ویکی‌پدیا:شیوه‌نامه

هدف این شیوه‌نامه یک‌دست‌سازی شیوهٔ نگارشی مقاله‌ها در ویکی‌پدیا است چرا که این امر به آسان‌خوانی مقالات کمک خواهد کرد. ضابطه‌های زیر نه لزوماً بهترین‌ها هستند و نه به هیچ‌وجه حرف آخر را می‌زنند. اما اگر همگان از شیوهٔ یکسانی پیروی کنند استفاده از ویکی‌پدیا چه هنگام خواندن مقاله‌ها و چه هنگام ویرایش آنها آسان می‌شود.

نوشتن مقاله‌های سلیس، آگاه‌کننده و بی‌طرف بسیار مهم‌تر از قالب و شیوهٔ خاص ارایهٔ آنها است. نویسندگان ملزم به رعایت همه (یا حتی هیج‌کدام) از این ضابطه‌ها نیستند. از محاسن ویکی‌نویسی یکی آن است که کمال مطلق لازم نیست.

کدگذاری

همه‌ٔ حروف و علائم باید با استفاده از نویسهٔ صحیحشان در متن بیایند. کد نویسه‌های صحیح فارسی در استاندارد ملی ۶۲۱۹ ایران آمده است. درست «بی‌باک». غلط: «بي باك».

دستور خط

هرچند باید رعایت دستور خط فارسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در متون رسمی ترجیح داشته باشد، به علل مختلفی این دستور در ویکی‌پدیای فارسی قابل استفاده نبوده یا استفاده نشده است. ولی موانع این کار به تدریج از راه برداشته شده‌اند. رعایت این مقررات مگر در موارد مبهم لازمند. از جملهٔ مهمترین این قواعد می‌توان موارد زیر را ذکر کرد:

1. برای ترکیب‌های اضافی و وصفی منتهی به «ه‍» ناملفوظ، مثل «خانهٔ بزرگ»، از نویسهٔ «ی روی ه‍» استفاده می‌شود. درست: «خانهٔ بزرگ». غلط: «خانه بزرگ»، «خانه ی بزرگ»، «خانه‌ی بزرگ» ^∗
2. علامت جمع «ها» به کلمه‌ای که جمع می‌شود می‌چسبد. درست: «کتابها». غلط: «کتاب‌ها»، «کتاب ها». در موارد استثنایی، «ها» با فاصلهٔ مجازی جدا می‌شود. در هیچ حالتی نباید «ها» با فاصلهٔ عادی جدا شود.^∗.
   • در مواردی که کلمهٔ مفرد به «ه‍» غیرملفوظ ختم شود. درست: «کوچه‌ها». غلط: «کوچه ها»، «کوچهها».
   • در مواری که کلمهٔ مفرد به «ه‍» ملفوظ ختم شود و حرف قبل از «ه‍» به آن وصل شود. درست: «مشبه‌ها» و «کوهها». غلط: «مشبه ها»، «مشبهها»، «کوه‌ها»، و «کوه ها».
   • در مواردی که بخواهیم صورت مفرد کلمه را مشخص کنیم.
3. عموماً پیشوند جدا (با فاصلهٔ مجازی) نوشته می‌شود (مثال: «هم‌شکل») مگر اینکه به صورت سرهم معنایی بسیط از کلمه استنباط شود (مثال: «همسایه»).
4. پسوند چسبیده نوشته می‌شود (مثل دانشمند) (مگر اینکه حرف آخر جزء اول و حرف اول پسوند هم‌‌مخرج باشند یا حرف آخر جزء اول ه باشد: نظام‌مند و علاقه‌مند).
5. کلماتی که ترکیب دو یا چند کلمه‌اند در صورتی که معنای کلمهٔ جدید بسیط گونه باشد سرهم (مگر اینکه جزء دوم با «آ» آغاز شود) و در غیر این ‌صورت با فاصلهٔ مجازی نوشته‌ می‌شوند: «نیشکر» برای مورد اول (دانش‌آموز به عنوان استثنا) و «آب‌میوه» برای مورد دوم. ^∗

دستور زبان

• سبک متن مقاله‌های ویکی‌پدیا باید رسمی باشد. در بحثها می‌شود از متن غیررسمی استفاده کرد، ولی بهتر است که در بحثها هم از متن رسمی استفاده شود. رسمی‌نوشتن لزوماً به معنی متکلف نوشتن نیست ولی ساده‌نویسی هم در صورتی که امکان داشته باشد معنی از بین برود یا متن بیش از حد طولانی شود مضر است.
• در ویکی‌پدیای فارسی از مضارع اخباری فعل بودن استفاده نمی‌شود. درست: «است»، «هستند»، «نیست». غلط: «می‌باشد»، «می‌باشند»، «نمی‌باشد».
• نشانهٔ مفعولی «را» را باید هر چه نزدیکتر به خود مفعول نوشت. درست: «کتابی را که آورده بود، برد.» غلط: «کتابی که آورده بود را برد».

نقطه‌گذاری

• برای نقل قول و موارد مشابه، از «گیومه‌ی فارسی» استفاده می‌شود، نه از علامت نقل قول تکی یا دوتایی انگلیسی. درست: «نقل قول». غلط: "نقل قول" و 'نقل قول'.

عنوان‌بندی مقالات

عنوان اصلی مقاله نامی است که مقالهٔ شما با آن نام در سامانهٔ ویکی‌پدیا ذخیره می‌شود. به عنوان مثال، عنوان این مقاله «ویکی‌پدیا:شیوه‌نامه» است. با استفاده از این عنوان و با وارد کردن نشانی زیر می‌توان به این مقاله دست‌یافت :

http://fa.wikipedia.org/wiki/ویکی‌پدیا:شیوه‌نامه

بنابراین می‌توانید از چنین پیوندی برای ساختن مقالاتی که وجود ندارند استفاده کنید. یعنی ابتدا عبارت زیر را در نوار نشانی مرورگر تایپ کنید :

http://fa.wikipedia.org/wiki/

سپس صفحه‌کلید را فارسی نمایید و عنوان مقالهٔ دلخواه را تایپ کنید :

http://fa.wikipedia.org/wiki/عنوان مقاله

مواردی که باید دربارهٔ عنوان اصلی مقالات به آن توجه کنید :

• عنوان مقاله باید با نویسه‌های فارسی نوشته شود. از عناوین دارای نویسه‌های غیرفارسی تا حد امکان پرهیز کنید. اینگونه عناوین در بعضی موارد مانند سرواژگان مربوط به دانش رایانه (مثل HTML) تنها برای صفحهٔ انتقال بکار برده شده‌اند.
• برای ساختن مقالهٔ جدید با استفاده از روش یاد شده مطمئن شوید که صفحه‌کلید شما «ی» و «ک» را عربی (به شکل «ي») نمی‌زند.
• معمولاً در عنوان مقاله نباید از نویسه‌های خاص (#،$،&،* و...) استفاده کنید.
• در عنوان اصلی مقاله نباید از اعراب (زبر و زیر و پیش و تشدید^*[۱]) و همچنین «ی روی ه‍» (مثال: خانهٔ) استفاده کرد.
• تا جای ممکن در عنوان مقالات صورت مفرد کلمه آورده می‌شود. در صورتی که کلمه‌ای کلیدی در عنوان با «ها» جمع بسته شده باشد، «ها» با فاصلهٔ مجازی نوشته می‌شود؛ درست : بادبادک‌، غلط : بادبادک ها.
• موارد سرهم‌نویسی و سوانویسی و استفاده از فاصلهٔ مجازی را بر طبق دستور خط که در ابتدای این مقاله درباره‌اش صحبت شد در انتخاب عنوان برای مقالات هم رعایت کنید؛ غلط : می گون، درست : می‌گون
• در صورتی که با یک عنوان واحد چند مقالهٔ با موضوعات متفاوت وجود دارد که همگی شیوهٔ نوشتار عنوانشان یکی است (مانند گریس و گریس)، یا پیش‌بینی می‌کنید که در آینده چنین مساله‌ای پیش بیاید (مانند کازابلانکا، کازابلانکا و کازابلانکا) باید در جلوی عنوان اصلی پرانتزی باز کنید و با یک کلمه عنوان مورد نظر خود را از دیگران مجزا نمایید :
  • کازابلانکا (فیلم)
  • کازابلانکا (شهر)

در این جور موارد معمولاً صفحه‌ای که عنوان بدون توضیح دارد (کازابلانکا) به عنوان صفحهٔ ابهام‌زدایی استفاده می‌شود. نکاتی که در استفاده از این روش باید در نظر داشته باشید :

• در انتخاب عنوان اصلی برای مقاله بین عنوان و پرانتز توضیحات یک فاصله در نظر بگیرید؛ درست : کازابلانکا (فیلم)، غلط : کازابلانکا(فیلم)
• کلماتی که معمولاً داخل پرانتز استفاده می‌شوند بر حسب مورد متفاوتند اما کلمات فهرست‌شده در زیر حالت عمومی دارند :
  • (کتاب) مانند سرمایه (کتاب)
  • (فیلم) مانند گریس (فیلم)
  • (شهر) مانند بابل (شهر)

ایتالیک

متأسفانه ویکی‌پدیای فارسی امکان استفاده از متن ایرانیک (خوابیده به چپ) ندارد، ولی می‌توان از نشانگذاری '' برای ایتالیک (خوابیده به راست) استفاده کرد. مثال:

''این متن ایتالیک است.''

که خروجی زیر را ایجاد می‌کند:

این متن ایتالیک است.

از ایتالیک معمولاً برای تأکید روی کلمات خاص استفاده می‌شود. در موارد زیر نیز از ایتالیک استفاده می‌شود.

عنوانها

برای عنوان موارد زیر در صورتی که پیوندی درونی به مقاله‌ای دیگر وجود نداشته باشد، باید از ایتالیک استفاده شود :

• آثار هنرهای بصری
• آلبومهای موسیقی
• بازیهای رایانه‌ای و ویدئویی
• جراید (روزنامه‌ها، مجله‌ها، و مانند آنها)
• فیلمها
• کتابها
• کلمات به زبانهای غیرفارسی که به خط فارسی/عربی نوشته می‌شوند
• مجموعه‌های تلویزیونی
• نمایشنامه‌ها

در صورتیکه عنوان خاصی از میان دسته‌بندی یاد شده دارای مقالهٔ مستقل است، ایجاد پیوند لازم است.

از ایتالیک معمولاً در عنوان آثار نسبتاً بلندتر استفاده می‌شود. عنوان آثار کوتاهتر، از جمله موارد زیر، در داخل گیومه می‌آید:

• آوازها
• شعرهای کوتاه
• داستانهای کوتاه
• فصل‌های یک اثر بلندتر
• قسمتهای یک مجموعهٔ تلویزیونی
• مقاله‌ها

مواردی نیز وجود دارند که عنوانشان نباید ایتالیک شود یا در گیومه بیاید:

• متون مقدس
• اسناد حقوقی و قوانین

کلمات به عنوان کلمه

وقتی دربارهٔ کلمه‌ای به عنوان یک کلمه یا دربارهٔ حرفی به عنوان یک حرف می‌نویسید، از ایتالیک استفاده کنید. مثلاً:

• واژهٔ کفاش به سبک واژه‌سازی عربی ولی از ریشهٔ فارسی کفش ساخته شده است.
• حرف الف معمولترین حرف در زبان فارسی است.

ساختار و روش نوشتن مقاله

ساختار کلی هر مقاله به شکل زیر است:

توضیحی مختصر در ابتدای مدخل

ابتدا یک بند (پاراگراف) به عنوان مقدمه می‌آید که کلیت مقاله در آن می‌آید.

• عنوان مقاله در بند اول مقاله و اولین بار به صورت سیاه می‌آید.

متن اصلی مقاله

قسمت‌های مختلفی با عنوان مناسب جنبه‌های مختلف مقاله می‌آیند.

• عنوان مقاله‌ها در متن مقاله در صورت نداشتن پیوند، «داخل گیومه» نوشته مى‌شوند.
• نام کتاب‌ها در متن مقاله در صورت نداشتن پیوند، به شکل ایرانیک نوشته مى‌شوند.

پانویس

در این قسمت توضیحات اضافه (و نیز مأخذ در صورت استفاده از استاندارد شیکاگو) ذکر می‌شود. برای توضیحات بیشتر به ویکی‌پدیا:شیوه‌ی ارجاع به منابع رجوع کنید.

جستارهای وابسته

این قسمت دربردارندهٔ پیوندهایی به مقاله‌های مرتبط در خود ویکی‌پدیا است.

منابع

منابع مقاله در بخشى جداگانه با نام «منابع» ذکر می‌شوند. لطفاً توجه کنید که هر مطلبی باید منبع داشته باشد، تحقیقات شخصی در ویکی‌پدیا نمی‌آیند. برای اطلاع از روش درست ارجاع به منابع، به صفحه‌ی ویکی‌پدیا:شیوه‌ی ارجاع به منابع مراجعه کنید.

[منابع برای] مطالعهٔ بیشتر

در صورتی که نویسنده منابع مفید دیگری بشناسد ولی این منابع در نوشتن مقاله مورد استفاده قرار نگرفته باشد آنها را در این قسمت ذکر می‌کند.

پیوند به بیرون

در صورت نیاز به ارجاع به وبگاههای دیگر (مثلا در صورتی که مقاله‌ای اطلاعات مربوط به موضوعی را به شکل جامع منتقل نکرده باشد، یا صفحهٔ وب یا وبگاهی که کامل‌کننده‌ی مقاله باشد وجود داشته باشد)، پیوند به آنها در بخشی به نام «پیوند به بیرون» می‌آید.

• در صورتی که یک صفحه‌ٔ پیوندی یک منبع عادی است، مثلاً پیوندی به مقاله‌ای در نسخه‌ی اینترنتی یک روزنامه است، بهتر است پیوند در بخش منابع و با همان ساختار منابع بیاید.
• اگر صفحهٔ مقصد پیوند به زبانی غیر از فارسی است، باید از عناوین اصلی همان صفحه برای متن پیوند استفاده شود. مثلاً اگر به صفحهٔ http://www.gnu.org/‎ پیوند داده می‌شود، عنوان پیوند باید «The GNU Operating System» و نه «سیستم عامل گنو» باشد.
• اگر صفحهٔ مقصد به زبان فارسی یا زبان راست به چپ دیگری است، با * ذکر می‌شود. اگر به یک زبانِ چپ به راست است، با استفاده از * و همراه با {{چپ‌چین}} منابع {{پایان چپ‌چین}} برای تغییر جهت متن چپ‌نویس به شکل زیر مشخص می‌شود. مثلاً:

{{چپ‌چین}}
* [http://www.gnu.org/ The GNU Operating System]
* [http://www.example.com/ A nonexistant example page]
{{پایان چپ‌چین}}

که اینطور دیده می‌شود:

• The GNU Operating System
• A nonexistant example page

تصاویر

• براى افزودن تصویر به مقاله‌ها از قاب استفاده می‌شود و تصویر به شکل شناور در سمت چپ می‌آید.
• منبع تصویر باید به شکل نشانی اینترنتی (URL) دقیق یا هر روش دقیق دیگری (مثلاً ذکر کتابشناسی دقیق به همراه شماره‌ی صفحه) در توضیحات پرونده‌ی تصویر ذکر شود.

خلاصه

هنگام ویرایش مقالات، در جعبهٔ «خلاصه» که در پایین جعبهٔ ویرایش قرار دارد، خلاصهٔ تغییرات نوشته می‌شوند.

برای بعضی ویرایش‌های عمومی، می‌توانید از عبارت‌های زیر استفاده کنید:

• «تمیزکارى»: اصلاح مشکلات املایى، دستورى، نگارشی، چیدمان متن، تصحیح نویسه‌ها، و ...
• «ویکى‌سازى»: ایجاد پیوند براى کلماتى که مقاله‌اى براى آنها در ویکى‌پدیاى فارسى موجود است.
• «واگردانی خرابکاری»^*[۲] یا «رفع خرابکاری»: رفع خرابکاری‌های کاربری خرابکار (خرابکار بالفطره) یا کاربری تازه‌کار.

پانویس

1. ^  دستور خط فارسی. ۱۶
2. ^  دستور خط فارسی. ۲۰
3. ^  دستور خط فارسی (نسخهٔ الکترونیکی ۵۳ صفحه‌ای). ۳۹-۴۳
4. ^  در مواردی که تشدید به طور خودکار گذاشته می‌شود جایز و حتی لازم است. مثال: الله
5. ^  واگردانی از واژه‌های مصوب فرهنگستان است و معادل انگلیسی آن Undo است.