الجواهر فی تفسیرالقرآن الکریم

الجواهر فی تفسیرالقرآن الکریم

نویسنده(ها)	طنطاوی جوهری

تفسیر الجواهر فی تفسیر القرآن کریم توسط طنطاوی جوهری مفسر و عالم دینی در سده سیزدهم و چهاردهم نگاشته شده‌است. این تفسیر به خاطر نام مؤلف به تفسیر طنطاوی نیز شهرت دارد. این تفسیر با شیوه ترتیبی و به زبان عربی نگارش شده و مشهورترین تفسیر کامل با گرایش علوم تجربی است.

تفسیر الجواهر در ۲۵ جلد به علاوه یک جلد پیوست نگارش شده و در آن برخی از بدایع هستی را که در تفسیرش نیامده، اورده است.

مولف

طنطاوی جوهری در سال ۱۸۶۲ در روستای عوض الله حجازی در مصر سفلی متولد شد و در همانجا تا پانزده سالگی به مکتب خانه رفت. سپس برای تکمیل دروس خود به ابتدا به الازهر و سپس به دارالعلوم رفت. و بعد از اتمام درس به کار معلمی در مدارس و سپس دانشگاه مشغول می شود. طنطاولی در سال ۱۹۱۴ بعلت اینکه برخی از میهمانان را در دارالعلوم عامل انگلیس عنوان میکند از آنجا برکنار می شود. و به حزب ملّی گرا (الحزب الوطنی) می پیوندد. وی در سال ۱۹۲۲ در حالی که شصت سال داشت بازنشسته شد و تدریس را رها کرد و تا سال ۱۹۳۵ به نگارش تفسیر مشغول شد. طنطاوی در ژانویه ۱۹۴۰, در حالی که نزدیک به ۷۸ سال داشت فوت میکند.

ویژگی‌ها

مؤلف برای تفسیر سوره‌های بلند آیات را به دسته‌های متعدد با اندازه‌های مختلف بر اساس موضوع آنها تقسیم و بسمله هر سوره را با توجه به مضمون همان سوره تفسیر می‌کند. طنطاوی همچنین هر سوره را سوره پیشین و هر دسته آیات را به دسته بعد تقسیم‌بندی می‌کند.

طنطاوی در تفسیر آیات ابتدا با توضیح مختصری تفسیرش را آغاز می‌کند و سپس در صورت نیاز به نکته‌ها و توضیحات بیشتری می‌پردازد و آنها را دسته‌بندی می‌کند. موضوعات متفرقه را با عناوینی همچون همکایت و لطیفه مطرح می‌کند. وی در کتابش به بحث‌های لغوی نمی‌پردازد و با یکی کلمه یا یک جمله لغت را تعریف می‌کند. طنطاوی در مقدمه سوره‌ها به مکی یا مدنی بودن آنها اشاره می‌کند. به احادیث نبوی و روایات صحابه بسیار اشاره می‌کند اما منبع حدیث را کامل و دقیق ذکر نمی‌کند. به احادیثی که دربارهٔ فضلیت سوره‌ها آمده توجه نمی‌کندو آن را ساختگی می‌داند اما روایات سبب نزول را ذکر می‌کند.

دیدگاههای تفسیری

طنطاوی مانند اکثر اهل سنت اشعری است ولی در تفسیر متفاوت با آنهاست. وی روایات دال بر رویت را تاویل میکند و معتقد آن است رویت در آخرت به عقل است و نه چشم ظاهراً. همچنین صفاتی خداوند در قرآن را مجازی و برای تمثیل بشر میداند و خداوند را منزل از ماده می دادند. در جبر واختیار مشیت خداوند را بر متقضای حکمت و نظام عدل می داند. وی همچنین بر خلاف اکثر متکلمان اهل سنت معتقد به عصمت مطلب محمد می باشد. وی جن و ملائک را مادی می داند و احضار جن برای بهره گیره از وی را علم میداند. طنطاوی نعمت های آخرت را شامل امور مادی و غیر مادی می داند ولی غیر مادی آن را ارجح می داند.

مفسر آیات فقهی را به اختصار بیان و به اختلافات مذاهب اهل سنت بخصوص ابوحنیفه و شافعی می پردازد ولی دیدگاه شیعه را بیان نمی‌کند. وی همچنین به پیروان مذاهب خرده می گیرد که در اختلافات فقهی محدود شده اند و مساپل اصلی اسلام را فراموش کرده اند. وی با تامل در قرآن درباره مسایل اجتماعی میگوید و از اختلاف میان کشورهای اسلامی و شیوه حکومتشان انقاد می کند. وی همچنین درباره مشاغل و مسائل تربیتی و آموزشی سخن میگوید. طنطاوی معتقد به ظاهر آیات معجزات پیامبران، امدادهای غیبی و عذاب های الهی است، داستاتهای قرآن و سایر کتب آسمانی را واقعی میداند اما کمتر از اسرائیلیات استفاده میکند.

طنطاوی معتقد است که در بیش از ۷۵۰ آیه قرآن از علم سخن گفته است و لذا مسلمانان را به اندیشیدن در طبیعت دعوت میکند و معتقد است نظرکردن در طبیعتی از هر عبادتی برتر است و شناخت خدا و صفاتش با مطالعه طبیعت و علوم طبیعی محقق می شود. گرچه طنطاوی اعتقاد ندارد که علم اولین و اخرین در قرآن وجود دارد.

منابع مورد استفاده

طنطاوی در تفسیرش از منابع بسیاری استفاده کرده است. از آثار پیشینیان همچون غزالی، ابن سینا، سیوطی، فخررازی و از حکیمان غیرمسلمان مانند ارسطو، افلاطون، فیثاغورس، کنفسیوس و گالیله و از مسلمان معاصر همچون سیدجمال الدین اسدآبادی، سیداحمدخان، شکیب ارسلان، فریدی وجودی و از حکمای غیر مسلمان مانند ادوارد براون، تولستوی، شوپنهاور، داروین توماس، جفرسون و گاندی بهره برده است. وی همچنین از کتب اوستا، انجیل برنابا و وداها نیز استفاده کرده است.

ویژگی ها و معایب

از ویژگی های تفسیر طنطاوی می توان به جسارت وی در اندیشه و سوال کردن و انصافش در داوری فرق و مذاهب اشاره کرد. اما از اشکالات وی می توان به حجم گسترده مطالب علمی ارائه شده و استنتاجهای علمی به قرینه و نامربوط به ایات را ذکر کرد که موجب شده در شرح و بیان آیات غریب به نظر برسد.