وخش (ایزد)
| وَخش | |
|---|---|
نماد الهی آمودریا، پادشاه خدایان | |
 | |
| مرکز فرهنگی غالب | تخت سنگین |
| جانوران | اسب[۱] (محل بحث[۲]) |
| پیروان | باختریان، سغدیان، خوارزمیان |
| همتایان | |
| همتای یونانی | مارسیاس[۳] |
وَخش (Vaxš، Oaxšo[۴]) خدای ایرانی شرقی باستان و نماد الهی آمودریا بود. در باختر نیز پادشاه خدایان شناخته می‌شد. چندین تصویرسازی گوناگون از او در هنر آسیای مرکزی باستان به دست آمده است. در محرابی از معبد او که در تخت سنگین کشف شد، او به شکل مارسیاس (خدای رود یونانی) تصویر شده است؛ این مجسمه احتمالا توسط سربازان و مهاجرانی که در زمان پادشاهی اسکندر و سلوکیان به منطقه آمده بودند، ساخته شده است. در مقابل، در هنر کوشان او را به صورتی مانند پوزئیدون، همراه با تیرک و ماهی تصویر می‌کردند. در هنر سغدی احتمالا یا به صورت اسب و یا شخصیتی نشسته بر تخت با پروتوم اسب تصویر شده است، اگرچه این پیشنهاد همچنان محل بحث است.
قدیمی‌ترین شواهد برای پرستش وخش از باختر در دوره امپراتوری هخامنشیان به دست آمده است. او تا زمان فتح ماوراءالنهر توسط مسلمانان، یک خدای محبوب در این منطقه باقی ماند. او را همچنین در سغد و خوارزم می‌پرستیدند. به گفته ابوریحان بیرونی او هنوز در قرن دهم مورد احترام بود.
نام و شخصیت[ویرایش]
چنین تصور می‌شود که نام وخش از ریشه ایرانی *waxš- به معنای «رشد، جهش» باشد.[۵] لاتین‌نویسی آن به صورت اکسوس بازتاب صورت یونانی نام (Ὸξωι) است، در حالی که در زبان باختری این خدا به نام Vaxš شناخته می‌شده است.[الف][۴] بر روی یک سکه منحصر به فرد از هویشکا پادشاه کوشانی صورت Oaxšo (OAXϷO) شناسایی شده است.[۱]
یادداشت‌ها[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Shenkar 2014, p. 129.
- ↑ Wujun 2022, p. 4.
- ↑ Litvinskii & Pichikian 1994, p. 58.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ Shenkar 2014, pp. 128-129.
- ↑ Boyce & Grenet 1991, p. 179.
- ↑ Litvinskii & Pichikian 1994, pp. 57-58.
منابع[ویرایش]
- Boyce, Mary; Grenet, Frantz (1991). A History of Zoroastrianism, vol. III: Zoroastrianism under Macedonian and Roman rule. Leiden: Brill. ISBN 90-04-09271-4.
- Francfort, Henri-Paul (2012). "Ai Khanoum "temple with indented niches" and Takht-i Sangin "Oxus temple" in historical cultural perspective: a hypothesis about the cults". PARTHICA. Incontri di culture nel mondo antico. Fabrizio Serra editore. 14: 109–136. ISSN 1724-1928.
- Grenet, Frantz (2006). "Iranian Gods in Hindu Garb: The Zoroastrian Pantheon of the Bactrians and Sogdians, Second–Eighth Centuries". Bulletin of the Asia Institute. Bulletin of the Asia Institute, a Non-Profit Corporation. 20: 87–99. ISSN 0890-4464. JSTOR 24049184. Retrieved 2023-09-20.
- Litvinskii, Boris A.; Pichikian, Igor R. (1994). "The Hellenistic Architecture and Art of the Temple of the Oxus". Bulletin of the Asia Institute. Bulletin of the Asia Institute, a Non-Profit Corporation. 8: 47–66. ISSN 0890-4464. JSTOR 24048765. Retrieved 2023-09-20.
- Shenkar, Michael (2014). Intangible Spirits and Graven Images: The Iconography of Deities in the Pre-Islamic Iranian World. Magical and Religious Literature of Late Antiquity. Leiden, Boston: Brill. ISBN 978-90-04-28149-3. Retrieved 2023-09-20.
- Wujun, Sun (2022). "Images of the Riderless Horse as a Symbol of the Deceased in Sino-Sogdian Tombs". Sino-Platonic Papers. 327. ISSN 2157-9687. Retrieved 2023-09-20.