میرزا مهدی خان‌شقاقی
| میرزا مهدی خان‌شقاقی | |
|---|---|
| نام | میرزا مهدی شقاقی |
| کشور | ایران |
| شهرستان | تهران |
میرزا مهدی خان شقاقی (۱۲۲۳-۱۲۹۹) ملقب به ممتحن‌الدوله اولین مهندس معمار (آرشیتکت) ایران است.
وی در سال ۱۲۶۳ ه.ق. (۱۲۲۳ ه.خ./ ۱۸۴۳ م.) در تهران، محله سنگلج که مرکز سلطنت آن زمان تهران بود متولد شد. پدر وی میرزا قلی خان شقاقی معروف به تاریخ‌نویس سرابی که چندین کتاب تاریخی از خود به جای گذاشته است، از کارمندان وزارت خارجه و دوستان میرزا سعیدخان مؤتمن‌الملک وزیر امور خارجه عهد ناصری بود. مهدی خان شقاقی پس از چند سال تحصیل در مکتب سرخانه و در مدرسهٔ دارالفنون جدیدالتأسیس در سال ۱۲۷۶ ه.ق. (۱۲۳۶ ه.خ./ ۱۸۵۷ م.) بر اثر یک سلسله اتفاقات خانوادگی به دستور شخص «ناصرالدین شاه» با اولین هیأت محصلین به پاریس اعزام شد و پس از اتمام تحصیلات متوسطه و اخذ گواهی‌نامهٔ مهندسی معماری در مدرسهٔ عالی «اِکُل نُرمال سوپریور دو پاری» و دانشکدهٔ معماری (آرشیتکتور) پاریس در سال ۱۲۴۳ ه.خ. (۱۸۶۴ م.) به ایران بازگشت.
از جمله آثار معماری مشهور وی می‌توان به ساختمان‌های مسجد سپهسالار (شهید مطهری فعلی)، مجلس شورای ملی، پارک اتابک و قصر فیروزه اشاره کرد که طراحی و نقشه‌کشی آنها را شخصاً انجام داده و در اتمام آنها نظارت نموده‌است.
وی مولف نخستین اثر فارسی درباره قواعد دیپلماسی و حقوق بین الملل به نام «مآثر مهدیه»[۱] است. این کتاب از نخستین ترجمه‌های حقوق بین‌الملل و دیپلماسی به فارسی است [۲]. این كتاب به دستور ناصرالدین شاه و با استفاده از متون اروپایی گردآوری شده است. از محتوای مطالب كتاب برمی‌آید كه اصول مصوب حاصل از نشست كنسرت اروپایی در وین و مذاكرات دول اروپایی در نیل به این تصمیمات مورد توجه و مطالعه گردآورنده مآثر مهدیه قرار گرفته و وی با توجه به این نكات به تنظیم و نگارش رساله خود برخاسته است. با نگرش به روش تدوین این كتاب یعنی ترجمه و تألیف و اشاره نویسنده به این نكته كه اطلاعات جمع آوری شده علاوه بر ترجمه متون فرانسوی حاصل تجربیات بیست و پنج ساله وی در خدمت به دستگاه سیاست خارجی كشورش است، می‌توان پذیرفت كه بخش مهمی از مطالب این اثر نشان‌دهنده آئین كار و نظم و ترتیب امور در این حوزه از دولت قاجاران است [۳].
تالیف دیگر مهدی خان شقاقی کتاب خاطرات اوست که حکایات زندگی او را بازگو می‌کند و توسط انتشارات امیرکبیر چاپ شده است[۴]. از دیگر نوشته‌های او سخنان تاریخی بزرگان جهان و گوشه‌هایی از تاریخ باستانی ایران است که مولف از کتابهای گوناگون از جمله لاروس برگزیده و ترجمه کرده است[۵].
میرزا مهدی خان شقاقی در خاطرات خود در مورد چگونگی نیل به لقب ممتحن‌الدوله می‌نویسد که به‌علت ترجمه و تألیف کتاب حقوق بین‌المللی و نیز تشویق وزارت خارجه به افتتاح مدرسهٔ علوم سیاسی و نوشتن پروگرام این مدرسه با همکاری «سعدالدوله» به لقب ممتحن الدوله و عنوان جنابی مفتخر و به دریافت مبلغ هشتصد تومان اضافه مواجب و رتبهٔ امیر تومانی نایل شد و بعداً دارای نشان و تمثال ناصرالدین شاهی گردید.
وی در تمام مدت وزارت امور خارجه «عباس قوام‌الدوله» (قمی تفرشی) مقام مستشاری داشت و در سفر ناصرالدین شاه به اروپا ملتزم رکاب بود. در سفر اول «مظفرالدین شاه» به اروپا نیز در رکاب بود ولی از پترزبورگ مأمور کمیساریای راه انزلی به تهران شد. وی تا مدتها بعد مقام مستشاری وزارت خارجه را حفظ کرد.
او در سن ۷۶ سالگی در تهران درگذشت.
منابع
- بهارستان (مجلس شورای ملی)
- اولین مهندس (آرشیتکت) معمار ایران
- زندگی‌نامهٔ میرزا مهدی خان ممتحن‌الدولهٔ شقاقی. به کوشش حسینقلی خان شقاقی. تهران، مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر، ۱۳۵۳
 | این یک مقالهٔ خرد افراد است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |