حیازت مباحات

حیازت مباحات اصطلاحی فقهی حقوقی است که یک باب از اسباب تملک را در قانون مدنی و کتب فقهی به خود اختصاص داده‌است. قاعده حیازت مباحات (مَنْ حازَ مَلِکَ: کسی که حیازت کند، مالک می‌شود) قاعده فقهی استنباط شده از قرآن، روایات و بنای عقلا است.

تعریف

قانون مدنی ایران، حیازت مباحات را اینگونه تعریف می‌کند:

حیازت

ماده ۱۴۶: مقصود از حیازت تصرف و وضع ید است یا مهیا کردن وسایل تصرف و استیلا. ماده ۱۴۷: هر کس مال مباحی را با رعایت قوانین مربوطه به آن حیازت کند مالک آن می‌شود.

مباحات

ماده ۲۷: اموالی که ملک اشخاص نمی‌باشد و افراد مردم می‌توانند آنها را مطابق مقررات مندرجه در این قانون و قوانین مخصوصه مربوطه به هریک از اقسام مختلفه آنها تملک کرده یا از آنها استفاده کنند مباحات نامیده می‌شود مثل اراضی موات یعنی زمینهایی که معطل افتاده و آبادی و کشت وزرع در آنها نباشد.

عناصر حیازت

محمدجعفر جعفری لنگرودی عناصر حیازت مباحات را اینگونه بیان می‌کند:

• وجود مال منقول مادی در خارج
• مال مذکور مالک نداشته باشد (چه در اصل مالک نداشته باشد مثل ماهی دریا و چه مالک داشته ولی وی از آن مال اعراض کرده باشد)
• ایجاد سلطه بر مال یا تهیه مقدمات تصرف
• قصد حیازت کردن (بنابر این اگر فقط قصد انجام دادن آن را داشته باشد، کافی نیست)

انواع حیازت

حیازت مباحات با توجه به تناسب انواع آن مختلف است:

• حیازت اراضی موات: احیاء آن
• حیازت دفینه: کشف آن
• حیازت حیوانات وحشی: شکار آن
• حیازت آب رودخانه و ماهی: تصرف مادی در آن‌ها

شرایط حیازت‌کننده

سید مصطفی محقق داماد برای حیازت‌کننده سه شرط را ذکر می‌کند:

1. اهلیت
2. اصالت و مباشرت
3. قصد