حسین ضیایی

دکتر حسین ضیایی تربتی
زادهٔ	١۵ تیر ۱۳۲۳ ه.ش تربت حیدریه
درگذشت	۲ شهریور ۱۳۹۰ ه.ش لس آنجلس
ملیت	ایرانی - آمریکایی
پیشه	استاد دانشگاه
منصب	مدیر بخش مطالعات ایرانی در دانشگاه کالیفرنیا، لس‌‌‌آنجلس
همسر	مهستی افشار
فرزندان	دادعلی ضیائی
والدین	محمود ضیائی و عذرا مستوفی
وبگاه	http://www.hosseinziai.com

حسین ضیایی تربتی (زادۀ ١۵ تیر ۱۳۲۳ – درگذشتۀ ۲ شهریور ۱۳۹۰) استاد مطالعات ایرانی و اسلامی و مدیر بخش مطالعات ایرانی در دانشگاه کالیفرنیا، لس‌آنجلس بود. او از سال ۱۹۸۸ در این دانشگاه تدریس می کرد.

تحصیلات

دکتر حسین ضیایی کارشناسی خود را در رشتۀ ریاضیات و فیزیک از دانشگاه ییل در سال ۱۹۶۷ دریافت کرد و سپس در رشتۀ فلسفه در دانشگاه هاروارد ادامه تحصیل داد و در سال ۱۹۷۶ به درجۀ دکترای فلسفۀ اسلامی دست یافت.

فعالیت‌های علمی

دکتر ضیایی پس از پایان تحصیل به ایران بازگشت و در دانشگاه‌های تهران و شریف (آریامهر سابق) به تدریس پرداخت. او پس از بازگشتِ دوباره به آمریکا، به آموزش و پژوهش در دانشگاه‌های هاروارد، براون و کالج اوبرلین پرداخت و سپس با سِمَت استادی به دانشگاه کالیفرنیا رفت. دکتر ضیایی از سال ۲۰۰۰ میلادی عضو هیئت ویراستاران مجلۀ معتبر ترانسندنت فیلوسوفی نیز بود، و در سال ۲۰۱۰ هم به عنوان رئیس انجمن بین‌المللی تاریخ‌شناسان علوم انتخاب شد. از ایشان چندین کتاب در زمینه‌های ریاضی و فلسفه و حدود ۵۴ مقاله که در نشریات معتبر دانشگاهی به چاپ رسیده، باقی‌مانده است. بخشی از آثار او به شرح زیر است::

• فلسفۀ ریاضیات (به فارسی)
• رسالۀ انواریه
• علم و اشراق
• پرتونامۀ سهروردی
• شرح کلمة الاشراق سهروردی
• سهروردی و حکمة الاشراق
• فلسفۀ اشراق
• طبیعت اشراقیه (رساله ابن کمونه)
• معرفت و اشراق در فلسفۀ سهروردی ترجمۀ سیما نوربخش
• ترجمۀ انگلیسی حکمة الإشراق

دکتر ضیایی علاوه بر طرح موضوع فلسفۀ اسلامی و به ویژه اشراق در مجامع علمی غرب، بخش‌هایی از آثار شاعران بزرگ ایران مانند جلال‌الدین رومی، سعدی، حافظ، نظامی و دیگران را به انگلیسی برگردانده و جنبه‌های گوناگون این آثار را به دانشجویان معرفی کرده است.

فلسفۀ اشراق

شاید بتوان گفت دکتر ضیایی نخستین کسی است که به طور گسترده به معرفی و شرح فلسفۀ اشراق به انگلیسی‌زبانان پرداخته است. شماری از آثار او به زبان فارسی برگردانده شده است. از آن جمله می‌توان به کتاب «اشراق و معرفت در اندیشۀ سهروردی» اشاره کرد. این کتاب از جمله چهار رساله شیخ اشراق (تلویحات، مقاومات، مشارح و حکمةالاشراق) را مورد بررسی قرار داده و علاوه بر روش‌شناسی سهروردی، به این موضوع نیز رسیدگی کرده که هر کدام از این رساله‌ها در چه مقطع زمانی از زندگی سهروردی نوشته شده‌اند.

پیوند فلسفه و ریاضیات

دکتر ضیایی در گفتگویی که دربارۀ پیوند ریاضیات و فلسفه با خبرگزاری مهر داشت، گفت:

«ریاضیات همواره در اندیشیدن و ساختمان‌پذیری گزاره‌های فلسفی راه دارد ... . اگر به تاریخ نظر کنیم خواهیم دید اغلب ریاضیدانان صاحب مکتب برای بیان کلیات نظام‌های خود به بیان فلسفی روی آورده‌اند.... در قرن بیستم بسیاری از فیلسوفان ریاضیدان نیز بوده‌اند مانند برتراند راسل و بسیاری از ریاضیدانان نیز مانند ای، آی، جی بروئر فیلسوف بوده‌اند. در واقع خلاقیت فکری در ریاضیات و فلسفه در نهایت یکی است.»

باورهای سیاسی

اگر چه دکتر ضیایی از سیاست به دور بود، اما پس از رخدادهای پس از انتخابات جنجالی ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۸۸، طی نامۀ سرگشاده‌ای به فرهیختگان ایرانی، از خشونت دولتی و عاملان آن در ایران به شدت انتقاد کرد. او دربارۀ انگیزۀ خود از نگاشتن این نامه گفت:

«از تابستان امسال تا کنون در ایران چند اتفاق رخ داده که مرا به نوشتن این نامه وا داشت. اولین نکته قابل اشاره در این موضوع، خشونتی است که دولت و عاملان آن، مانند بسیج، نیروی انتظامی، زندانبانان و غیره، نسبت به عده قابل توجهی از هموطنان ما روا داشتند. فراموش نکنیم که مردم برای بیان خواسته قانونی شان به خیابان ها آمدند و این امری است که قانون اساسی ما صریحاً از آن جانب داری کرده است. اما عوامل دولت در برابر این احقاق حق، آنها را زدند و کشتند و چه بسا مورد تجاوز قرار دادند که هر انسانی را عمیقاً آزرده می کند. من بر این باورم که همگان در برابر این وقایع باید احساس مسئولیت کنند. اما در این میان مسئولیت کسانی که با اندیشه و تاریخ فلسفه و سیر آرای فلسفی در ایران و اسلام سر و کار دارند، چند برابر است و نباید در برابر چنین رخدادهایی ساکت بنشینند.»

دکتر ضیایی مخاطب خود را در این نامه فرهیختگان و کسانی معرفی کرد که با آنان سنخیت فکری دارد.

«بنده زیر بار این مسئولیت هولناک در این اندیشه که چه بر هم میهنان می رود، بالأخره جان به جان آفرین خواهم سپرد، مگر انسانهای صادق و صاحب شناخت، مانند شما، در جهت یاری به هم وطنان دردمندمان جدا بکوشند.»

دکتر ضیایی حفظ «راستی» را موضوع اصلی کسانی دانسته بود که با اندیشه و اندیشیدن سر و کار دارند. حسین ضیایی همچنین در یک سخنرانی عمومی در گسترۀ تخصص خود، نضج گرفتن دروغ، بداخلاقی و خرافه در جمهوری اسلامی ایران را نکوهش کرد و گفت:

«بدعت سی ساله نشان داده که نتیجه‌اش آدمکشی است. نتیجه‌اش حق انسان‌ها را پایمال کردن است.»

دکتر ضیایی مقاله‌ای نوشت با عنوان «دروغ و خرافه، دو مشکل جمهوری اسلامی». او بر این باور بود که در جامعۀ ایران ترویج خرافات و دروغگویی دو مورد از مشکلات بزرگ فرهنگ و فرهنگ سیاسی ایران است که تا هنگامی که این دو مشکل حل نشوند، ما نمی‌توانیم به سوی دموکراسی پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته باشیم.

منابع

‌