سنگ روزتا

سنگ روزتا
سنگ روزتا
مواد	گرانودیوریت
اندازه	۱۱۴٫۴ × ۷۲٫۳ × ۲۷٫۹۳ سانتی‌متر (۴۵ × ۲۸٫۵ × ۱۱ اینچ)
نوشته	هیروگلیف مصری باستان، خط دموتیک و خط یونانی
خلق‌شده	۱۹۶ پیش از میلاد
کشف‌شده	۱۷۹۹ میلادی
مکان کنونی	موزه بریتانیا

سنگ روزتا یا سنگ رَشید؛ سنگ‌نبشته‌ای از دوران مصر باستان است که در پیشرفت معاصر و درک نوشتار هیروگلیف ابزاری سودمند بوده‌است. سنگ روزتا یکی از مهم‌ترین یافته‌های دنیای باستان‌شناسی است که در موزه بریتانیا در شهر لندن، انگلستان قرار دارد.

تاریخ علمی، یا دست کم باستان‌شناسی علمی، زمانی آغاز شد که اروپای نوین در اواخر سدهٔ هجدهم، مصر را از نو کشف کرد؛ مصر، نخستین موضوع کاوش‌های باستان‌شناسی شد و پس از آن تمدن‌های باستانی دجله و فرات از زیر خاک بیرون آورده شدند.

در سال ۱۷۹۹ ناپلئون بناپارت ضمن یک لشکرکشی به مصر، گروه کوچکی از دانشمندان، زبان‌شناسان، عتیقه‌شناسان و هنرمندان را نیز به همراه خود برد. کشف تصادفی لوح روزتای مشهور، آنچه را که دانشمندان در پی‌اش بودند، یعنی کلید کشف خط ناخواندهٔ هیروگلیف مصری را در اختیارشان گذاشت.

روی این لوح، کتیبه‌ای در سه بخش وجود داشت. یکی به یونانی که به راحتی خوانده شد، دومی به خط دموتیک (عامیانه) مصری، و سومی به خط هیروگلیف کاهنان. ناگهان این مسئله برای دانشمندان مطرح شد که هر سه بخش کتیبه به یک موضوع مربوط می‌شوند و اگر خط یونانی را کلید قرار دهند، خواهند توانست خط دو بخش دیگر را کشف کنند. پس از گذشت بیش از بیست سال و تلاش‌های بی‌نتیجهٔ فراوان، زبان‌شناس جوانی به نام ژان فرانسوا شامپولیون به این نتیجه رسید که هیروگلیف‌ها، الفبای تصویر نگار نیستند، بلکه علائمی از یک زبان خاموش‌شده هستند (بقایای آن در زبان قبطی یافت می‌شود) که در همین اواخر با حروف الفبای یونانی نوشته می‌شده‌است. یافته شامپولیون، او را به گونه‌ای در مقام کریستف کلمبِ علمِ باستان‌شناسی و شاخهٔ خاصی از آن به نام مصرشناسی قرار داد. باستان‌شناسانی که کار شامپولیون را ادامه دادند، مانند اوگوست ماریت و گاستون ماسپرو، کوشیدند مجموعهٔ طبقه‌بندی‌شده‌ای تشکیل دهند و هنر مصری را از سوداگران عتیقه‌ها نجات دهند. باستان‌شناسان و مصرشناسانی چون فلیند رزپتری، اسلوب‌های حفاری را ابداع کردند و زمینه را برای پی‌ریزی روش‌های معتبر ارزیابی اطلاعات به‌دست آمده دربارهٔ تمدن مصر آماده کردند.

ماجرای سنگ روزتا

این سنگ در آخرین سال قرن ۱۸ میلادی در روستایی به نام رشید که به انگلیسی، روزتا «Rosetta» معنی می‌دهد کشف گردید به همین جهت با همان نام روستای محل کشف مشهور گردید، روزتا حاوی طغرای سلطنتی بطلمیوس پنجم می‌باشد، تاریخ نگارش آن هم به سال ۱۹۶ پیش از میلاد برمی‌گردد، قسمت بالا و میانی سنگ به خط‌های هیروگلیف و دموتیک (خط مصری متاخر) نگاشته شده و قسمت پایینی سنگ هم به خط یونانی، تنها کمک برای کشف رمز این سنگ و خط هیروگلیف آن همین قسمت پایینی که حاوی خط یونانی است می‌باشد که به عنوان رمز شکن خط هیروگلیف به کار گرفته شد، تا پیش از کشف رمز و راز خط هیروگلیف، گروه بسیار زیادی از دانشمندان در پی خوانش متن هیروگلیف با استفاده از سنگ روزتا بودند، بعد از محاصرهٔ فرانسوی‌ها در آفریقا به سال ۱۸۰۱، سنگ روزتا و دیگر غنائم باستانی فرانسه در مجموعهٔ تاریخی اسکندریه به دست انگلیسی‌ها افتاد که سنگ روزتا هم جزو آنها بود، افتخار کشف راز این سنگ به نام شامپولیون ثبت گردید ولی او در این راه رقیب دیگری هم داشت، یک پزشک انگلیسی به نام تامس یانگ که اگر چه توانست به نکات مهمی دربارهٔ سنگ روزتا پی ببرد ولی نتوانست خوانش کاملی از این سنگ را ارائه کند، بعدها قطعات گمشده‌ای از این سنگ به آن اضافه گردید، پیش از شامپولیون، تامس یانگ پی برده بود که بعضی واژه‌های نوشته شده در سنگ روزتا، نام‌های سلطنتی دوران بطلمیوس بوده‌اند ولی از آنجا که نمی‌دانست این خط به چه زبانی نوشته شده از کشف رمز آن عاجز ماند.

زبان سنگ روزتا

سنگ روزتا، بخشی از ستونی سنگی متعلق به دوران بطلمیوسی است که بر روی آن سه ترجمه از یک متن کنده‌کاری شده‌است. دو نوشته به زبان مصری باستان و یکی به زبان یونانی کلاسیک است. از این رو این سنگ کلیدی برای رازگشایی خط هیروگلیف باستانی، به دست ژان فرانسوا شامپولیون فرانسوی شد. این سنگ نوشته را سپاهیان ناپلئون در سال ۱۷۹۹، در روستایی به نام رشید (به زبان‌های غربی: روزتا) در شمال باختری دلتای نیل پیدا کردند به شکلی که مکتوبه است پس از پیدایش این سنگ انگلیسی‌ها ان را تصاحب کردند.

دعوای حقوقی

این سنگ‌نوشته در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود. مصر همواره خواستار پس‌گرفتن سنگ روزتا از سوی موزه بریتانیا بوده‌است.

منابع

۶) گاردنر، هلن، ۱۳۶۵، هنر در گذر زمان، به تجدید نظر هورست دلاکروا و ریچارد ج. تنسی، ترجمه محمد تقی فرامرزی، چاپ اول، چاپ نقش جهان، صحافی آیدا. مؤسسه انتشارات آگاه.