دستوا

دستوا
نام	دستوا
کشور	ایران
استان	استان خوزستان
شهرستان	شهرستان شوشتر
اطلاعات اثر
کاربری	شهر تاریخی
دورهٔ ساخت اثر	الیمائی
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۴۲۱
تاریخ ثبت ملی	۲۰ تیر ۱۳۴۷

دستوا شهری تاریخی و پایتخت حکومت الیمائیها است که در ۳ کیلومتری جنوب شرقی شهر شوشتر واقع شده است. این اثر در تاریخ ۲۰ تیر ۱۳۴۷ با شمارهٔ ثبت ۴۲۱ با عنوان شهر قدیم دستوا -منطقه ماهی بازان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در سال ۱۳۹۷ خبر تصویب راه‌اندازی پایگاه ملی دستوا اعلام شد ولی هیچگاه از سوی وزارت میراث فرهنگی عملی نشد.

انتخاب دستوا به عنوان پایتخت

مهدی رهبر از معدود باستان شناسانی است که این شهر را کاویده است. وی الیمایی ها را خراج گذار حکومت مرکزی می داند که حق ضرب سکه داشتند و معتقد است الیمایی‌ها تا پیش از سکونت در دستوا، شهر ایذه را به پایتختی خود بر‌گزیده‌ بودند، تا اینکه در جنگی میان سلوکیان و اشکانیان، سلوکی‌ها شکست خوردند و اشکانیان بر قدرت تکیه زدند تا مهرداد اشکانی تمام ایران را فتح کند و حکومت الیمایی‌ها به دست اشکانیان بیفتد. در این زمان شاهزادگان اشکانی بر حکومت الیمائی تکیه زدند و به جای ایذه، پایتخت اولیه الیمائی‌ها، در اوایل قرن میلادی راه دستوا در جنوب شوشتر را پیش گرفتند و به جای قدرت های محلی خوزستان نشستند؛ یعنی جایی که در دوران اسلامی دستوا خوانده می شود. هیچ کس نمی داند این شهر بزرگ که وسعتی ۲ در ۳ کیلومتر داشت ، پیش از اسلام به چه نامی خوانده می شده است. این شهر در دوران ساسانی نیز وسعت پیدا می کند و حتی تا قرن سوم و چهارم هجری نیز به زندگی خود ادامه می دهد.

خط، سکه و هنر در دستوا

الیمایی ها ابتدا روی سکه را به خط یونانی می نوشتند ، اما بعدها از خط آرامی برای نگارش استفاده می کردند. از آنها سکه هایی از مس به جای مانده که تصویر پادشاه روی یک طرف آن نقش شده و روی دیگر آن ، نقش یک الهه دیده می شود. مهدی رهبر می گوید: «معمولا تصویر نیم تنه پادشاه به همراه تصویر یک سه شاخه و تصویر ماه و ستاره روی سکه، نقش می شد.» او اعتقاد دارد که مردم شهر دستوا تحت تاثیر بسیار زیاد هنر یونانی بوده اند و آثار خود را به تقلید این هنر آفریده اند. وی حتی پیشتر در نزدیکی ایوان کرخه، در یکی از آرامگاه‌ها تعدادی نگین انگشتر با نقش خدایان یونان یافته بود. رهبر می‌افزاید که آرامگاههای کشف شده در این شهر دارای چنان اشرافیتی است که در هیچ جای ایران دیده نشده است.

سکه ضرب شده در شهر دستوا در دوران اسلامی

وسعت حکومت

الیمایی ها را جانشینان ایلامی ها می دانند که وسعت حکومتشان از یک سو به شمال ایذه و از سوی دیگر به ساحل خلیج فارس می‌رسد. مرز سوم این حکومت نیز تا نزدیکی های اصفهان گستره می‌شده‌است.

کشف شهر دستوا

داستان شهر باستانی دستوا از روزی آغاز شد که تراکتور یکی از کشاورزان به نام مرحوم حاج حسن شلیبی، هنگام کشت و زرع در جنوب شوشتر در دل زمین فرو رفت و به شهری خفته در دل خاک برخورد. پس از انتشار خبر، تیمی از باستان شناسان به سرپرستی مهدی رهبر کاوشها را آغاز کرد و منجر به کشف پنج آرامگاه الیمائی شد. آرامگاه ها به طرز بسیار زیبایی ساخته شده بودند.

تهدیدها

با وجود تصویب راه‌اندازی پایگاه ملی دستوا در سال ۱۳۹۷ با گستره عسکر مکرم (شهر تاریخی لشکر) تا گلالک توسط شورای پایگاه‎های سازمان میراث فرهنگی کشور ، این امر هیچگاه عملی نشد و وزارت میراث فرهنگی کار حفاظت این شهر تاریخی را بر عهده نگرفته و منطقه تاريخی دستوا را به حال خود رها کرده است. به گفته مهدی رهبر سرپرست گروه کاوشهای باستانشناسی این منطقه، تپه‌ها را در اين محوطه تاريخي تسطيح كرده و خاك ريخته‌اند، ساختمان‌سازی شده و طويله و خيلی چيزهای ديگر ساخته‌اند. منطقه‌ای كه می‌توانست اطلاعات بسيار زيادی از آن دوران در اختيار باستان شناسان قرار بدهد. وی ادامه می‌دهد آرامگاه زيرزمينی نسبتا سالم پادشاهان كه كشف كرده بوديم و می‌شد با اندكی تغيير آن را به جاذبه‌ای توريستی و مطالعاتی تبديل كرد توسط قاچاقچيان حفاری شده و تمام سكوهای آن از بين رفته‌اند. همچنين به دليل كمبود اعتبارات ميراث فرهنگي كار كاوش اين منطقه مهم باستاني نيمه تمام مانده است.

تخریب شهر تاریخی دستوا برای ویلاسازی

یک ویلاساز بدون اخذ مجوز از اداره‌های کل میراث‌فرهنگی و جهادکشاورزی خوزستان، اقدام به تعرض و ساخت‌وساز در عرصه و حریم شهر باستانی دستوا کرده و آن را به بیش از هفتاد قطعه زمین تبدیل کرده و دور آن را هم فنس کشیده است. طی این اقدامات، هیچ اداره یا سازمانی مانع او نشده است. این تجاوزات تا نزدیکی نهر رقت، یکی از شاخه‌های اثر ثبت جهانی نهر داریون از آثار دوره هخامنشیان امتداد دارد.

جستارهای وابسته

• الیمائیها
• فهرست آثار ملی ایران
• سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری