پرش به محتوا

تپه چغاگلان

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
چغا گلان
نامچغا گلان
کشورایران
استاناستان ایلام
شهرستانشهرستان مهران
بخشبخش صالح آباد
اطلاعات اثر
دیرینگیدوران پیش از تاریخ ایران باستان
دورهٔ ساخت اثردوران پیش از تاریخ ایران باستان
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت۳۹۸۵
تاریخ ثبت ملی۱۰ مهر ۱۳۸۰
Map
تپه چغاگلان در ایران واقع شده
تپه چغاگلان
تپه چغاگلان
مکان در ایران
هلال حاصلخیز و چغاگلان شماره ۱ در تصویر
نمایش چغاگلان در شرق هلال حاصلخیز در ایران

تپه چغاگلان تپه‌ای مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان، دوره نوسنگی پیش‌ازسفال است. این محوطه در ۲ کیلومتری جنوب سد امیرآباد در نزدیکی روستای گلان از توابع بخش صالح آباد در شهرستان مهران، استان ایلام، واقع شده‌است. این محوطه برای نخستین بار در اوایل دهه ۱۳۷۰ توسط کارکنان سد امیرآباد مورد شناسایی قرار گرفت و توسط علی‌محمد خلیلیان به جامعه باستان‌شناسی معرفی شد. در سال ۱۳۷۹ توسط جبرئیل نوکنده تعیین عرصه و حریم شد. اما در سالهای ۹- ۱۳۸۸ توسط هیات دانشگاه توبینگن به سرپرستی نیکلاس کنارد و محسن زیدی مورد لایه نگاری و گاهنگاری قرار گرفت. مرحله جدید کاوش‌های باستان‌شناسی در این تپه از سال ۱۴۰۲ به سرپرستی حجت دارابی شروع شده است. این تپه باستانی، در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۹۸۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[۱]

محوطه باستانی چغاگلان

[ویرایش]

در کاوش‌های تپه چغاگلان، یک اجتماع انسانی متعلق به دوره نوسنگی کشف شده است.

باستان‌شناسان در کاوش‌های محوطه چغاگلان در استان ایلام، شواهدی از پخت اولیه گچ و بقایای معماری باستانی کشف کرده‌اند. چغاگلان که قدمت آن به ۱۲ هزار تا ۹۵۰۰ سال قبل می‌رسد، به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین مکان‌های مرتبط با آغاز کشاورزی و روستانشینی در ایران و جهان شناخته می‌شود. در فصل دوم کاوش‌ها، آثار معماری شامل اتاق‌های زاویه‌دار با دیوارهای چینه‌ای و خشتی و کف‌های گچ‌اندود به‌دست آمد.[۲]

در این کاوشگاه هزاران نمونه از بقایای جو وحشی، گندم وحشی، عدس، نخود، لوبیا و علوفه به دست آمده است و با بررسی‌های ایزوتوپی کربن، قدمت این یافته‌ها بین ۹۸۰۰ تا ۱۱۷۰۰ سال تعیین شده است. چنین میزان وسیعی از محصولات کشاورزی، تاکنون در خاورمیانه یافت نشده‌بود. نکته‌ای که اهمیت بیشتری داشت، آن بود که چنین اسکان طولانی مدتی در یک محل، در عصر نوسنگی بی‌سابقه بوده است. در این منطقه، گروه بزرگ اجتماعی انسان‌ها با شرایط اقتصادی نسبتاً پایدار زندگی می‌کرده و تمدن طولانی مدتی داشته‌اند. انسان دوره نوسنگی، از مرحله شکار و جمع‌آوری دانه‌های گیاهان وحشی به مرحله کاشتن دانه‌ها و اهلی کردن گیاهان و حیوانات گذر می‌کند. تاکنون در هیچ جای دیگر جهان، مهد کشاورزی با چنین قدمتی یافت نشده است، چنانچه دوره نوسنگی بین ۷۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال پیش شمرده می‌شد.

مهد کشاورزی در خاورمیانه

[ویرایش]

تاکنون محققان، شمال و غرب هلال حاصلخیز (هلال حاصلخیز روی نقشه مشخص شده‌است)، از فلسطین در کنار دریای مدیترانه تا مرز ایران را درزمرهٔ خاستگاه‌های کشاورزی می‌شمردند (روی نقشه هلال حاصلخیز مشخص شده‌است). اما اکنون در شرق هلال حاصلخیز یعنی در کشور ایران و در دامنه‌های زاگرس، یک ناحیه کلیدی را یافته‌اند که نشان‌دهندهٔ نخستین تلاش برای اهلی‌گری گیاهان وحشی در آن صورت گرفته‌است.

از نظر دیرین‌گیاه‌شناسی در این پژوهش به‌طور بی‌سابقه‌ای ۳۰۰۰۰ باقیمانده گیاهی از ۷۵ گروه، در یک دورهٔ ۲۰۰۰ ساله بدست آمده‌است. چنین گنجینه‌ای از گیاهان، تاکنون در خاورمیانه بدست نیامده بود. زراعت در دوره دو هزار ساله در ایران، خاستگاه یکجانشینی و تمدنهای بعدی می‌باشد. گذار آهستهٔ تغذیه مردمان، از مرحلهٔ شکار به کشاورزی و یکجانشینی را در این تحقیق مشاهده می‌کنیم.

حدود ۲۲۰۰ سال کشت گیاهان وحشی و ظهور نخستین گونه‌های اهلی شدهٔ گیاهی در چغاگلان مشاهده شده‌است. نمونه‌های وحشی از انواع گیاهان؛ جو، گندم، عدس، نخود، لوبیا و علوفه محصولات کشاورزی دیگری که مادر محصولات مصرفی امروزهٔ ما می‌باشند، در دوره‍ای طولانی در چغاگلان کشت و مصرف می‌شده‌است. به گفته باستان‌شناسان، چغاگلان کهن‌ترین خاستگاه کشاورزی در ایران، در منطقه خاورمیانه است.[۳]

تا پیش از این، دانشمندان هلال حاصلخیز را خاستگاه کشاورزی در منطقه می‌دانستند؛ ولی امروزه باستان‌شناسان معتقد شده‌اند که خاستگاه کشاورزی یک منطقه نبوده‌است و کشاورزی همزمان در چندین نقطه از جهان، آغاز شده‌است اما دلیل این همزمانی هنوز برای آنها روشن نیست.

مسئولین این پروژه نیکلاس کنراد از آلمان و محسن زیدی از دانشگاه توبینگن می‌باشند.[۴][۵][۶]

نگارخانه

[ویرایش]

جستارهای وابسته

[ویرایش]

منابع

[ویرایش]

خلیلیان، علی محمد، چگاخلامان: محوطه‌ای از دوره آغاز نوسنگی در امیرآباد مهران، در باستان‌شناسی و هنر ایران ۳۲ مقاله در بزرگداشت عزت‌الله نگهبان به کوشش: عباس علیزاده، یوسف مجیدزاده، صادق ملک شهمیرزادی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، ۱۳۷۸، صص ۳۶–۴۵، شابک ‎۹۶۴−۰۱−۰۹۱۸−۵

  1. «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.
  2. News, ISNA. “کشف شواهدی از پخت اولیه گچ در غرب ایران. ” ایسنا. خبرگزاری ایسنا | صفحه اصلی | ISNA News Agency, December 16, 2024. https://www.isna.ir/news/1403092618886/کشف-شواهدی-از-پخت-اولیه-گچ-در-غرب-ایران.
  3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23828939
  4. http://www.uni-tuebingen.de/aktuelles/pressemitteilungen/newsfullview-pressemitteilungen/article/grabungen-in-asien-zeigen-neues-zur-kulturgeschichte-der-landwirtschaft.html
  5. http://www.livescience.com/37963-agriculture-arose-eastern-fertile-crescent.htlm[پیوند مرده]
  6. http://www.npr.org/sections/thesalt/2013/07/08/198453031/farming-got-hip-in-iran-some-12-000- ancient-seeds-revealyears-ago-