معرفی موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور

معرفی اجمالی موسسۀ تحقیقات گیاه پزشکی کشور

موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشوریکی از موسسات مادری و مرجع وزارت جهاد کشاورزی است که به همراه سایر موسسات و مراکز تحقیقاتی، ذیل سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی فعالیت پژوهشی می‌نماید. این موسسه با داشتن بخش‌های تحقیقاتی تخصصی در ستاد و استان‌های کشور، متولی پژوهش در زمینۀ مهار عوامل خسارتزا به گیاهان (شامل آفات، بیمارگرها، علف‌های هرز، بیماری‌های فیزیولوژیک گیاهی ناشی از تنش‌ها) می باشد. نقش کلیدی این موسسه در انجام پژوهش‌های بنیادین و کاربردی برای حفاظت محصولات کشاورزی، اهمیت آن را در زمینۀ حفظ و ارتقاء امنیت غذایی به ویژه سلامت تولیدات کشاورزی چند برابر کرده است. نقش موسسه در شناسایی گیاهان و موجودات مختلف و معرفی آنها به منظور حفاظت از تنوع زیستی و ذخایر ژنتیک مرتبط با گیاه‌پزشکی و شناسایی و معرفی عوامل قرنطینه‌ای گیاهی قابل توجه است. موسسه برای انتقال دانش و یافته‌های حاصل از پژوهش‌ها به بهره‌برداران (اعم از دانشجویان، کارشناسان اجرایی، مروجان و غیره، از تمامی شیوه های موجود اعم از انتشار کتاب‌های علمی، نشریات علمی و فنی، دستورالعمل‌ها، رسانه‌های عمومی و غیره بهره می‌برد.

تاریخچۀ مؤسسۀ تحقیقات گیاه پزشکی کشور

تاریخچه مؤسسۀ تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور را از بدو پایه‌گذاری و شروع فعالیت اولیه تاکنون می‌توان به چهار دوره مستقل از یکدیگر جدا کرد.

(از 1302 تا 1322)

این دوره بیست ساله در حقیقت و به درستی هسته و پایه اولیه مؤسسۀ تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور کنونی است. در ابتدای این دوره یعنی سال 1302 با شروع فعالیت تحقیقاتی استاد مرحوم جلال افشار در اداره کوچکی با نام «اداره تشخیص محلی آفات و مبارزه با آن‌ها» در انستیتو پاستور ایران گذارده شد. ایشان دانش آموخته در رشته جانورشناسی بود و در اتاقی با میکروسکوپ خصوصی که از روسیه با خود آورده بود فعالیت و تحقیق می‌کرد. در سال 1306 این اداره کوچک به اداره کل فلاحت در وزارت فوائد عامه منتقل گردید این واحد در سال 1308 به نام بنگاه دفع آفات که نقش تحقیقی و اجرائی داشت تغییر نام یافت.

در سال 1318 ریاست این اداره به مهندس محمد کوثری سپرده شد که تحصیلات وی در رشته جانورشناسی بود. واحد فوق در سال 1321 به وزارت کشاورزی تازه تأسیس شده  منتقل گردید. این واحد اداره کل دفع آفات نباتی نامیده شد و مهندس ابوالقاسم زندی هم به ریاست اداره کل دفع آفات نباتی منصوب گردید.

دوره دوم

(از 1322 تا 1339)

استاد افشار که پرچم‌دار تحقیقات گیاه‌پزشکی بود در سال 1322 موافقت وزیر کشاورزی وقت  را مبنی بر ایجاد واحدی به نام «آزمایشگاه حشره‌شناسی و دفع آفات نباتی» کسب نمود. ریاست این آزمایشگاه را خود به‌عهده گرفت این آزمایشگاه که ابتدا زیر نظر مستقیم وزیر کشاورزی اداره می‌شد در محل وزارت کشاورزی آن زمان فعالیت می‌کرد. این اقدام استاد افشار که هم زمان مدرس در دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران-کرج هم بود، جهشی در جهت پویائی تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور به‌وجود آورد. استاد افشار خدمات برجسته و شایان ستایش در مورد علوم گیاه‌پزشکی ایران به‌عمل آورده و به درستی می‌توان او را پدر علم گیاه‌پزشکی ایران نامید. ایشان در 14 اسفند 1353 دارفانی را وداع گفت. روحش تا ابد شاد باد.

مهندس عباس دواچی در سال 1324 مسئولیت آزمایشگاه تأسیس شده را هم به‌عهده گرفت. در همین سال (1324) دانشکده کشاورزی واقع در کرج از وزارت کشاورزی جدا و به دانشگاه تهران منتقل گردید. دکتر اسفندیار اسفندیاری و مهندس عین‌اله شاهسون بهبودی که در دانشکده کشاورزی تدریس می‌کردند، در وزارت کشاورزی باقی ماندند و به کادر تحقیقاتی آزمایشگاه نام برده پیوستند. در این زمان تحقیقات قارچ‌شناسی و بیماری‌های گیاهی و علف‌های هرز فعال گردید ولی شناسایی و بررسی فلور کشور از سال 1327 با ورود چند تن گیاه‌شناس اروپایی به‌منظور همکاری و جمع‌آوری گیاهان ایران، شروع گردید. در سال 1324 کارشناسان متخصص شوروی سابق در زمینه حشره‌شناسی و کارشناس جوندگان مضر به ایران آمدند. آنان خدمات ارزنده‌ای به‌عمل آورده و همکاری مؤثری با کارشناسان ایرانی داشتند.

در سال 1325 وزارت کشاورزی در محل فعلی فروشگاه شهر و روستا واقع در خیابان فردوسی انتقال یافت. طبقه دوم این ساختمان با محلی وسیع‌تر و با امکانات بیشتری در اختیار اداره کل دفع آفات گذارده شد. در این سال (1325) چند نفر از دانش آموختگان دانشکده کشاورزی کرج همچو دکتر قوام‌الدین شریف و مهندس‌هایک میرزایانس و مهندس میرصلواتیان (که هر سه هم کلاس و دانش آموخته سال 1324 بودند) به جمع پیشکسوتان و استادان خود در آزمایشگاه ذکر شده پیوستند. می‌توان اذعان نمود که جمع‌آوری و شناسایی فون و فلور کشور در وزارت کشاورزی از سال‌های 1324 و 1325 شروع گردید و پایه اولیه «موزه حشرات مهندس‌هایک میرزایانس» و «هرباریوم وزارت جهاد کشاورزی-ایران» که هر دو شهرت بین‌المللی دارند، گذارده شد. این دو گنجینه امروز به‌دلیل قدمت و کثرت نمونه‌های خود مایه افتخار نه تنها مؤسسه بلکه کشور ایران می‌باشند.

اولین شماره نشریه علمی-پژوهشی به نام «آفات و بیماری‌های نباتی» در سال 1325 انتشار یافت که اعضاء هیأت تحریریه آن را دکتر عباس دواچی، دکتر اسفندیار اسفندیاری و مهندس محمد کوثری عهده­دار بودند. در سال 1326 آزمایشگاه حشره‌شناسی و دفع آفات نباتی به اداره کل دفت آفات نباتی وابسته شد و در سال 1328 به اداره کل بررسی‌‎ها که ریاست آن را دکتر اسفندیار اسفندیاری به‌عهده داشت، پیوست و به «اداره بررسی آفات» تغییر نام داد. محل آن نیز به ساختمان جدید آن زمان وزارت کشاورزی (نبش خیابان لاله‌زار نو و انقلاب» منتقل گردید. در سال 1336 اداره بررسی آفات به «اداره کل بررسی آفات نباتی و قرنطینه» تغییر نام داد. در دهه سی گروه بررسی آفت‌کش‌ها که در ابتداء و بیشتر در زمینه تجزیه آفت‌کش‌های وارده فعالیت داشت، به دیگر گروه‌ها اضافه گردید. عمده‌ترین فعالیت‌های تحقیقاتی این دوره، جمع‌آوری و شناسایی فون و فلور کشور و به‌عبارت دیگر پایه‌گذاری کلکسیون‌های معتبر امروزی مؤسسه و همچنین شروع و ادامه چاپ و انتشار نشریه آفات و بیماری‌های گیاهی بسیار درخشان است.

دوره سوم

(از 1339– 1357)

سال 1339 را می‌توان نقطه عطف و طلیعه شکوفایی مجدد گیاه‌پزشکی در وزارت کشاورزی دانست.

بر اساس پیگیری دکتر شریف و دستور وزیر وقت عملیات ساخت و ساز آزمایشگاه مرکزی و سایر متعلقات در محل فعلی موسسه (قطعه یک) در منطقه ولنجک تهران شروع شد. در سال 1341 با صدور تصویب نامه هیأت وزیران اداره کل بررسی آفات نباتی و قرنطینه به «انستیتوی بررسی آفات و بیماری‌های گیاهی» تغییر نام داد و به‌صورت سازمانی مستقل ولی وابسته به وزارت کشاورزی درآمد. به موجب این تصویب نامه، انستیتو از اختیارات و امکانات ویژه‌ای برخوردار شد و هم‌زمان وظیفه مسائل قرنطینه از آن منتزع و جزو وظایف اداره کل دفع آفات قرار گرفت. اداره انستیتو به یک هیأت پنج نفره و دو عضو علی‌البدل به نام هیأت فنی داده شد. در سال 1341 حدود 15 هکتار (قطعه دوم) دیگر از اراضی خالصه اوین به انستیتو واگذار گردید

در خرداد ماه 1342 انستیتو از ساختمان استیجاری واقع در خیابان سعدی به محل فعلی خود در اراضی خالصه اوین تغییر مکان داد. در سال 1343 در جشن مهرگان و هم‌زمان با ریاست دوره‌ای دکتر شریف انستیتو به‌طور رسمی افتتاح گردید.

در همین سال انستیتو 12 هکتار دیگر از اراضی خالصه و در دو قطعه مجزا از هم (قطعه 3 و 4) به‌دست آورد. در این دوران واحدهای استانی (که آزمایشگاه نامیده می‌شد) نیز توسعه می‌یافت به طوری که تعداد آنها به 15 واحد رسید (در تبریز، ارومیه، بندر انزلی، رفسنجان، سبزواران (جیرفت)، اهواز، کرمانشاه، کرج، بندرعباس، شیراز، مشهد، گرگان، ورامین، تنکابن و اصفهان).

در این دوره ارتباطات تحقیقاتی و علمی و مبادله نشریات و اطلاعات محققان با مراکز تحقیقاتی ذیربط رشد چشم‌گیری یافت. براین روال پروژه‌های فراوان مشترک بین محققان مؤسسه به اجرا درآمد و کارشناسان زیادی از خارج به ایران رفت و آمد کردند. این روند کاری موجب شد تا مؤسسه در سطح جهانی به‌عنوان مؤسسه‌ای معتبر شناسایی و معرفی گردد. قانون به مؤسسه اختیاراتی داده بود که بر اساس آن دست مسئولین برای توسعه امور تحقیقاتی و ایجاد فضای تحقیقاتی باز بود. در این راستا شورا (هیأت امناء) در سطح عالی اختیارات وسیعی در قالب قوانین و مقررات کشور جهت تصمیم‌‌گیری در امور مؤسسه داشت. همچنین مؤسسه دارای ذیحسابی مستقل بود و بودجه سالانه آن در بودجه کل کشور (دارای ردیف مستقل) منظور و تصویب می‌گردید. همچنین قابل ذکر است طبق ماده 10 قانون تأسیس مؤسسه، کلیه بررسی‌های مربوط به آفات و بیماری‌های گیاهی که از محل اعتبارات کشور تأمین می‌شود باید در مؤسسه متمرکز باشد. به‌عبارتی هر نهاد دانشگاهی و غیردانشگاهی لازم بود برای اجراء پروژه‌های تحقیقاتی خود از محل اعتبارات کشور، ابتدا از مؤسسه کسب مجوز نماید.

دوره چهارم

(از 1357-تاکنون)

در سال 1353 قانون تأسیس سازمان تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی تصویب شد. کلیه مؤسسات و مراکز تحقیقاتی در وزارت کشاورزی و منابع طبیعی تابع سازمان در آمدند و نام مؤسسه هم از مؤسسه بررسی آفات و بیماری‌های گیاهی به «مؤسسۀ تحقیقات آفات و بیماری‌های گیاهی» تغییر کرد. با زیر پوشش قرار گرفتن مؤسسه در سازمان تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی، به تبع آن واحدهای استانی مؤسسه هم زیر پوشش سازمان مذکور قرار گرفتند و به نام «بخش تحقیقات آفات و بیماری‌های گیاهی» در تشکیلات مراکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان‌ها گنجانیده شدند. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی از سال‌های 1362 به بعد در تمامی استان‌های کشور (به استثناء استان قم) یک یا دو (در استان‌های خوزستان، کرمان و سیستان و بلوچستان) مرکز تحقیقات ایجاد نمود که یک بخش آن تحقیقات آفات و بیماری‌های گیاهی بود.

بر اساس نیازهای روزافزون کشور به تحقیقات گیاه‌پزشکی، تشکیلات شش بخشی مؤسسه، در سال 1376 به 12 بخش تحقیقاتی تغییر کرد. نام موسسه براساس گسترده‌گی فعالیت‌ها در زمینه آفات، بیمارگرهای گیاهی، علف‌های هرز و غیره و بنا به پیشنهاد مؤسسه و تصویب هیأت امناء سازمان از تاریخ 10/5/1385 به «مؤسسۀ تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور» تغییر نام داد و نام انگلیسی آن به Iranian Research Institute of Plant Protection  شد. به همین ترتیب نام بخش‌های تحقیقاتی استانی به تبعیت از نام موسسۀ مادری به بخش تحقیقات گیاه‌پزشکی تغییر کرد.