مسمومیت با گاز کلر[ویرایش]

سمومیت با گاز کلر بیشتر به صورت مسمومیت‌های تصادفی و صنعتی مشاهده می‌شود. نشت گاز کلر از لوله‌ها و مخازن‌ حاوی این ماده، یکی از علل بروز مسمومیت‌های تصادفی و شغلی در صنایع می‌باشد. یکی دیگر از علل بروز مسمومیت با این گاز در محیط‌های غیر صنعتی مانند منازل، مخلوط کردن ترکیبات اسیدی (لوله بازکن و جرم بر) با فرآورده‌های سفیدکننده‌ی خانگی که حاوی هیپوکلریت می‌باشند، به ویژه در محیط‌های در بسته و فاقد تهویه‌ منجر به آسیبهای جدی میشود.

خواص فیزیکی و شیمیایی کلر[ویرایش]

کلر به دو صورت گاز و مایع وجود دارد. در شرایط محیط به صورت گاز بوده و رنگ سبز متمایل به زرد می باشد. کلر به خودی خود غیر قابل اشتعال است اما چون اکسیدکننده قوی است میتوانند در معرض بعضی از مواد باعث اشتعال گردد. بویی تند و تحریک کننده دارد. گاز کلرخشک در دمای کمتر از 100 درجه سانتی گراد بر روی آهن و برنج تاثیر زیادی ندارد، بنابراین جهت نگهداری و انتقال آن از مخازن و لولههای فولادی و اتصالات فشار قوی برنجی استفاده میشود. اما در صورتی که گاز مرطوب باشد به شدت بر آهن و اکثر فلزات اثر کرده، خورندگی به وجود میآورد و باعث پوسیدگی و سوراخ شدن مخازن و خطوط لوله میگردد. گاز کلر به سهولت توسط زغال چوب جذب شده، در تتراکلرید کربن و سایر هیدروکربنهای هالوژندار حل میشود.

کلر در دمای 25 درجه سانتیگراد و تحت فشار مخصوص به مایع تبدیل میشود. جهت استفاده و حمل و نقل گاز کلر، آن را تحت فشار 8 اتمسفر فشرده نموده، و به درون سیلندرهای مخصوص شارژ مینمایند. هدایت الکتریکی کلر بسیار پایین است. عامل اکسیدکننده بسیار قوی است و در تماس با پوست بدن ایجاد سوختگی شدید مینماید.

در اثر تبخیر کلر مایع، روی پوست یا لباس، دما به شدت کاهش یافته و سرما زدگی موضعی ایجاد می شود.

کلر، به میزان جزئی در آب حل شده و محلول اسیدی ضعیفی شامل هیپو کلرو و اسید کلریدریک تولید می کند. کلر با بسیاری از مواد آلی وارد واکنش میگردد که برخی از این واکنشها شدید یا انفجاری هستند. لذا دور نگه داشتن مواد آلی نظیر روغنها، حلالها و سایر هیدرو کربنها از محل ذخیره و مصرف کلر از جمله اقدامات ایمنی است.

موارد مصرف[ویرایش]

· کلر، عنصر شیمیایی مهمی در تصفیه آب،(برای از بین بردن باکتری و سایر میکروبهای موجود در ذخائر آب آشامیدنی به کار می‌رود.

· به عنوان مواد گندزدا در سفید کننده و نیز در گاز خردل به‌شمار می‌رود. همچنین کلر در ساخت طیف وسیعی از اقلام روزمره کاربرد دارد. برای تصفیه آب استخرهای شنا و فاضلاب‌ها نیز از آن استفاده می‌شود.

· در کارخانجات پارچهبافی، در صنعت کاغذسازی برای سفید کردن خمیر کاغذ، صنایع صابونسازی و مواد پاککننده و سفیدکننده، ساخت حلالها، تولید پی وی سی، تولید نئوپرن، مواد ضد یخ، تولید مواد شیمیایی معدنی و بسیاری مواد دیگر مورد استفاده قرار میگیرد.

· در تولید محصولات کاغذی، مواد ضدعفونی کننده، رنگدانه‌ها، مواد غذائی، حشره کشها، رنگها، فرآورده‌های نفتی، پلاستیک، دارو، منسوجات، حلالها و محصولات مصرفی بسیار زیاد دیگری کاربرد دارد. در ترکیبات آلی در صورتی ‌که کلر جایگزین هیدروژنشود، (لاستیک مصنوعی) اغلب باعث ایجاد خصوصیات مورد نیاز در این ترکیبات می‌گردد، لذا در ترکیب آلی از این عنصر بعنوان عامل اکسید کننده و جانشین، به طور گسترده استفاده می‌گردد.

· یکی دیگر از موارد مصرف گاز کلر به دلیل ماهیت سمی آن، در مقاصد نظامی و به عنوان سلاح شیمیایی است. گاز کلر به عنوان یک سلاح شیمیایی جزء عوامل خفه‌کننده میباشد.

روش حمل و نقل سیلندرهای كلر مایع[ویرایش]

1ـ حداقل ظرفیت جرثقیل 2 تن باشد.

2ـ زنجیرها باید سالم باشند.

3ـ در موقع جابجایی حتما با ید مطمئن باشیم كه تیرهای بسته و سرشیر روی آنها محكم شده باشد.

4ـ سیلندرهای را از ارتفاع رها نكنیم.

5ـ مكان تخلیه به وسایل ایمن مجهز باشد.

6ـ رانندگان باید آزمون و آموزش لازم برای رعایت ایمنی كلر را گذرانده باشند.

7ـ راننده باید ماسك ضدگاز كلر (برای فرار) داشته باشد.

8-وجود خاموش كننده های دستی (پودری ) در خودرو الزامی ست.

9ـ كنار سیلندرها نباید آتش روشن شود و كامیون نباید در زیر نور آفتاب توقف نماید.

عملیات[ویرایش]

· در صورت نشت داشتن این گاز نسبت به بستن شیر گاز اقدام نماید.

· اگر شیر گاز مورد دار می باشد به وسیله چوب میتوانید نشت را بر طرف كنید.

· در صورتی كه سیلندر مورد حریق قرار گرفت (باید در نظر داشته باشیم كه این گاز تقریبا غیرقابل اشتعال و انفجار می باشد) باید به وسیله پودرهای آتش نشانی حریق مهار گردد. و بلافاصله جلو نشت گرفته شود.

اخطار[ویرایش]

در عملیات مربوط به كلر نشت یا حر یق به هیچ عنوان از ماسكهای فیلتر دار، ماسكهای پارچهای یا دستمال استفاده نشود. در صورت برخورد با این گونه خطرات فقط با سیلندرهای هوای فشرده عملیات انجام شود.

پوششهای حفاظتی مورد نیاز[ویرایش]

افرادی که می‌خواهند وارد اتسفری شوند که در آنجا گاز کلر نشت پیدا کرده است باید حتما از دستگاه تنفسی هوای فشرده فشار مثبت و لباسهای محافظ در برابر مواد شیمیایی استفاده نمایند.

این لباس باید تمامی پوست بدن را پوشش داده و از لباسهایی که بخشی از پوست را پوشش میدهد استفاده ننمایید. در صورت ورود بدون لباس مناسب هیچ بخشی از پوست نباید خیس باشد.

علایم مسمومیت با کلر و نحوه تشخیص آن[ویرایش]

تاثیرات نشت گاز کلر بر حسب میزان تنفس متفاوت میباشد:

· PPM 0.4-0.2: آستانه بو و بدون خط

· PPM 3-1: مرحله ضعیف همراه با سوزش مجاری تنفسی تا یک ساعت

· PPM15-5: مرحله متوسط همراه با سوزش شدیدتر مجاری تنفسی

· PPM 30: همراه با درد سریع سینه، استفراغ و سرفه

· PPM 60-40: مسمومیت شدید

· PPM 430: مرگ بعد از سی دقیقه

· PPM 1000: مرگ بعد از چند دقیقه

· اگر فرد در محل نزدیک به نشت کلر بدون استفاده از وسیله حفاظتی تنفسی مدت کوتاهی بماند مرگ او حتمی است.

گاز کلر در غلظت‌های بالا (مانند آنچه که در حوادث صنعتی اتفاق می‌افتد) ممکن است سبب تخریب بافت‌های مخاطی راههای تنفسی گردد. این امر به علت تولید گونه‌های فعال اکسیژن موسوم به «اکسیژن نوزاد» در اثر واکنش کلر با آب موجود در بافت‌ها می‌باشد. اسید کلریدریک تولید شده در اثر واکنش کلر با آب نیز به صورت ثانویه ممکن است سبب بروز آسیب بافتی گردد. در تماس با غلظت‌های پایین کلر (مانند آزاد شدن گاز کلر در اثر اضافه کردن اسید به فرآورده‌های پاک‌کننده‌ی خانگی) سوزش در راه‌های تنفسی ایجاد می‌شود.

علایم بالینی در مسمومیت حاد ناشی از تماس با گاز کلر ممکن است به صورت علایم و نشانه‌های چشمی (مانند احساس سوزش در چشم‌ها، اشک ریزش، فتوفوبی و ورم ملتحمه)، تظاهرات ریوی (مانند سوزش گلو، بینی و مخاط دستگاه تنفسی فوقانی، آب ریزش از بینی، سرفه، تنگی نفس، تاکی پنه، برونکواسپاسم، لارنگواسپاسم، پنومونی، آسیب حاد ریوی، برونشیت، برونشیولیت حاد، هیپوکسی، خفگی و ایست تنفسی)، تظاهرات قلبی (تپش قلب، تاکیکاردی، کاهش اولیه و سپس افزایش فشار خون، دیس ریتمی و کلاپس قلب و عروق)، تظاهرات عصبی (سردرد، گیجی، بیقراری و سنکوپ)، علایم گوارشی (تهوع، استفراغ، سیلان بزاق و دردهای شکمی)، تظاهرات پوستی (سوزش، درد، اریتم، درماتیت و سوختگی شیمیایی) و اختلالات اسید- باز (اسیدوز متابولیک ثانویه به هیپوکسمی) باشند. این علایم ممکن است به صورت فوری و یا به صورت تاخیری (تا چند ساعت بعد از تماس با کلر و بسته به غلظت و زمان تماس) ظاهر شوند.

در اثر مواجهه‌ حاد با کلر آزاد شده در اثر اختلاط عوامل اسیدی با فرآورده‌های سفیدکننده خانگی محتوی هیپوکلریت، علایم و نشانه‌های بالینی اغلب به صورت سرفه، اشک ریزش، کونژنکتیویت، احساس سوزش در قفسه‌ سینه، پنومونی و تاکیکاردی ظاهر می‌شود. در تعداد کمی از بیماران تهوع، تعریق و سردرد بروز می‌نماید. آسیب حاد ریه در موارد شدید نیز گزارش شده است.

کمکهای اولیه[ویرایش]

در صورت وجود آلودگی لباس‌های بیمار با کلر، خارج ساختن لباس‌های بیمار از تن و شستشوی پوست بدن با مقادیر کافی آب و یا آب و صابون ضروری است. در صورت تماس چشمی، باید چشم‌ها را با مقادیر کافی از نرمال سالین و یا آب به مدت حداقل ۱۵دقیقه شستشو داد. در صورتی که بیمار از لنزهای تماسی استفاده می‌کند، خارج سازی‌ این لنزها از چشم الزامی است. در صورت دوام سوزش، درد، تورم، اشک ریزش و فتوفوبی بعد از ۱۵ دقیقه شستشو، معاینه‌ی بیمار توسط چشم پزشک توصیه می‌شود.

در موارد تماس از راه تنفسی، بعد از انتقال و خروج بیمار از محیط آلوده، بیمار باید از نظر بروز علایم و نشانه‌های دیسترس تنفسی تحت نظر باشد. در صورت تشدید سرفه و سختی تنفس، بیمار باید از نظر بروز هیپوکسی، تحریک راه‌های تنفسی، برونشیت و پنومونی ارزیابی شود.

در صورتی که مصدوم بیهوش با متشنج است هرگز چیزی از راه دهان به او نخورانید.

الف: استنشاق (در صورتی که تنفس مصدوم قطع شده باشد.)[ویرایش]

· مصدوم را به فضای باز منتقل کنید.

· لباسهای آلوده را بیرون بیاورید.

· احیاء تنفسی را هر چه سریعتر آغاز کنید.

· به کمک فردی مجرب هر چه سریعتر به مصدوم اکسیژن مرطوب وصل نمایید.

ب: اگر مصدوم تنفس طبیعی داشته باشد:[ویرایش]

· مصدوم را به محیطی با هوای تازه منتقل نمایید.

· شخص را در وضعیت راحت روی یک صندلی قرار دهید یا بخوابانید، به طوری که موقعیت سر نسبت به بدن در حالت 45 درجه و 60 درجه قرار گیرد.

· مصدوم را گرم نگهدارید و اجازه دهید استحراحت کند.

· مصدوم را به تنفس آرام تشویق نمایید.

· در صورت تماس کلر مایع با پوست یا لباس فرد باید سریعا زیر دوش قرار گیرد و لباسهای آلوده شده او در زیر دوش بیرون آورده شود. مناطق تماس یافته با کلر مایع باید با مقادیر فراوانی آب و حداقل به مدت 15 دقیقه و یا بیشتر شسته شود. تماس گاز کلر به پوست باعث سوزش آن میگردد.

· اگر پوست شدیدا آسیب دیده باشد از خنثی کردن آن و یا استفاده از پماد یا هر گونه التیام دهنده دیگر خودداری نمایید.

· در صورتی که پوست شکننده یا تاول زده باشد پس از ضدعفونی کردن قسمتهای آسیب دیده مصدوم را به پزشک برسانید.

· در صورت تماس با چشم بلافاصله و حداقل به مدت 15 دقیقه با جریان سریعی از آب ولرم و یا جریان مستقیمی از آب بشویید.

کلیات درمان مسمومیت با کلر[ویرایش]

درمان اولیه شامل تجویز اکسیژن ۱۰۰% و مرطوب برای مدت کوتاهی به بیمار می‌باشد. سپس براساس میزان راحتی در تنفس بیمار، باید غلظت اکسیژن را تنظیم نمود. هدف اصلی درمان، ایجاد درصد اشباع اکسیژن (Oxygen Saturation) ۱۰% و یا بالاتر در بیمار است. در صورت بروز برونکواسپاسم و لارنگواسپاسم در بیمار مسموم، استفاده از عوامل برونکودیلاتور از دسته آگونیست‌های گیرنده‌های بتا آدرنرژیک (مانند سالبوتامول) به صورت استنشاقی توصیه می‌شود. نتایج بررسی‌ها نشان داده‌اند که تجویز توام اکسیژن مرطوب با آگونیست‌های بتا آدرنرژیک دارای نقش موثری در درمان برونکواسپاسم در بیماران مسموم با گاز کلر می‌باشند.

در صورت وجود شواهدی از بروز آسیب حاد ریوی، برقراری تهویه و اکسیژناسیون کافی (با پایش مداوم پالس اکسی متری و گازهای خون شریانی)، تجویز مایعات کریستالوئیدی (با پایش مداوم برون ‌ده قلبی و ادراری و فشار خون گوه‌ای شریان پولمونر) ضروری است. در صورت وجود عفونت‌ ریوی، تجویز آنتی بیوتیک‌های مناسب الزامی است. سایر عوارض در بیماران (مانند دیس ریتمی‌های بطنی، اختلالات اسید- باز و سوختگی‌های شیمیایی) در صورت وجود باید به صورت علامتی- حمایتی درمان شوند.

بیماران دچار دیسترس شدید تنفسی که به درمان چندین ساعته با اکسیژن مرطوب و برونکودیلاتورها پاسخ مناسبی نداده‌اند و دارای شواهدی از هیپوکسی و آسیب حاد ریوی، ناپایداری در وضعیت همودینامیک و یا سوختگی‌های شدید می‌باشند باید در بیمارستان بستری شوند.

در بسیاری از بررسی‌ها مشخص گردید بیمارانی که در مواجهه با کلر آزاد شده از اختلاط اسیدها با فرآورده‌های پاک‌کننده‌ی خانگی قرار گرفته‌اند، دارای درجات خفیفی از مسمومیت می‌باشند. در این بیماران، در صورت نیاز به درمان، می‌توان بعد از اینکه بیمار حداقل به مدت ۶ ساعت در یک مرکز درمانی تحت نظر بوده و دارای پالس اکسیمتری و رادیوگرافی طبیعی قفسه‌ صدری باشد، وی را مرخص نمود و درمان را در منزل ادامه داد. کلیه‌ بیماران دچار مسمومیت‌های شدید ناشی از کلر بعد از ترخیص از بیمارستان باید از نظر وضعیت تنفسی و عوارض درازمدت ریوی پایش شوند.

هشدارها[ویرایش]

کلر، موجب تحریک دستگاه تنفسی به خصوص در کودکان و کهنسالان می‌شود. کلر در حالت گازی، باعث تورم غشای مخاطی شده، درحالت مایع موجب سوختگی پوست می‌شود. مقدارppm 5/3 آن لازم است تا به عنوان بویی متمایز شناخته شود و مقدار ppm 1000آن کشنده است. به همین علت، در طول جنگ جهانی اول، کلر یکی از گازهایی بود که بعنوان گاز جنگی مورد استفاده قرار گرفت.

مواجهه با این گاز نباید از ppm 5/0فراتر رود (با میانگین وزنی زمان 40-8 ساعت در هفته). مواجهه شدید با مقدار زیاد کلر غلیظ (اما نه مقدار کشنده) می‌تواند باعث ادم ریه یا آب آوردن آن که وضعیتی بسیار ناگوار است، گردد. تماس دائم با مقادیر کم آن ریه‌ها را ضعیف کرده، آسیب پذیری ریه‌ها را در برابر بیماری‌های دیگر افزایش می‌دهد. در صورت مخلوط شدن مواد سفید کننده با آمونیاک، اوره و سایر محصولات شوینده، احتمال تولید گازهای سمی وجود دارد. این گازها حاوی مخلوطی از گاز کلر و تری‌کلرید نیتروژن هستند؛ بنابراین باید از چنین ترکیبی اجتناب کرد.

انتشار گاز کلر در دزفول[ویرایش]

در مردادماه سال 1396 انتشار گاز کلر یکی از سیلندرهای گاز موجود در تاسیسات کاشفیه، حاشیه رودخانه دز، باعث شد تعداد 475 نفر راهی بیمارستان شوند. مرگ یک نفر همزمان با این حادثه نیز گزارش شد. اما دکتر پریدار ، رییس دانشگاه علوم پزشکی دزفول درنشست خبری با اصحاب رسانه گفت : هنوز علت فوت مرد 42 ساله دررابطه با گاز کلر تایید نشده است و مرجع اصلی اعلام علت فوت پزشکی قانونی است همچنین زمان فوت وی بازمان حادثه همزمان نیست