پیش‌نویس:مستند داستانی

مستند داستانی گونه‌ای از ادبیات است که از تلفیق داستان تخیلی و روایت مستند به خروجی می‌رسد. این ادبیات محصولاتی از قبیل سریال، فیلم سینمایی، فیلم مستند داستانی و کتاب‌های مستند داستانی دارد.

وجه تمایز

گاهی نویسندگان مستند داستانی را با داستان اقتباسی خلط می‌کنند. عنصر اصلی داستان اقتباسی یا به تعبیری پیرنگ اصلی یک داستان اقتباسی، سوژه‌ای واقعی است و پیرنگ‌های فرعی و تمام جزئیات برگرفته از تخیل است. گاه، در داستان اقتباسی نویسنده برای ایجاد ابزار‌های داستانی، داستان‌هایی فرعی تخیلی به کار اضافه می‌کند. به طور کلی، در داستان اقتباسی، مهم این است که «اصل مطلب» که می‌تواند یک خط باشد، حقیقت باشد و مستند. اما مستند داستانی بر پایه حقیقت و استناد است. پیرنگ اصلی و پیرنگ‌های فرعی آن با استناد‌هایی از جنس اسناد مکتوب، زندگی‌نامه، سفرنامه‌ها، نقل‌های تاریخی یا گفت‌وگوهای تاریخ شفاهی است. میزان ورود تخیل نویسنده در اثر مستند داستانی، بسیار کمتر از داستان اقتباسی است. گرچه در مستند داستانی، خط کش دقیقی برای استفاده از تخیل ندارد.

مستند داستانی در دو گونه

مستند داستانی، خط کش دقیقی برای استفاده از تخیل ندارد. معمولا اثرهای مستند داستانی را به دو گروه «مستند داستانی وفادار به متن» و گروه «مستند داستانی فرا متن» تقسیم می‌کنند. در مستند داستانی‌های وفادار به متن، نویسنده ادعا می‌کند هیچ واقعه و رویدادی ساخته و پرداخته تخیل او نیست و گاه شخصیت‌ها، فضاسازی‌ها، دیالوگ‌ها و خُرده وقایع مکمل با تخیل منطقیِ نویسنده به کمک متن آمده است اما در مستند داستانی فرامتن، گاه پیرنگ فرعی نیز ساخته نویسنده است.

مستند داستانی در ایران

چنانچه کتاب‌های نادر ابراهیمی مانند جاده‌های آبی سرخ و مردی در تبعید ابدی و کتاب‌هایی مانند سووشون از سیمین دانشور را در رده داستان اقتباسی در نظر بگیریم، ادبیاتِ مستند داستانی که ریشه شکل‌گیری فیلم و سریال‌های مستند داستانی هستند، عمر چندانی در ایران ندارند.