و دارای دو جیب مغزی‌دار در بالا و پایین است. رنگ جلیقه اغلب مشکی است.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۴.</ref>
جلیقه نیم تنه‌ای است که در اصطلاح محلی به آن باسکَت می‌گویند و پوشیدن آن مورد علاقه [[مردم سیستانی|مردم سیستان]] است. در گذشته جلیقه را از نمد و گاه ابریشم تهیه می‌کردند که جلو بسته متداول بوده و از سمت سرشانه جلو بسته و توسط کمربند یا تسمه باز و بسته می‌شد ولی در حال حاضر جلو باز یقه هفت گلابی و دارای دو جیب مغزی‌دار در بالا و پایین است. رنگ جلیقه اغلب مشکی است.<ref name=":0" />


=== جوقه ===
=== جوقه ===
نوعی کت که به علت دوام و هزینه بسیار بالا آن را تا چند نسل به تن می‌کردند. این کت امروزه مشابه ژاکت‌هایی است که مردان مورد استفاده قرار می‌دهند و از پشم رنگ خورده بافته می‌شد.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۴.</ref>
نوعی کت که به علت دوام و هزینه بسیار بالا آن را تا چند نسل به تن می‌کردند. این کت امروزه مشابه ژاکت‌هایی است که مردان مورد استفاده قرار می‌دهند و از پشم رنگ خورده بافته می‌شد.<ref name=":0" />
=== ستوه ===
=== ستوه ===
کتی شبیه کت‌های نظامی با رنگ کرم شتری و پشمی بوده که یقه انگلیسی داشت و افراد مرفه بر روی این کت کمربندی از تار طلا می‌بستند که به کمر تار طلا شهرت داشت و از کمر آن خنجری آویزان می‌کردند یا از کمربند شونه‌کش که به شکل مایل است بر روی کت می‌بستند. مردان [[سیستان]] از ستره پشمی که از پشم شتر بافته می‌شد در هنگام سرما استفاده می‌کردند.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۴.</ref>
کتی شبیه کت‌های نظامی با رنگ کرم شتری و پشمی بوده که یقه انگلیسی داشت و افراد مرفه بر روی این کت کمربندی از تار طلا می‌بستند که به کمر تار طلا شهرت داشت و از کمر آن خنجری آویزان می‌کردند یا از کمربند شونه‌کش که به شکل مایل است بر روی کت می‌بستند. مردان [[سیستان]] از ستره پشمی که از پشم شتر بافته می‌شد در هنگام سرما استفاده می‌کردند.<ref name=":0" />
=== قبا ===
=== قبا ===
تن‌پوش مردانه بلندی که در زمستان می‌پوشیدند. یقه آن گرد و بدون برگردان بوده و معمولاً لبه بلندی داشت و با سنجاق تزئینی باز و بسته می‌شد و جلو سینه و سرآستین را برای زیبایی بیشتر [[یراق‌دوزی]] می‌کردند. قسمت جلو باز بوده و با دکمه باز و بسته می‌شد. آستین‌های ساده و گشادی داشته و در طرفین آن در پهلوها جیبی تعبیه شده بود. معمولاً دو چاک در پهلوها و یک چاک در وسط پشت قبا گذاشته می‌شد و رنگ آن معمولاً بور و سیاه بود و قد قبا تا زانو می‌رسید. این لباس در گذشته‌ها، مخصوص افراد بسیار مرفه [[سیستان]] بود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۴.</ref>
تن‌پوش مردانه بلندی که در زمستان می‌پوشیدند. یقه آن گرد و بدون برگردان بوده و معمولاً لبه بلندی داشت و با سنجاق تزئینی باز و بسته می‌شد و جلو سینه و سرآستین را برای زیبایی بیشتر [[یراق‌دوزی]] می‌کردند. قسمت جلو باز بوده و با دکمه باز و بسته می‌شد. آستین‌های ساده و گشادی داشته و در طرفین آن در پهلوها جیبی تعبیه شده بود. معمولاً دو چاک در پهلوها و یک چاک در وسط پشت قبا گذاشته می‌شد و رنگ آن معمولاً بور و سیاه بود و قد قبا تا زانو می‌رسید. این لباس در گذشته‌ها، مخصوص افراد بسیار مرفه [[سیستان]] بود.<ref name=":0" />
=== کلاه ===
=== کلاه ===
در منطقه [[سیستان]] از همان دوران کودکی کلاه بر سر می‌گذاشتند و آن را در زمستان و تابستان مورد استفاده قرار می‌دادند و مردان هرگز سر برهنه ظاهر نمی‌شدند و کلاهی از پشم یا کورک بر سر می‌نهادند. کلاهی که مردان در خانه به هنگام استراحت می‌پوشیدند عرقچین نام داشت که از جنس پارچه نخی بود و کناره‌های آن با نخ ابریشمی [[دست‌دوزی]] می‌شد. مردان [[سیستان]] از چند نوع کلاه استفاده می‌کردند:<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۴ و ۱۲۵.</ref>
در منطقه [[سیستان]] از همان دوران کودکی کلاه بر سر می‌گذاشتند و آن را در زمستان و تابستان مورد استفاده قرار می‌دادند و مردان هرگز سر برهنه ظاهر نمی‌شدند و کلاهی از پشم یا کورک بر سر می‌نهادند. کلاهی که مردان در خانه به هنگام استراحت می‌پوشیدند عرقچین نام داشت که از جنس پارچه نخی بود و کناره‌های آن با نخ ابریشمی [[دست‌دوزی]] می‌شد. مردان [[سیستان]] از چند نوع کلاه استفاده می‌کردند:<ref name=":0" />
# کلاه پشمی: این کلاه را در صحرا بر سر می‌کنند و جنس آن از پشم گوسفند است.
# کلاه پشمی: این کلاه را در صحرا بر سر می‌کنند و جنس آن از پشم گوسفند است.
# کلاه قوس: این کلاه را مردان مسن در جشن‌ها و مراسم در زیر لنگ بر سر می‌کردند.
# کلاه قوس: این کلاه را مردان مسن در جشن‌ها و مراسم در زیر لنگ بر سر می‌کردند.
خط ۵۱: خط ۵۱:
=== لنگ ===
=== لنگ ===
پارچه‌ای است به طول ۳ متر و عرض حدود ۱/۵ متر که دور گردن و شانه آویخته می‌شود. جوانان بیشتر از لنگ‌های الوان استفاده می‌کنند و در جشن‌ها و مراسم عروسی لنگ سفید کاربرد بیشتری دارد. از لنگ علاوه بر به دوش انداختن و آویختن به دور گردن استفاده‌های دیگری همچون خشک کردن بدن و سر و صورت بعد از استحمام و وضو گرفتن، به هنگام نماز خواندن آن را بر روی سر نهاده یا به زیر پا می‌اندازند و گاه آن را به دور کمر می‌بندند و به عنوان کیسه از یک گوشه آن برای محل بذر و کاشتن در زمین زراعتی استفاده می‌کنند. به هنگام خرید و آوردن جنس به منزل از مزرعه لنگ را به عنوان دستمال به کار می‌برند.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۵ و ۱۲۶.</ref>
پارچه‌ای است به طول ۳ متر و عرض حدود ۱/۵ متر که دور گردن و شانه آویخته می‌شود. جوانان بیشتر از لنگ‌های الوان استفاده می‌کنند و در جشن‌ها و مراسم عروسی لنگ سفید کاربرد بیشتری دارد. از لنگ علاوه بر به دوش انداختن و آویختن به دور گردن استفاده‌های دیگری همچون خشک کردن بدن و سر و صورت بعد از استحمام و وضو گرفتن، به هنگام نماز خواندن آن را بر روی سر نهاده یا به زیر پا می‌اندازند و گاه آن را به دور کمر می‌بندند و به عنوان کیسه از یک گوشه آن برای محل بذر و کاشتن در زمین زراعتی استفاده می‌کنند. به هنگام خرید و آوردن جنس به منزل از مزرعه لنگ را به عنوان دستمال به کار می‌برند.<ref name=":0" />
=== پتو ===
=== پتو ===
پارچه‌ای است پشمی که حدود ۱/۵ متر پهنا و ۲ متر طول دارد. آن را به دور کمر و گردن و شانه می‌اندازند و در حقیقت وسیله‌ای است گرم‌کننده که در زمستان جای لنگ را می‌گیرد. این شال را به گونه‌ای دور گردن و سر و صورت می‌پیچند که فقط چشم و بینی از میان آن نمایان است. [[مردم سیستانی|سیستانی‌ها]] معمولاً شال کمر نمی‌بندند و شال سر را به کمر می‌بندند. شال را در رنگ‌های مختلف تهیه می‌کنند و به این شال در منطقه [[سیستان]]، پتو گفته می‌شود. این شال را از جنس نمد درست می‌کنند و علاوه بر به دوش انداختن مانند لنگ هم از آن استفاده می‌کنند.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۶.</ref>
پارچه‌ای است پشمی که حدود ۱/۵ متر پهنا و ۲ متر طول دارد. آن را به دور کمر و گردن و شانه می‌اندازند و در حقیقت وسیله‌ای است گرم‌کننده که در زمستان جای لنگ را می‌گیرد. این شال را به گونه‌ای دور گردن و سر و صورت می‌پیچند که فقط چشم و بینی از میان آن نمایان است. [[مردم سیستانی|سیستانی‌ها]] معمولاً شال کمر نمی‌بندند و شال سر را به کمر می‌بندند. شال را در رنگ‌های مختلف تهیه می‌کنند و به این شال در منطقه [[سیستان]]، پتو گفته می‌شود. این شال را از جنس نمد درست می‌کنند و علاوه بر به دوش انداختن مانند لنگ هم از آن استفاده می‌کنند.<ref name=":0" />
<ref>سیستانی ،محمد اعظم (۲۰۱۱).مردم شناسی سیستان ، ص ۷۰ و ۷۱.</ref>


=== پالتوی نمدی ===
=== پالتوی نمدی ===
دامداران و کشاورزان از بالاپوش نمدی استفاده می‌کردند که یقه آن مثلثی شکل و آستین آن بلند و قد آن تا زیر زانو یا بالای زانو می‌رسید.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۶.</ref>
دامداران و کشاورزان از بالاپوش نمدی استفاده می‌کردند که یقه آن مثلثی شکل و آستین آن بلند و قد آن تا زیر زانو یا بالای زانو می‌رسید.<ref name=":0" />


=== کفش ===
=== کفش ===
کفش‌های متعددی در [[سیستان]] وجود دارد و معمولاً از کفش‌های زیر استفاده می‌شود<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۶ و ۱۲۷.</ref>:
کفش‌های متعددی در [[سیستان]] وجود دارد و معمولاً از کفش‌های زیر استفاده می‌شود:
کتوک: نوعی کفش که در گذشته، تهیدستان آن را به پا می‌کردند. تخت آن از چوب و دارای دو حفره بود که بند از آن عبور می‌کرد و در پشت پا بسته می‌شد.
کتوک: نوعی کفش که در گذشته، تهیدستان آن را به پا می‌کردند. تخت آن از چوب و دارای دو حفره بود که بند از آن عبور می‌کرد و در پشت پا بسته می‌شد.
خط ۶۷: خط ۶۶:
نیم بوت: کفشی است که ساق پا را می‌پوشاند و در گذشته مردم غنی و ثروتمند از آن استفاده می‌کردند.
نیم بوت: کفشی است که ساق پا را می‌پوشاند و در گذشته مردم غنی و ثروتمند از آن استفاده می‌کردند.
کفش چرمی: کفشی است که چرم آن از [[قائنات]] می‌آمد و در گذشته مخصوص خان‌ها این مناطق بود.
کفش چرمی: کفشی است که چرم آن از [[قائنات]] می‌آمد و در گذشته مخصوص خان‌ها این مناطق بود.<ref name=":0" />


=== پاپیچ ===
=== پاپیچ ===
نوعی نوار پهن که طول آن ۱ متر و عرض آن ۱۵ تا ۲۵ سانتی‌متر می‌باشد. دامداران و روستاییان آن را در [[زمستان]] به دور پای خود می‌پیچند و جنس آن از پشم گوسفند است و در بعضی نقاط به آن بند می‌گویند.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۷.</ref>
نوعی نوار پهن که طول آن ۱ متر و عرض آن ۱۵ تا ۲۵ سانتی‌متر می‌باشد. دامداران و روستاییان آن را در [[زمستان]] به دور پای خود می‌پیچند و جنس آن از پشم گوسفند است و در بعضی نقاط به آن بند می‌گویند.<ref name=":0" />
=== جوراب ===
=== جوراب ===
پاپوشی است که در فصل زمستان از آن استفاده می‌کنند و دو نوع است. جوراب پشمی که از پشم گوسفند به صورت ساده یا رنگی می‌بافند. معمولاً از رنگ‌های قرمز، سیاه و سفید استفاده می‌کنند و جوراب نمدی که از نمد بافته می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۷.</ref>
پاپوشی است که در فصل زمستان از آن استفاده می‌کنند و دو نوع است. جوراب پشمی که از پشم گوسفند به صورت ساده یا رنگی می‌بافند. معمولاً از رنگ‌های قرمز، سیاه و سفید استفاده می‌کنند و جوراب نمدی که از نمد بافته می‌شود.<ref name=":0" />


=== جوتی ===
=== جوتی ===
کفش ضخیم از جنس چرم که به وسیله رشته‌های چرم یا نخ تهیه میشود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۷.</ref>
کفش ضخیم از جنس چرم که به وسیله رشته‌های چرم یا نخ تهیه میشود.<ref name=":0" />
=== پوتین ===
=== پوتین ===
کفش بزمی و رزمی مردان سیستان بود که به هنگام سفر به پا می کردند و این کفش مخصوص افراد مرفه جامعه بود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۷.</ref>
کفش بزمی و رزمی مردان سیستان بود که به هنگام سفر به پا می کردند و این کفش مخصوص افراد مرفه جامعه بود.<ref name=":0" />


=== دستکش ===
=== دستکش ===
چوپانان دستکش پشمی و اغلب سفید رنگ و ثروتمندان دستکش چرمی به دست میکردند که در مقابل سرما مقاومت داشت و در ظرافت و زیبایی بی همتا بود. دستکش دیگری هم در این منطقه رواج داشت که در دروی گندم به دست میکردند و از پوست گوسفند تهیه میشد و کف دست را می پوشاند.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۷.</ref>
چوپانان دستکش پشمی و اغلب سفید رنگ و ثروتمندان دستکش چرمی به دست میکردند که در مقابل سرما مقاومت داشت و در ظرافت و زیبایی بی همتا بود. دستکش دیگری هم در این منطقه رواج داشت که در دروی گندم به دست میکردند و از پوست گوسفند تهیه میشد و کف دست را می پوشاند.<ref name=":0" />


== پوشاک زنان ==
== پوشاک زنان ==
خط ۹۱: خط ۹۰:


=== پیراهن تاجیک ===
=== پیراهن تاجیک ===
قد این پیراهن یک وجب بالای زانو است و دارای یک برش راسته است که در دو طرف پهلوها چاکی تا بالای ران دارد که علت این چاک بلند به خاطر پوشیدن یک دامن پرچین در زیر پیراهن است. جلوی این لباس تا زیر سینه باز است و سجافی مزین به گلدوزی با نخ سیاه دارد که در اصطلاح به این تزئینات [[سیاه‌دوزی سیستان|سیاه‌دوزی]] می‌گویند<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۰و۱۲۱.</ref>. آستین پیراهن می‌تواند از سه نوع برش تشکیل شود.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده= |نشانی=https://gardeshgariiran.ir/tag/لباس-محلی-سیستان/|عنوان=لباس محلی سیستان |ناشر= |تاریخ= |تاریخ بازبینی=}}{{پیوند}} گردشگری</ref>
قد این پیراهن یک وجب بالای زانو است و دارای یک برش راسته است که در دو طرف پهلوها چاکی تا بالای ران دارد که علت این چاک بلند به خاطر پوشیدن یک دامن پرچین در زیر پیراهن است. جلوی این لباس تا زیر سینه باز است و سجافی مزین به گلدوزی با نخ سیاه دارد که در اصطلاح به این تزئینات [[سیاه‌دوزی سیستان|سیاه‌دوزی]] می‌گویند.<ref name=":0" />


=== تنبان ===
=== تنبان ===
زنان سیستانی به جای شلوار در زیر پیراهن تاجیک دامن پرچینی می‌پوشند که در منطقه به تنبان شگاد معروف است و عرض آن به ۱۰ متر می‌رسد. کمر دامن لیفه‌ای بوده و به وسیله بندهایی که توسط خود بانوان بافته می‌شود، در قسمت کمر محکم می‌شود. بعضی از بانوان تا سه عدد [[دامن پرچین]] روی هم می‌پوشیدند که لبه دامن‌ها به وسیله نخ، [[سیاه‌دوزی سیستان|سیاه‌دوزی]] می‌شد.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۱.</ref>
زنان سیستانی به جای شلوار در زیر پیراهن تاجیک دامن پرچینی می‌پوشند که در منطقه به تنبان شگاد معروف است و عرض آن به ۱۰ متر می‌رسد. کمر دامن لیفه‌ای بوده و به وسیله بندهایی که توسط خود بانوان بافته می‌شود، در قسمت کمر محکم می‌شود. بعضی از بانوان تا سه عدد [[دامن پرچین]] روی هم می‌پوشیدند که لبه دامن‌ها به وسیله نخ، [[سیاه‌دوزی سیستان|سیاه‌دوزی]] می‌شد.<ref name=":0" />

=== پیراهن پاچین ===
=== پیراهن پاچین ===
بانوان [[سیستانی]] از پیراهنی استفاده می‌کنند که دارای بالاتنه کوتاه و دامنی با چین‌های ریز است. این پیراهن یقه گرد، از جلو تا ناحیه اتصال دامن باز است و آستین آن ساده و شمشیری و مچ‌دار است. قد دامن چین‌دار این لباس تا زانو می‌باشد.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۱.</ref>
بانوان [[سیستانی]] از پیراهنی استفاده می‌کنند که دارای بالاتنه کوتاه و دامنی با چین‌های ریز است. این پیراهن یقه گرد، از جلو تا ناحیه اتصال دامن باز است و آستین آن ساده و شمشیری و مچ‌دار است. قد دامن چین‌دار این لباس تا زانو می‌باشد.<ref name=":0" />
=== شلوار ===
=== شلوار ===
پیراهن پاچین زنان سیستانی با شلواری که در منطقه [[کوتَنَنه]] نام دارد، پوشیده می‌شد. این شلوار از دو ساق مخروطی و میان ساق کم‌چین تشکیل شده و کمر لیفه‌ای آن در لبه شلوار سجاف می‌خورد و روی آن با دست یا چرخ، تزئین می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۱.</ref>
پیراهن پاچین زنان سیستانی با شلواری که در منطقه [[کوتَنَنه]] نام دارد، پوشیده می‌شد. این شلوار از دو ساق مخروطی و میان ساق کم‌چین تشکیل شده و کمر لیفه‌ای آن در لبه شلوار سجاف می‌خورد و روی آن با دست یا چرخ، تزئین می‌شود.<ref name=":0" />
=== پیراهن دو گریبانه ===
=== پیراهن دو گریبانه ===
قد این پیراهن تا زیر زانو است و در یقه پشت و جلوی آن چاک دارد و به همین علت به آن دو گریبانه می‌گویند. مدل این پیراهن شبیه پیراهن تاجیک می‌باشد با این تفاوت که قد آن بلندتر و بدون چاک و برش زیر آستین چین می‌خورد. این پیراهن با شلوار پوشیده می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۱.</ref>
قد این پیراهن تا زیر زانو است و در یقه پشت و جلوی آن چاک دارد و به همین علت به آن دو گریبانه می‌گویند. مدل این پیراهن شبیه پیراهن تاجیک می‌باشد با این تفاوت که قد آن بلندتر و بدون چاک و برش زیر آستین چین می‌خورد. این پیراهن با شلوار پوشیده می‌شود.<ref name=":0" />
=== جلیقه ===
=== جلیقه ===
این پوشش از [[پارچه]] ساده و تیره رنگ دوخته می‌شود. یقه آن هفت است و تا کمرگاه می‌رسد و روی آن با نوار قیطان، نقش‌بندی می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۱.</ref>
این پوشش از [[پارچه]] ساده و تیره رنگ دوخته می‌شود. یقه آن هفت است و تا کمرگاه می‌رسد و روی آن با نوار قیطان، نقش‌بندی می‌شود.<ref name=":0" />
=== کت ===
=== کت ===
این تن‌پوش دارای آستین‌های بلند و راسته و یقه گرد است و از رنگ‌های شاد برای این پوشش استفاده می‌شود. روی آن تن‌پوش با نوار تزئین می‌شود و در هنگام سرما از کت‌های چرمه‌دار و قزن لاله‌دار استفاده می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۱و۱۲۲.</ref>
این تن‌پوش دارای آستین‌های بلند و راسته و یقه گرد است و از رنگ‌های شاد برای این پوشش استفاده می‌شود. روی آن تن‌پوش با نوار تزئین می‌شود و در هنگام سرما از کت‌های چرمه‌دار و قزن لاله‌دار استفاده می‌شود.<ref name=":0" />
=== لچک یا دستمال سر ===
=== لچک یا دستمال سر ===
سرپوشی که به عنوان لچک استفاده می‌شود پارچه‌ای است که آن را تا زده و جلوی سر، گره می‌زنند و دو طرف دسته آن را داخل دستمال سر فرو می‌برند و موها به شکل چتر از زیر دستمال نمایان می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۲.</ref>
سرپوشی که به عنوان لچک استفاده می‌شود پارچه‌ای است که آن را تا زده و جلوی سر، گره می‌زنند و دو طرف دسته آن را داخل دستمال سر فرو می‌برند و موها به شکل چتر از زیر دستمال نمایان می‌شود.<ref name=":0" />
=== سرپوش یا چارقد ===
=== سرپوش یا چارقد ===
[[چارقد]] پارچه چهار گوش رنگی یا سفید است که آن را بر روی لچک می‌اندازند.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۳.</ref>
[[چارقد]] پارچه چهار گوش رنگی یا سفید است که آن را بر روی لچک می‌اندازند.<ref name=":0" />
=== روبند ===
=== روبند ===
برخی از بانوان برای پوشاندن صورت خود از روبند استفاده می‌کنند. این روبند از پارچه‌های کتانی سفید تهیه می‌شود و در محل چشم‌ها به‌طور [[سنتی]]، [[توردوزی]] می‌شود و به وسیله بند به پشت سر بسته می‌شود و قد آن تا زیر سینه می‌رسد.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۲.</ref><ref>سیستانی، محمد اعظم (۲۰۱۱). مردم شناسی سیستان ، ص۷۲ .</ref>
برخی از بانوان برای پوشاندن صورت خود از روبند استفاده می‌کنند. این روبند از پارچه‌های کتانی سفید تهیه می‌شود و در محل چشم‌ها به‌طور [[سنتی]]، [[توردوزی]] می‌شود و به وسیله بند به پشت سر بسته می‌شود و قد آن تا زیر سینه می‌رسد.<ref name=":0" />
=== کلاه ===
=== کلاه ===
برخی از بانوان سیستانی از کلاهکی به شکل [[عرق‌چین]] استفاده می‌کنند که روی آن نقش‌بندی شده‌است.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۲.</ref>
برخی از بانوان سیستانی از کلاهکی به شکل [[عرق‌چین]] استفاده می‌کنند که روی آن نقش‌بندی شده‌است.<ref name=":0" />
=== چادر ===
=== چادر ===
طرح این پوشش به صورت چهارگوش و جنس آن از پنبه است و توسط خود اهالی منطقه بافته می‌شود. این پارچه چهارخانه مستطیل شکل را از وسط بر روی سر می‌اندازند و قد آن تا کناره‌های زانو و پایین‌تر می‌رسد. نوع نامرغوب این پوشش جاوند نامیده می‌شود و نوع دیگر آن که مختص اعیان و اشراف بوده‌است از چهارخانه‌های ریز با نخ [[ابریشم]] بافته می‌شود.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۲.</ref><ref>سیستانی، محمد اعظم (۲۰۱۱). مردم شناسی سیستان ، ص۷۲ .</ref>
طرح این پوشش به صورت چهارگوش و جنس آن از پنبه است و توسط خود اهالی منطقه بافته می‌شود. این پارچه چهارخانه مستطیل شکل را از وسط بر روی سر می‌اندازند و قد آن تا کناره‌های زانو و پایین‌تر می‌رسد. نوع نامرغوب این پوشش جاوند نامیده می‌شود و نوع دیگر آن که مختص اعیان و اشراف بوده‌است از چهارخانه‌های ریز با نخ [[ابریشم]] بافته می‌شود.<ref name=":0" />
=== کفش ===
=== کفش ===
کفش بانوان [[مردم سیستانی|سیستانی]] تخته‌ای چوبی است که رویه آن چرمی است و افراد معمولی از آن استفاده می‌کنند.
کفش بانوان [[مردم سیستانی|سیستانی]] تخته‌ای چوبی است که رویه آن چرمی است و افراد معمولی از آن استفاده می‌کنند.
اُرسی‌های سرکج یا نوک برگشته مخصوص افراد متمول است.<ref>عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران، پوشاک مردمان سیستان و بلوچستان ، ص ۱۲۲.</ref><ref>سیستانی، محمد اعظم (۲۰۱۱). مردم شناسی سیستان ، ص۷۲ .</ref>
اُرسی‌های سرکج یا نوک برگشته مخصوص افراد متمول است.<ref name=":0" />


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==

نسخهٔ ‏۱ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۴۴

لباس سیستانی هنگام رقص، سیستان

لباس سیستانی لباس سنتی و محلی مردم سیستان و برگرفته از فرهنگ، جغرافیا و هزاران سال همزیستی با طبیعت در گذشته و حال است.[۱][۲][۳]

لباس مردان سیستانی هنگام رقص با شمشیر

پوشاک مردان سیستان عمدتاً شامل دستار، سرپوش، پیراهن و شلوار است.[۴][۵] به دستار در گویش محلی لنگوته می‌گویند که بیشتر به رنگ سفید است. پیراهن مردان، بلند و تا سر زانو است. این پیراهن‌ها در ۳ مدل چین‌دار، ساره، ترک‌دار استفاده می‌شود. نوع چین‌دار آن از کمر چین می‌خورد. معمولاً پیراهن به هر صورت که باشد، شلوارش نیز به همان صورت ساده یا چین‌دار است. در گذشته، در مجالس، روی لباس مجالس افراد مرفه ابریشم‌دوزی می‌شده‌است.[۶] در گویش محلی سیستان به شلوار، تمو یا تومون و به پیراهن پنر می‌گویند و نوع ترک‌دار آن را چل تریز می‌نامند که از قسمت زیر حلقه آستین به پایین حداقل از ۳۴ ترک تشکیل شده‌است. همچنین مردان سیستانی جلیقه‌ای روی پیراهن می‌پوشند که به آن باسکت یا جلزقه می‌گویند.[۷]

لباس زنان سیستانی


پوشاک زنان سیستانی نیز ساده و با طرح‌هایی زیبا است. لباس زنان همچون مردان بلند و گشاد است. زنان سیستانی علاوه بر لباس سنتی و روزانه خود، نوعی لباس نیز جهت اعیاد و جشن‌ها تدارک می‌بینند. از مشخصات لباس روزمره زن سیستانی، نوعی سوزن‌دوزی است که در حاشیه یقه و سرآستین لباس به کار می‌رود که در گویش محلی به آن سیاه دوزی گویند. این لباس از پیراهن و شلوار گشاد تشکیل می‌شود. بلندی پیراهن تا پایین زانو و دور کمر آن چین‌دار است.[۸] همچنین دستاری مستطیل شکل نیز بر سر می‌بندند. پوشاک جشن‌ها و مراسم شاد که امروزه کمتر از آن استفاده می‌شود که متشکل از شلواری پرچین، پیراهنی تا بالای زانو با دو چاک از دو طرف است. همچنین دامنی پرچین می‌پوشند که به آن تمو می‌گویند و تا سر زانو است. گشادی دور دامن به ۹ متر می‌رسد. دستاری که در این لباس مورد استفاده قرار می‌گیرد، سه گوش است. نمونه این لباس در پوشاک سنتی زنان خراسان نیز دیده شده‌است. همچنین پیراهن دو گریبانه، پیراهن تاجیک، لچک و چادر، بخشی از پوشاک محلی زنان سیستانی است.[۹] بنا به گفته مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، لباس محلی سیستانی در فهرست آثار معنوی قرار گرفته و به ثبت رسیده[۱۰] و همچنین مهارت دوخت پوشاک سیستانی با شمارهٔ ۱۲۶۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است.[۱۱]

پوشاک مردان

پیراهن چِل تریز

پیراهن گشاد و پرچینی که قد آن تا میان ساق پا می‌رسد. آستین آن از دو تکه و یک مرغک تشکیل می‌شود و مچ‌دار است و برای گشادی دامن آن از ترک‌های راسته و گود استفاده می‌کنند. برای دوخت این لباس ۸ تا ۱۰ متر پارچه نیاز است و اغلب به رنگ سفید می‌باشد. این پیراهن از ۴۰ تکه تشکیل می‌شود و دور سجاف و مچ آن را با نخ سیاه، سیاه‌دوزی می‌کنند و روی آن کمربند شانه‌کش می‌بندند.[۱۲]

پیراهن برچاک

پیراهنی بلند و گشاد تا پایین زانو است که در قسمت پایین دامن گشادتر می‌شود و دارای آستین بلند و گشاد و بدون سردست می‌باشد. در دو طرف دامنِ پیراهن، چاکی وجود دارد که به آن برچاک می‌گویند. این پیراهن یقه گرد دارد و چاک یقه آن بر روی شانه چپ به وسیله دکمه بسته می‌شود.[۱۳]

شلوار

شلوار مردان سیستانی پرچین است و لیفه‌ای برگردان دارد و از دو ساق و یک میان ساق فراخ تشکیل شده‌است. شلوار به وسیله بندهایی که توسط خود مردم منطقه بافته می‌شود بر روی بدن محکم می‌گردد. معمولاً برای دوخت این پوشش ۶ تا ۸ متر پارچه نیاز است.[۱۳]

پیراهن معمول

این پیراهن از گذشته تاکنون دستخوش تغییر و تحول گشته و از گشادی آن کاسته شده‌است. پیراهن مردان سیستانی در گذشته راسته و گشاد و جادار دوخته می‌شد که در جلو فاقد سجاف و از سرشانه شکافی مورب تا زیر سینه داشت و به وسیله دکمه‌ای روی شانه بسته می‌شد و روی آن با ابریشم سفید، خامه‌دوزی می‌شد. آستین آن گشاد و پرچین و مچ‌دار بوده و قد آن تا زیر زانو می‌رسید و جیب چهارگوش در پهلوها داشته‌است. به مرور زمان از گشادی آستین این پیراهن کاسته شده و به شکل راسته با مچ درآمد. در جلو سجاف با یقه یا بدون یقه و قد آن تا زانو در در دو طرف پهلو دارای چاک و جیب چهارگوش می‌باشد.[۱۳]

جلیقه

جلیقه نیم تنه‌ای است که در اصطلاح محلی به آن باسکَت می‌گویند و پوشیدن آن مورد علاقه مردم سیستان است. در گذشته جلیقه را از نمد و گاه ابریشم تهیه می‌کردند که جلو بسته متداول بوده و از سمت سرشانه جلو بسته و توسط کمربند یا تسمه باز و بسته می‌شد ولی در حال حاضر جلو باز یقه هفت گلابی و دارای دو جیب مغزی‌دار در بالا و پایین است. رنگ جلیقه اغلب مشکی است.[۱۳]

جوقه

نوعی کت که به علت دوام و هزینه بسیار بالا آن را تا چند نسل به تن می‌کردند. این کت امروزه مشابه ژاکت‌هایی است که مردان مورد استفاده قرار می‌دهند و از پشم رنگ خورده بافته می‌شد.[۱۳]

ستوه

کتی شبیه کت‌های نظامی با رنگ کرم شتری و پشمی بوده که یقه انگلیسی داشت و افراد مرفه بر روی این کت کمربندی از تار طلا می‌بستند که به کمر تار طلا شهرت داشت و از کمر آن خنجری آویزان می‌کردند یا از کمربند شونه‌کش که به شکل مایل است بر روی کت می‌بستند. مردان سیستان از ستره پشمی که از پشم شتر بافته می‌شد در هنگام سرما استفاده می‌کردند.[۱۳]

قبا

تن‌پوش مردانه بلندی که در زمستان می‌پوشیدند. یقه آن گرد و بدون برگردان بوده و معمولاً لبه بلندی داشت و با سنجاق تزئینی باز و بسته می‌شد و جلو سینه و سرآستین را برای زیبایی بیشتر یراق‌دوزی می‌کردند. قسمت جلو باز بوده و با دکمه باز و بسته می‌شد. آستین‌های ساده و گشادی داشته و در طرفین آن در پهلوها جیبی تعبیه شده بود. معمولاً دو چاک در پهلوها و یک چاک در وسط پشت قبا گذاشته می‌شد و رنگ آن معمولاً بور و سیاه بود و قد قبا تا زانو می‌رسید. این لباس در گذشته‌ها، مخصوص افراد بسیار مرفه سیستان بود.[۱۳]

کلاه

در منطقه سیستان از همان دوران کودکی کلاه بر سر می‌گذاشتند و آن را در زمستان و تابستان مورد استفاده قرار می‌دادند و مردان هرگز سر برهنه ظاهر نمی‌شدند و کلاهی از پشم یا کورک بر سر می‌نهادند. کلاهی که مردان در خانه به هنگام استراحت می‌پوشیدند عرقچین نام داشت که از جنس پارچه نخی بود و کناره‌های آن با نخ ابریشمی دست‌دوزی می‌شد. مردان سیستان از چند نوع کلاه استفاده می‌کردند:[۱۳]

  1. کلاه پشمی: این کلاه را در صحرا بر سر می‌کنند و جنس آن از پشم گوسفند است.
  2. کلاه قوس: این کلاه را مردان مسن در جشن‌ها و مراسم در زیر لنگ بر سر می‌کردند.
  3. کلاه پوستی: همان‌طور که از اسم آن پیداست، پوستی بوده که افراد مرفه مخصوصاً دامادها آن را بر سر می‌گذارند.
  4. کلاه نمدی: این کلاه میان چوپانان متداول است و جنس آن از نمد و مخصوص مناطق سردسیر است.
  5. لَنگُتِه: مردان سیستان برای پوشش سر خود از سربندی به نام لنگته استفاده می‌کنند. این سربند مشابه عمامه است اما به شکل عمامه روحانیون آن را به سر نمی‌پیچند بلکه یک سر آن را لای سربند و سر دیگر آن را رها می‌کنند. طول آن از ۱۰ تا ۱۱/۵ متر می‌رسد و عرض آن ۱/۵ متر است. جنس آن از ململ یا پارچه‌های نازک خارجی است. سربند آن‌ها بیشتر سفید یا خاکستری است.
  6. عرق چین: کلاه دستبافی است که معمولاً سفید بوده و آن را زیر لنگته بر سر می‌کنند.

لنگ

پارچه‌ای است به طول ۳ متر و عرض حدود ۱/۵ متر که دور گردن و شانه آویخته می‌شود. جوانان بیشتر از لنگ‌های الوان استفاده می‌کنند و در جشن‌ها و مراسم عروسی لنگ سفید کاربرد بیشتری دارد. از لنگ علاوه بر به دوش انداختن و آویختن به دور گردن استفاده‌های دیگری همچون خشک کردن بدن و سر و صورت بعد از استحمام و وضو گرفتن، به هنگام نماز خواندن آن را بر روی سر نهاده یا به زیر پا می‌اندازند و گاه آن را به دور کمر می‌بندند و به عنوان کیسه از یک گوشه آن برای محل بذر و کاشتن در زمین زراعتی استفاده می‌کنند. به هنگام خرید و آوردن جنس به منزل از مزرعه لنگ را به عنوان دستمال به کار می‌برند.[۱۳]

پتو

پارچه‌ای است پشمی که حدود ۱/۵ متر پهنا و ۲ متر طول دارد. آن را به دور کمر و گردن و شانه می‌اندازند و در حقیقت وسیله‌ای است گرم‌کننده که در زمستان جای لنگ را می‌گیرد. این شال را به گونه‌ای دور گردن و سر و صورت می‌پیچند که فقط چشم و بینی از میان آن نمایان است. سیستانی‌ها معمولاً شال کمر نمی‌بندند و شال سر را به کمر می‌بندند. شال را در رنگ‌های مختلف تهیه می‌کنند و به این شال در منطقه سیستان، پتو گفته می‌شود. این شال را از جنس نمد درست می‌کنند و علاوه بر به دوش انداختن مانند لنگ هم از آن استفاده می‌کنند.[۱۳]

پالتوی نمدی

دامداران و کشاورزان از بالاپوش نمدی استفاده می‌کردند که یقه آن مثلثی شکل و آستین آن بلند و قد آن تا زیر زانو یا بالای زانو می‌رسید.[۱۳]

کفش

کفش‌های متعددی در سیستان وجود دارد و معمولاً از کفش‌های زیر استفاده می‌شود:

کتوک: نوعی کفش که در گذشته، تهیدستان آن را به پا می‌کردند. تخت آن از چوب و دارای دو حفره بود که بند از آن عبور می‌کرد و در پشت پا بسته می‌شد.

نیم بوت: کفشی است که ساق پا را می‌پوشاند و در گذشته مردم غنی و ثروتمند از آن استفاده می‌کردند.

کفش چرمی: کفشی است که چرم آن از قائنات می‌آمد و در گذشته مخصوص خان‌ها این مناطق بود.[۱۳]

پاپیچ

نوعی نوار پهن که طول آن ۱ متر و عرض آن ۱۵ تا ۲۵ سانتی‌متر می‌باشد. دامداران و روستاییان آن را در زمستان به دور پای خود می‌پیچند و جنس آن از پشم گوسفند است و در بعضی نقاط به آن بند می‌گویند.[۱۳]

جوراب

پاپوشی است که در فصل زمستان از آن استفاده می‌کنند و دو نوع است. جوراب پشمی که از پشم گوسفند به صورت ساده یا رنگی می‌بافند. معمولاً از رنگ‌های قرمز، سیاه و سفید استفاده می‌کنند و جوراب نمدی که از نمد بافته می‌شود.[۱۳]

جوتی

کفش ضخیم از جنس چرم که به وسیله رشته‌های چرم یا نخ تهیه میشود.[۱۳]

پوتین

کفش بزمی و رزمی مردان سیستان بود که به هنگام سفر به پا می کردند و این کفش مخصوص افراد مرفه جامعه بود.[۱۳]

دستکش

چوپانان دستکش پشمی و اغلب سفید رنگ و ثروتمندان دستکش چرمی به دست میکردند که در مقابل سرما مقاومت داشت و در ظرافت و زیبایی بی همتا بود. دستکش دیگری هم در این منطقه رواج داشت که در دروی گندم به دست میکردند و از پوست گوسفند تهیه میشد و کف دست را می پوشاند.[۱۳]

پوشاک زنان

خامه‌دوزی سیستان
سیاه دوزی سیستانی روی لباس

پوشاک زنان سیستانی مثل پوشاک مردان این خطّه ساده، بلند و گشاد است و دارای طرح‌هایی می‌باشد. زنان سیستانی علاوه بر لباس سنتی و روزانه خود، نوعی لباس نیز جهت اعیاد و جشن‌ها تدارک می‌بینند. از مشخصات لباس روزمره زنان سیستانی، نوعی سوزن‌دوزی است که در حاشیه یقه و سرآستین لباس بکار می‌رود و در محل به آن سیاه‌دوزی می‌گویند.[۱۴]

پیراهن تاجیک

قد این پیراهن یک وجب بالای زانو است و دارای یک برش راسته است که در دو طرف پهلوها چاکی تا بالای ران دارد که علت این چاک بلند به خاطر پوشیدن یک دامن پرچین در زیر پیراهن است. جلوی این لباس تا زیر سینه باز است و سجافی مزین به گلدوزی با نخ سیاه دارد که در اصطلاح به این تزئینات سیاه‌دوزی می‌گویند.[۱۳]

تنبان

زنان سیستانی به جای شلوار در زیر پیراهن تاجیک دامن پرچینی می‌پوشند که در منطقه به تنبان شگاد معروف است و عرض آن به ۱۰ متر می‌رسد. کمر دامن لیفه‌ای بوده و به وسیله بندهایی که توسط خود بانوان بافته می‌شود، در قسمت کمر محکم می‌شود. بعضی از بانوان تا سه عدد دامن پرچین روی هم می‌پوشیدند که لبه دامن‌ها به وسیله نخ، سیاه‌دوزی می‌شد.[۱۳]


پیراهن پاچین

بانوان سیستانی از پیراهنی استفاده می‌کنند که دارای بالاتنه کوتاه و دامنی با چین‌های ریز است. این پیراهن یقه گرد، از جلو تا ناحیه اتصال دامن باز است و آستین آن ساده و شمشیری و مچ‌دار است. قد دامن چین‌دار این لباس تا زانو می‌باشد.[۱۳]

شلوار

پیراهن پاچین زنان سیستانی با شلواری که در منطقه کوتَنَنه نام دارد، پوشیده می‌شد. این شلوار از دو ساق مخروطی و میان ساق کم‌چین تشکیل شده و کمر لیفه‌ای آن در لبه شلوار سجاف می‌خورد و روی آن با دست یا چرخ، تزئین می‌شود.[۱۳]

پیراهن دو گریبانه

قد این پیراهن تا زیر زانو است و در یقه پشت و جلوی آن چاک دارد و به همین علت به آن دو گریبانه می‌گویند. مدل این پیراهن شبیه پیراهن تاجیک می‌باشد با این تفاوت که قد آن بلندتر و بدون چاک و برش زیر آستین چین می‌خورد. این پیراهن با شلوار پوشیده می‌شود.[۱۳]

جلیقه

این پوشش از پارچه ساده و تیره رنگ دوخته می‌شود. یقه آن هفت است و تا کمرگاه می‌رسد و روی آن با نوار قیطان، نقش‌بندی می‌شود.[۱۳]

کت

این تن‌پوش دارای آستین‌های بلند و راسته و یقه گرد است و از رنگ‌های شاد برای این پوشش استفاده می‌شود. روی آن تن‌پوش با نوار تزئین می‌شود و در هنگام سرما از کت‌های چرمه‌دار و قزن لاله‌دار استفاده می‌شود.[۱۳]

لچک یا دستمال سر

سرپوشی که به عنوان لچک استفاده می‌شود پارچه‌ای است که آن را تا زده و جلوی سر، گره می‌زنند و دو طرف دسته آن را داخل دستمال سر فرو می‌برند و موها به شکل چتر از زیر دستمال نمایان می‌شود.[۱۳]

سرپوش یا چارقد

چارقد پارچه چهار گوش رنگی یا سفید است که آن را بر روی لچک می‌اندازند.[۱۳]

روبند

برخی از بانوان برای پوشاندن صورت خود از روبند استفاده می‌کنند. این روبند از پارچه‌های کتانی سفید تهیه می‌شود و در محل چشم‌ها به‌طور سنتی، توردوزی می‌شود و به وسیله بند به پشت سر بسته می‌شود و قد آن تا زیر سینه می‌رسد.[۱۳]

کلاه

برخی از بانوان سیستانی از کلاهکی به شکل عرق‌چین استفاده می‌کنند که روی آن نقش‌بندی شده‌است.[۱۳]

چادر

طرح این پوشش به صورت چهارگوش و جنس آن از پنبه است و توسط خود اهالی منطقه بافته می‌شود. این پارچه چهارخانه مستطیل شکل را از وسط بر روی سر می‌اندازند و قد آن تا کناره‌های زانو و پایین‌تر می‌رسد. نوع نامرغوب این پوشش جاوند نامیده می‌شود و نوع دیگر آن که مختص اعیان و اشراف بوده‌است از چهارخانه‌های ریز با نخ ابریشم بافته می‌شود.[۱۳]

کفش

کفش بانوان سیستانی تخته‌ای چوبی است که رویه آن چرمی است و افراد معمولی از آن استفاده می‌کنند. اُرسی‌های سرکج یا نوک برگشته مخصوص افراد متمول است.[۱۳]

جستارهای وابسته

یادداشت‌ها

نمایشگاه لباس محلی سیستان در زابل برپا می‌شود

پانویس

  1. ↑ اصالت چندین هزار ساله لباس سیستانی، ایسنا
  2. ↑ لباس اصیل سیستانی، نشان تمدن و اصالت مردم سیستان، باشگاه خبرنگاران جوان
  3. ↑ سبک زندگی اقوام، جامه و لباس، شماره: ۱۹۹، ۱۴۰۰/۱۰/۰۶–۱۱:۱۱، نسخه چاپی
  4. ↑ «لباس مردان سیستانی». تابناک سیستان و بلوچستان
  5. ↑ سیستانی، محمد اعظم، مردم‌شناسی سیستان، ص۷۰و۷۱
  6. ↑ عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران.
  7. ↑ «نگاهی به تاریخچه لباس محلی اقوام مختلف ایرانی». لباس سیستانی.
  8. ↑ «اسامی لباس‌های محلی شهرهای ایران». لباس محلی سیستان.
  9. ↑ آشنایی با لباس زنان سیستان، همشهری آنلاین
  10. ↑ لباس محلی سیستان در فهرست آثار ملی معنوی قرار گرفت، اخبار سیستان و بلوچستان
  11. ↑ 8 اثر فرهنگی معنوی سیستان وبلوچستان در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان
  12. ↑ «لباس مردان سیستان». لباس سیستانی.
  13. ↑ ۱۳٫۰۰ ۱۳٫۰۱ ۱۳٫۰۲ ۱۳٫۰۳ ۱۳٫۰۴ ۱۳٫۰۵ ۱۳٫۰۶ ۱۳٫۰۷ ۱۳٫۰۸ ۱۳٫۰۹ ۱۳٫۱۰ ۱۳٫۱۱ ۱۳٫۱۲ ۱۳٫۱۳ ۱۳٫۱۴ ۱۳٫۱۵ ۱۳٫۱۶ ۱۳٫۱۷ ۱۳٫۱۸ ۱۳٫۱۹ ۱۳٫۲۰ ۱۳٫۲۱ ۱۳٫۲۲ ۱۳٫۲۳ ۱۳٫۲۴ ۱۳٫۲۵ ۱۳٫۲۶ ۱۳٫۲۷ ۱۳٫۲۸ ۱۳٫۲۹ اشرف‌السادات عمرانی نسب. «پوشاک مردمان سيستان و بلوچستان» (PDF).
  14. ↑ سیستانی، محمد اعظم، مردم‌شناسی سیستان، ص ۷۱و۷۲.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=لباس_سیستانی&oldid=38552113»