گنج شایگان (کتاب ریاض همدانی)

گنج شایگان عنوان کتابی است نوشته میرزا جعفر ریاض همدانی ، اثری به نثر و نظم فارسی است که در سال ۱۲۶۷ ه.ق. نوشته شده است. ریاض همدانی این اثر را به تقلید از گلستان سعدی و در پنج باب با نام های در معارف یزدانی، در مراسم جهانبانی، در ترک شناعت، در برگ قناعت و در آداب موافقت و ادای حق مرافقت به وجود آورد. از ویژگی های این اثر وجود ابیات فارسی و عربی در بین حکایات است.

نمونه ای از نثر گنج شایگان

زهی بخشنده بی منت و بخشاینده بی ظنت عمّ نواله که ذات بی زوالش جهان را کرانه هستی است و شکرانه نوالش جهانیان را ترانه مستی. در طی مراحل سپاسش هر دم قدمی است و در ثبت دلایل پاسش هر ثمره قلمی. جزر و مدّ آن ممدِّ بقا و رتق و فتق این معدِّ لقا. آن را در هر¬گام کامی است و این را در هر جنبش آرامی. نکو بنگر که پیکر وجود سراپا غرق دریای¬جود اوست و هر موجود جبین فرسای سجود او. کریمه « ما مِن شیء الّا عِندنا خَزآئِنَه» بدان گواهی دهد و یتیمه « واِن مِن شیءٍ الّا یُسبِّح بحمده» از این آگاهی. لیکن هر دهان را زبانی است و هر زبان را بیانی « کلّ یعمل علی شاکلته»

ببند گوش هوس پس بگوش هوش نیوش		که ساکنان اقالیم انفس و آفاق
یسبّحون له بالغدوّ و الآصال		و یسجدون له بالعشیّ و الاشراق

بی نسیمِ تقویتش از خاکِ چمن گلی ندمد و بی شمیم تربیتش در مغاک دمن سنبلی نچمد برق مکرمتش ژاله از سحاب ریزد و سحاب مرحمتش لاله از سراب انگیزد...

منابع

• گنج شایگان، ریاض همدانی، نسخه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.