ایثار

ایثاردر لغت به معنی برگزیدن، عطاکردن، غرض دیگران را بر غرض خویش مقدم‌داشتن، منفعت غیر را بر مصلحت خود مقدم‌شمردن. در معنی اصطلاحی، نیز بدان معنی است که آدمی از روی قصد و نیت خیر، غیر را بر خود اختیار کند و او را بر خویشتن برگزیند. ایثار و دیگرگزینی عمل متعالی و اخلاقی است و در مقابل آن، استیثار و خودگزینی قرار دارد که جزو رذیلت‌های اخلاقی محسوب می‌گردد. ابوحفص می‌گوید: «الایثار أن تقدم حظوظ الاخوان علی حظک فی أمر آخرتک و دنیاک. (سلمی: 122)

در نگاه ظریف به ایثار، نوعی استکمال شعور انسانی در انتخابی برتر و آگاهانه دیده می‌شود و نه صرفاً هیجانی زودگذر و بروز یک احساس آنی که در مقابل نیاز دیگران به آدمی دست می‌دهد.

ابعاد ايثار

ايثار مي تواند گونه هاي مختلفي داشته باشد.گاه با فدا كردن جان صورت مي گيرد گاه با دادن مال، زماني هم با هزينه كردن اعتبار و آبرو و البته برخي توقات هم مي تواند تركيبي هم از اينها باشد كه فرد به طور ارادي و به خاطر يك هدف و آرمان مقدس و والا ، تصميم بگيرد از علايق و داشته هاي خويش اغماض نموده و دغدغه ها و دلنگراني ها و منافع« غير» را بر خود مرح بداند و در راه بر طرف ساختن مشكلات فرارئي ديگري گام بردارد.

ايثار مختص به يك جامعه و ملت و منحصر به زمان معيني نيست ودر گستره تاريخ مي توان رگه و ريشه هاي بسياري را در آن خصوص جست و يافت، هر چند ممكن است شدت و ضعف قابل توجهي را پشت سرگذرانده باشد. در تمام جوامع چه سنتي و چه مدرن ، گونه هايي از ايثار وجود داشته و دارد و مردمان به اشكال متنوعي را ياري كرده ا ند . در آموزه هاي زرتشت، بودا، مزدا و كنفوسيوس و...مكرر از اين ارزش سخن رفته است و به مقلوه كمك به ديگري ، همنوع دوستي و خير خواهي و تاكيد و توجه زيادي گرديده است و احسان و گذشت و نيكوكاري از عناصر كليدي آنها به شمار مي رود. به عبارت ديگر در اديان مسيحيت، يهود و اسلام، گذشت و ايثار از ارزشهاي مهم و اساسي بر شمرده شده است و محتواي انجيل؛ تورات و قرآن شاهدي بر اين داعيه قلمداد مي گردد. ايثار هم مي تواند ارزشي فردي به حساب آيد و هم در رده ارزش هاي جمعي و اجتماعي قرار گيرد. وقتي فردي است كه يك فرد خاص به انحاي مختلف ديگري را بر خويش مقدم بداند و در رفع نيازهاي او بكوشد. اما زماني كه ميزان قابل توجهي از افراد به آن مبادرت مي كنند و در راه يك آرمان يا هدف والايي از بذل جان و آبرو و ساير داشته هاي خويش دريغ نمي ورزند، مساله جنبه عمومي پيدا مي كند و در زمره ارزش هاي اجتماعي جاي داده مي شود. ايثار قلمرو جغرافيايي خاصي ندارد. به عبارت ديگر هم مي تواند در درون قلمرو و محدوده خاصي ظهور يابد و هم در فراتر از مرزها نمودداشته باشد. از حيث جهان شمول بودن مقوله ايثار مي توان به فعاليت هاي گروههايي چون پزشكان بدون مرز، انجمن بشر دوستانه و خير بين المللي و ...اشاره كرد كه در راستاي مجموعه اي از آرمان هاي انسان دوستانه كلي و جهاني تشكيل شده اند. يايكي از مواردي كه در اين خصوص مي توان ذكر كرد مساعذت هاي مالي ملت هاي مختلف در كشورهاي جهان در مواقع ضروري همچون بروز حوادث طبيعي مي باشد. وقتي سيل، زلزله و حوادث مشابه ديگري موجب نابودي جان و مال بسياري از انسان ها در برخي از مناطق جهان مي گردد افراد و گروهها و حتي دولت هاي مختلف به طريق گوناگون كمك هاي قابل توجه نموده اند تا بلكه از رنج و اندوه و درد حادثه ديدگان اندكي بكاهند و اين چيزي جز برآيند احساسات و عواطف بشر دوستانه فردي و جمعي نبوده است.

دیدگاه تکاملی

زيست شناسان اجتماعي، نوعدوستي را رفتاري مي دانند كه توفيق فرد انجام دهنده آن را در توليد مثل كاهش داده و اين توفيق را در فرد دريافت كننده رفتار نوعدوستانه افزايش مي دهد. طبق نظريه سنتي دارويني نوعدوستي نبايد در طبيعت روي دهد زيرا طبق تعريف، فرآيند انتخاب، بر عليه صفاتي عمل مي كند كه اثر آنها كاهش بازنمايي خود در نسل هاي بعدي است؛ با اين حال، يك دسته رفتارهاي نوعدوستانه در پستانداران وحشي و نيز در انسانها ديده مي شود. نوعدوستي به يك معنا نوعي خودخواهي، منتها در سطح ژني است، نه در سطح فردي. نمونه هاي شناخته شده نوعدوستي را در آن دسته زنبورها، زنبور عسل، و مورچه هاي ماده مي بينيم كه طبقه كارگر را در اين انواع تشكيل مي دهند. آنها عقيم اند و توليد مثل نمي كنند، امّا براي توفيق ملكه در توليد مثل، نوعدوستانه كار مي كنند.

مكانيسم احتمالي ديگر براي ايجاد نوعدوستي در روند تكامل، انتخاب گروه است. گروه هاي داراي افراد نوعدوست، موفق تر از گروههايي هستند كه تماماً از افراد خودخواه تشكيل شده اند. در نتيجه گروههاي نوعدوست دوام مي آورند و گروههاي خودخواه از دور خارج مي شوند و به اين ترتيب نوعدوستي در روند تكامل باقي مي ماند. درحالي كه گروههاي نوعدوست از روند تكامل سربلند بيرون مي آيند، در داخل هر گروه، افراد نوعدوست در وضعيتي بسيار نامساعدتر از اعضاي خودخواه گروه به سر مي برند.